Giai thoại về đại gia từng sở hữu 20.000 căn nhà ở Sài Gòn

Lịch sử ghi nhận chú Hỏa(1845-1901) còn gọi là Hứa Bổn Hòa, Hui Bon Hoa, Jean Baptiste Hui BonHoa, là một thương nhân, nổi tiếng nhất trong Tứ đại phú hộ lừng danhnước Việt. “Nhất Sỹ, nhì Phương, tam Xường, tứ Hỏa” (Huyện Sỹ - Lê PhátĐạt; Tổng đốc Phương - Đỗ Hữu Phương; Bá hộ Xường - Lý Tường Quan và chúHỏa - Hui Bon Hoa).

Theo nhà nghiên cứu Vương Hồng Sển, chú Hỏa nổi tiếng không chỉ vì sựgiàu có mà còn phải kể đến tấm lòng không chỉ thu vén cho riêng mình màcòn biết hướng tới cộng đồng của ông. Ông có nhiều đóng góp quan trọngtrong sự hình thành bộ mặt thành phố Sài Gòn trong thời gian này.

Giàu lên từ đôigánh phế liệu

Ông có gốc ở tỉnh PhúcKiến, Trung Quốc. Tên khai sinh là Hứa Bổn Hòa (Hui Bon Hoa). Tổ tiênông di cư sang Việt Nam sau khi triều đình Mãn Thanh tiêu diệt nhà Minh- được chúa Nguyễn cho định cư ở Nam bộ từ thế kỷ 17.

Về sự giàu có của chú Hỏathì người Sài Gòn còn có nhiều tranh cãi. Nhưng có một điều chắc chắn làngười đàn ông người Việt gốc Hoa này đã khởi nghiệp từ nghề buôn bán phếliệu và lang thang với đôi quang gánh trong nhiều trưa nắng gắt khắp cáccon phố Sài Gòn vào cuối thế kỷ 19.

Nhiều người kể, có dịpvào nhà chú Hỏa lúc trước giải phóng đã nhìn thấy đôi quang gánh đặttrong tủ kính, chưng giữa nhà như vật vừa trang trí, vừa là kỷ niệm thuởhàn vi. Những giai thoại cho rằng, trong một lần thu mua phế liệu, chúHỏa nhặt được một túi vàng nằm trong chiếc ghế nệm cũ. Cũng có người lạitin rằng, ông mua được một bức tượng đồng bên trong đầy vàng, rồi nhờbiết đọc chữ Hán, nên mua trúng đồ từ thời nhà Minh, nhà Thanh và cả nhàHán nữa rồi số đồ cổ đó được ông bán đi lấy một số tiền lớn để tạo dựngsự nghiệp. Nhưng, hầu hết các giai thoại này đều không đứng vững trướcthời gian và lịch sử.

Khách sạn Majestic xưa và nay, vốn là một tài sản của chú Hỏa.

Một giả thuyết khác chorằng, chú Hỏa đã làm việc với một chủ người Pháp, nhờ tính siêng nănglại thật thà nên ông chủ Pháp thương tình, giúp chú vốn liếng mở tiệmcầm đồ và buôn bán. Các giai thoại trên đều mơ hồ nhưng có một thực tếít ai đề cập đến đó là ngoài sự cần mẫn làm ăn, chịu khó, chú Hỏa còn cómột đầu óc kinh doanh siêu hạng. Ông khởi nghiệp từ đôi bàn tay trắng vànhờ khả năng ấy mà trở nên một đại gia lừng lẫy nổi tiếng trong lịch sửnước nhà.

Một giai thoại được xemlà có cơ sở nhất trong những năm tháng khởi nghiệp của chú Hỏa là việcchính quyền Pháp thời ấy có mở một cuộc đấu giá thanh lý 20.000 máytruyền tin cũ, không còn giá trị sử dụng. Các ông chủ thầu tại Sài Gònthời ấy nghe đến thông tin này thì phì cười bỏ qua. Nhưng là một ngườitừng làm nghề mua bán phế liệu, chú Hỏa nhìn thấy món hời lớn từ nhữngchiếc máy truyền tưởng như vô dụng này. Không có một giá trị nào đối vớiviệc tái sản xuất, nhưng trước đó, chú Hỏa đã một lần phân loại thànhcông vàng từ một chiếc máy truyền tin như vậy.

Vận dụng tất cả những mốiquan hệ, mượn tiền, vay vốn, ông cầm cố tất cả tài sản để kiếm cho đủ sốtiền mua trọn bộ 20 ngàn cái máy truyền tin phế thải. Sau khi phân kim,chú Hỏa thu được một số lượng vàng khá lớn, từ số tiền này và với tầmnhìn chiến lược của một nhà kinh doanh đại tài, ông đã xây dựng nên sựnghiệp.

Trở thành vua nhà đất

Khi có vàng, chú Hỏachuyển sang kinh doanh nhà đất, bất động sản nhờ có óc kinh doanh,  đặcbiệt là có tầm nhìn xa cả trăm năm, mà bây giờ, người ta gọi đó là “đónđầu quy hoạch”.

Thời đó, khu chợ BếnThành bây giờ chỉ là một vũng lầy với con kênh; đất trống Sài Gòn, GiaĐịnh thì giá rẻ như bèo. Bắt được tin tức người Pháp có kế hoạch lấpvũng lầy và lấp con kinh để xây một cái chợ mới, nằm sát ngôi chợ đã cógọi là Chợ Cũ ngày nay, chú Hỏa tung tiền ra mua toàn bộ vùng đất vừamới lấp. Một vụ giao dịch rất táo bạo, vì thời đó, không có kiểu giaodịch bất động sản nào theo kiểu này.

Sau khi khu chợ mới xâyxong, ngày nay là Chợ Bến Thành thì trong tay chú Hỏa có 20.000 căn nhàphố cho thuê. Trong số hàng nghìn căn nhà của chú Hỏa có những côngtrình rất lớn còn tồn tại đến ngày nay, và không hề bị lỗi thời như: Bảotàng Mỹ thuật TP HCM, Khách sạn Majestic, Bệnh viện Từ Dũ, Trung tâm cấpcứu Sài Gòn , khu nhà khách Chính phủ, nhiều ngân hàng, trụ sở mua bán ởkhắp Sài Gòn.

Hình ảnh chợ Bến Thành thế kỷ trước.

Bất động sản của ông cònlà các công trình nhà riêng, chùa chiền, bệnh viện khác, các công trìnhnày đóng góp một vai trò quan trọng trong việc hình thành bộ mặt thànhphố Sài Gòn.

Người Sài Gòn xưa từng cócâu truyền khẩu nổi tiếng “đi tàu chú Hỷ, ở nhà chú Hỏa”. Nếu như chú Hỷlà ông “vua tàu bè” có tàu Thông Hiệp chạy khắp Nam kỳ - Lục tỉnh lúcbấy giờ thì chú Hỏa là ông “vua nhà đất” với gia sản là các căn nhà phốkhắp khu vực Sài Gòn - Gia Định - Chợ Lớn. Nếu tính giá trị ngày hôm naycủa lượng bất động sản ấy thì sẽ là một con số không thể tưởng tượngnổi.

Khi có được vốn liếng,ông thành lập Công ty Hui Bon Hoa và các con, cực thịnh vào khoảng cuốithế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, có những đóng góp rất quan trọng trong việc xâydựng thành phố Sài Gòn.

Theo nhà nghiên cứu Vương Hồng Sển trong một tác phẩm của mình: “Hui BonHoa có nhiều con cháu luôn luôn hòa thuận, gia tài giữ nguyên vẹn khôngchia phần manh mún, chỉ cùng nhau chia lợi tức, và mỗi khi cần dùng sốtiền to tát thì người trong họ phải xin chữ ký của người trưởng huynh,khi ấy ngân hàng mới phát bạc. Nhờ giữ gìn có phương pháp cho nên sựnghiệp Hui Bon Hoa ngày càng đồ sộ thêm mãi, không sứt mẻ mảy may nào”.

Một góc Bảo tàng Mỹ thuật TP HCM là nơi gia đình chú Hỏa từng sinh sống.

Dù một phần lớn phố xáSài Gòn thời ấy là của Công ty Hui Bon Hoa làm chủ, nhưng công ty nàyđược tiếng là “rất biết điều” và không bao giờ làm khó người mướn phố.Lúc trở thành một đại gia danh tiếng, ông tự đặt tên Pháp cho mình làJean Baptiste Hui Bon Hoa. Theo các giai thoại, lúc sinh thời, nhờ sựgiàu có của mình, nhà cầm quyền người Pháp dù rất hách dịch với quanchức và nhân dân người Việt, nhưng đối với chú Hỏa thì phải một mực cầuthân.

Nhưng không chỉ nổi tiếngtrong nước, bấy giờ, chú Hỏa còn lừng lẫy khắp Đông Dương không chỉ bởigia sản kếch sù mà còn bởi sự thức thời. Ông có hơn 10 người con thì hầuhết được cho đi du học tại các nước lớn như Anh, Pháp, Đức, Nhật… Đượcbiết, các con ông ai nấy đều học hành thành đạt, mỗi người đều được nhậpquốc tịch, được lưu lại làm việc ở nước sở tại. Từ sau năm 1975, concháu chú Hỏa hầu như đều đã ra nước ngoài sống.

Thậm chí, sự nổi tiếngcủa chú Hỏa còn để lại cả những rắc rồi sau này cho những người không hềcó liên quan đến ông. Chú Hỏa đã chết từ đầu thế kỷ trước nhưng vẫn đứngtên trên giấy báo và hóa đơn tiền nước. Mặc cho chủ nhà thay đổi quanhiều đời nhưng hóa đơn tiền nước của một dãy phố tại Chợ Lớn vẫn là tênngười chủ đời đầu đã chết cách đây cả trăm năm.

Năm 2003, khi mua căn nhàở đường Phan Văn Khỏe (phường 2, quận 6, TP.HCM), bà L. tiếp tục sử dụngđồng hồ nước đã gắn tại đây từ lâu. Hàng tháng bà sử dụng và đóng tiềnđều đặn cho Công ty cấp nước. Năm 2007, bà L. thấy mức nước tiêu thụbỗng tăng vọt nên báo cho công ty đến kiểm tra. Qua kiểm tra, công typhát hiện đồng hồ nước bà L. đang sử dụng do ông Hui Bon Hoa đứng tên.Công ty cho rằng bà L. không thông báo, làm thủ tục đổi tên trên danhbạ, điều chỉnh định mức nước cho đúng thực tế. Do đó, công ty đã truythu hơn 1.400 m³ nước với tổng cộng hơn… 7 triệu đồng.

Với gia phong hết sức quycủ, sinh thời, chú Hỏa và con cháu sống trong một tòa nhà tọa lạc tại số97 đường Phó Đức Chính, quận 1, ngày nay là Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM.Trải qua gần 100 năm mà vẫn sừng sững với dáng dấp cổ kính, tĩnh lặng,âm u, càng làm cho những giai thoại về chú Hỏa trở nên bí ẩn. Cũng tạidinh thự ấy, những giai thoại về con ma nhà họ Hứa đã ra đời mà nhiềungười ngày nay vẫn còn nhắc lại.