Phát triển hiểu biết và ngôn ngữ ở trẻ nhỏ

Các bậc cha mẹ đang nuôi con nhỏdưới 1 tuổi cần nắm được những bước phát triển ban đầu về hiểu biết và ngôn ngữcủa con mình để có cách chăm sóc, giúp trẻ phát triển tốt, phù hợp với lứa tuổitrong hai vấn đề quan trọng này:

Sự phát triển hiểu biết củatrẻ nhỏ

Đừng nghĩ con trẻ không hiểu và biết gì

Thời kỳ mới sinh: Trẻ cóthể nhìn mặt người xung quanh trong khoảng 25 cm; nhìn theo mặt người di chuyểnchậm rãi. Trẻ có thể ngừng cử động chân tay hoặc giật mình khi nghe tiếng động.

Đến 2 tháng tuổi: Trẻ cóthể nhìn theo mặt người chuyển động xung quanh lâu hơn; biết bắt chước theo cửđộng của mắt, miệng của người xung quanh; lắng nghe tiếng người nói chuyện và cóthể cử động thân hình theo tiếng nói đó.

Đến 4 tháng tuổi: Trẻ cóthể nhìn theo người hoặc đồ vật ở xa; chú ý nhìn và nhận biết người thân; quantâm lắng nghe tiếng nói chuyện và có biểu hiện "ọ ẹ" đáp lại lời nói của ngườichăm bẵm bé; phản xạ chính xác hướng về phía có tiếng động.

Đến 6 tháng tuổi: Trẻ chúý quan sát đồ vật và quang cảnh xung quanh nhiều hơn; tìm cách với, nắm đồ vậthoặc đút vào mồm để "thử nghiệm".

Trẻ bắt đầu muốn tìm hiểu vật bịche khuất, biết phân biệt người lạ và người quen; bắt đầu nhận thức về khônggian ba chiều, nhìn theo vật rơi từ trên tay xuống sàn.

Trẻ bắt đầu nhận biết được cử chỉvà giọng nói như ngừng làm động tác nào đó khi bị ngăn cấm. Trẻ có thể ăn đượcđồ ăn nhão được bón bằng thìa.

Đến 9 tháng tuổi: Trẻ đãcó thể chơi đùa, bò theo nhặt đồ bị rơi hoặc khóc khi mẹ rời khỏi phòng; có thểtự cầm bánh trái, quả... để ăn.

Đến 12 tháng tuổi: Trẻ cóthể vỗ tay, bắt chước cử chỉ vẫy tay, chào, cộng tác với người lớn khi mặc quầnáo; thích tìm hiểu đồ vật xung quanh.

Để giúp trẻ nhỏ tăng cường pháttriển sự hiểu biết trong giai đoạn này, các bậc cha mẹ cần chú ý:

1. Quan sát các hành vi của trẻsơ sinh, khả năng nhận biết qua nhìn, nghe, tiếp xúc và phản ứng của trẻ.

2. Đưa trẻ đi khám, theo dõi vàchăm sóc sức khỏe định kỳ tại các cơ sở y tế.

3. Quan tâm, chăm sóc trẻ nhỏ tậntình, bế bé đối mặt với mẹ trong cự ly 25 cm, cười đùa, nói chuyện âu yếm với bévà thường xuyên theo dõi sự tiến triển về hành vi, phản ứng của bé.

4. Tạo môi trường và các hoạtđộng chăm sóc bé đảm bảo an toàn và sạch đẹp; có người thường xuyên gần gũi bé,chăm sóc bé bằng tình yêu thương; tạo ra mối liên hệ tình cảm ruột thịt bằngchuyện trò, cử chỉ ôm ấp, chơi đùa, lời ru ngọt ngào...; làm những động tác đểbé bắt chước và học hỏi; có nhiều đồ chơi hấp dẫn, màu sắc tươi tắn thu hút sựchú ý của bé, để bé nhìn, cầm nắm và tìm hiểu.

Sự phát triển về ngôn ngữ củatrẻ nhỏ

Cần chăm sóc con nhỏ thật chu đáo, gần gũi; thường xuyên nói chuyện "ầu ơ" với bé

Từ mới sinh đến 1 tháng tuổi: Trẻkhóc, ngừng khóc để nghe, "ọ ẹ" trong họng.

Đến 2 tháng tuổi: Lắng nghe tiếngnói chuyện rồi quay tìm nơi phát ra tiếng nói.

Đến 4 tháng tuổi: Phát ra tiếng"ọ ẹ, ê a" để trả lời, cười, cười thành tiếng khi vui thích, sung sướng.

Đến 6 tháng tuổi: Quay sang tìmtiếng người gọi, tặc lưỡi, phát ra nhiếu âm thanh cung bậc khác nhau.

Đến 9 tháng tuổi: Nghe hiểu tiếngnói và có thể hiểu được cử chỉ, nét mặt của người khác; bắt chước phát ra đượcmột số nguyên âm nhưng không rõ nghĩa.

Đến 12 tháng tuổi: Có thể gọiđược "bố, mẹ" hoặc nói được một số từ đơn; làm theo khẩu lệnh kèm với cử chỉminh họa.

Để giúp trẻ nhỏ tăng cường pháttriển ngôn ngữ trong giai đoạn này, các bậc cha mẹ cần chú ý:

- Từ mới sinh đền 6 tháng tuổi:Cần chăm sóc con nhỏ thật chu đáo, gần gũi; thường xuyên nói chuyện "ầu ơ" vớibé, nhất là trong lúc cho bé bú sữa, thay tã lót, tắm hàng ngày; cần nhớ trẻ nhỏthường chú ý tới giọng nói thanh, âm độ cao hoặc thấp.

Nếu bố mẹ hoặc người nuôi bé nóibằng nhiều giọng khác nhau tùy theo tình huống có thể giúp bé học hỏi được ýnghĩa của cảm xúc trong việc truyền đạt thông tin của người nói.

Tuy nhiên, cách nói bằng ngôn ngữcủa trẻ con để nói chuyện với bé cần giảm dần sau 6 tháng tuổi; tăng dần cáchnói với trẻ đã lớn hoặc người lớn để bé có thể phát triển tốt về ngôn ngữ trongthời kỳ sau đó.

- Từ 7 tháng đến 12 tháng tuổi:

1. Cần nói chuyện với bé bằnggiọng đùa vui và lời nói phải có ý nghĩa, phần nhiều là từ chỉ bố, mẹ hoặc ngườithường xuyên chăm sóc bé. 

2. Dùng lời nói dạy hoặc bảo bélàm những điều đơn giản kèm theo cử chỉ minh hoạ, giúp cho bé dễ hiểu hơn nhữngđiều mà người lớn muốn truyền đạt.

3. Bố mẹ không nhất thiết chỉ dạyhoặc bảo bé riêng từng từ một; cần nói với bé những cụm từ mở rộng hơn để dạy béhiểu được ý nghĩa của ngôn ngữ, giúp bé phát triển ngôn ngữ nhanh hơn dù ngaylập tức bé không nói theo hết được. Chẳng hạn bố mẹ có thể dạy bé nói "bố đến","hoa đẹp", "ăn cơm", đèn sáng"...

4. Khi bé "bi bô" học nói, có thểkhông rõ hoặc ngọng nghịu, tuy bố mẹ hoặc người chăm sóc bé có thể "phiên dịch"được; nhưng bố mẹ và người chăm sóc phải nhắc lại chính xác theo âm chuẩn nhữngtừ mà bé muốn diễn đạt để bé lấy đó làm khuôn mẫu, có thể phát âm chuẩn trongnhững lần sau.

5. Bố mẹ hoặc người chăm sóc cầnnói với bé về những điều bé quan tâm chú ý, giải thích ngắn gọn, dễ hiểu cho bévà theo dõi phản ứng của bé.

6. Việc sử dụng truyện tranh,tranh ảnh trong khi dạy nói cho bé cũng rất có tác dụng tăng thêm lượng từ và kỹnăng hiểu ngôn ngữ của bé; đồng thời tạo lập cho bé tính ham đọc sách sau này.

Theo Nguyễn Hạnh Uyên