Ramayana trên đài thờ xứ Việt

Một kiệt tác của nghệ thuật điêukhắc Champa là đài thờ Trà Kiệu bằng đá được phát hiện từ năm 1901 đến nay, cùngvới nhiều cách giải thích khác nhau quanh các bức phù điêu chạm trên đài ấy.

>>
>>
>>
>>
>>
>>

Cách giải thích của nhà nghiêncứu Trần Kỳ Phương khá tỉ mỉ và thuyết phục khi ông cho rằng đó là những minhhọa trên đá về anh hùng ca Ramayana của Ấn Độ cổ đại. Nguyên bản của anh hùng caRamayana rất đồ sộ, có đến 24.000 sloka, mỗi sloka gồm 2 câu thơ có vần, thuậtlại sự tích của hoàng tử Rama và công chúa Sita. Rama được xem là hóa thân thứ 7của thần Vishnu - giáng trần để bảo vệ chân lý và tiêu trừ điều ác. Những hìnhảnh của hai nhân vật trên có mặt trên đài thờ Trà Kiệu nói lên sự giao lưu xaxưa giữa văn hóa tư tưởng Ấn Độ và Champa.

Trường ca Ramayana được cả sử gianổi tiếng người Âu châu là Michelet (1798-1874) ca ngợi: “Ai đã sống trongkhao khát vì dục vọng quá nhiều giờ đây hãy uống cạn ly rượu hừng hực sức sốngvà trẻ trung này của Ramayana. Ở Tây phương cái gì cũng chật hẹp, Hy Lạp nhỏ bélàm tôi ngột ngạt, xứ Do Thái khô khan cũng làm tôi khó thở. Hãy để cho tôihướng về châu Á cao cả và phương Đông thâm trầm trong giây lát. Chính nơi đó đãphát sinh ra bài thơ vĩ đại mênh mông như Ấn Độ Dương tràn ngập ánh mặt trời. Đólà một tác phẩm chứa chan hòa điệu thiêng liêng, tạo nên một không khí thái bìnhvà lòng từ bi vô bờ bến ngay giữa cảnh tương tàn khốc liệt”.

Cũng như các hình ảnh khắc chạmtrên đài thờ Trà Kiệu gây nên tranh cãi về những bí ẩn một thời trên các phùđiêu bằng đá, các nhân vật của Ramayana cũng ẩn chứa nguồn sống tư tưởng vàtriết học thâm sâu vì: anh hùng ca Ramayana đặc biệt ca ngợi một nền đạo đức lýtưởng xây dựng trên căn bản bổn phận và danh dự với các nhân vật (Rama và Sitađược khắc trên đền đá) tuyệt đối vâng theo mệnh lệnh của lương tâm, và theotriết gia Kant: “Đó là một mệnh lệnh thuộc phạm trù inpératif catégorique,đòi hỏi một sự vâng lời không suy tính, không do dự, không bị lung lạc bởi bấtcứ lý do nào”  - theo phân tích của GS Lê Xuân Khoa. Mệnh lệnh đó không phảiviết bằng chữ mà bằng hình ảnh của hoàng tử Rama và công chúa Sita chạm trên đàithờ Trà Kiệu như nhà nghiên cứu Trần Kỳ Phương lý giải.

Công chúa Sita tự nguyện lưu đàynơi rừng sâu cùng chồng mình, dù nàng có thể ở lại kinh thành. Ở đó Sita đã bịquỷ vương Ravana bắt cóc đưa về xứ Lanka giam trong cung cấm. Khi được giảithoát cũng là lúc nàng mất hạnh phúc vì sự nghi ngờ của chồng. Song Sita đã chịuđựng giữ lòng trong sạch như viên ngọc quý không cháy trong lửa “những đức tínhấy đã làm cho Sita thành một phụ nữ hiền thục và thánh thiện hàng đầu”. Đó làmột trong những hiện thân của khát vọng vươn tới giải thoát.

Phù điêu chạm Apsara trên đài thờ Trà Kiệu - Ảnh: Tư liệu

Khát vọng ấy mãnh liệt đến độbiến thành một tín ngưỡng tôn giáo. Rama và cả Sita đã trở thành những hìnhtượng linh thiêng được người Ấn Độ yêu thương và sùng bái. Biểu hiện của sự sùngbái này phần nào thể hiện ở hình chạm các vũ nữ thiên thần Apsara và cácGandharvas đang múa hát dâng hoa trong lễ cưới của Rama trên phù điêu đài thờ.Đài thờ vuông vắn chế tác bằng sa thạch còn có một bộ linga – yoni rất lớn tôntrí phía trên đài.

Về ý nghĩa của linga đã nói trongbài trước. Ở đây nhấn mạnh và ghi nhận thêm ý kiến của một số nhà nghiên cứu đạiý như sau: Khi Bà la môn giáo từ Ấn Độ du nhập vào cộng đồng người Chăm từ lâuđời thì các quan điểm truyền thống của Ấn Độ bị thay đổi theo cách hiểu củangười Chăm. Thậm chí các vị thần Ấn Độ cũng được gọi theo ngôn ngữ Chăm, chẳnghạn Shiva được gọi “Pônintri”, Vishnu gọi là “Pôpachơn”, hoặc linga gọi là “KaiCluc”.

Theo cách đó, các linga cũngthoát khỏi hình khối ban đầu để có linh hồn theo cách tạo hình của Champa. Đã cómột linga thờ thần Shiva ở Mỹ Sơn kết hợp một nửa tên của nhà vua với tên củathần Shiva, thành: Bhadvesvara chứng tỏ có sự kết hợp giữa vương quyền và thầnquyền, giữa tôn giáo và các thế lực phong kiến.

Từ những di tích lịch sử và điêukhắc Champa như đài thờ Trà Kiệu cho ta thấy sự uyển chuyển của các nghệ sĩ tạohình người Chăm, đã để lại những tác phẩm điêu khắc đá có linh hồn và những ẩndụ thiêng liêng. (Còn tiếp) 

Theo Giao Hưởng