Kê toa trị lờn thuốc

Có nhiều người khi gặp tình trạnglờn thuốc đã xử lý bằng cách tự ý tăng liều dùng hoặc dùng thuốc “nặng đô” hơn.

Cách này có thể đem lại cảm giác giảm bệnh nhất thời, nhưng về lâu dài chẳngnhững không cải thiện được tình trạng lờn thuốc mà còn đẩy người bệnh đến gầnhơn với nguy cơ ngộ độc thuốc.

Khi nào bị lờn thuốc?

Chữ “lờn thuốc” mà nhiều người sửdụng có đến hai nghĩa. Trước hết, đối với sử dụng thuốc kháng sinh, lờn thuốc cónghĩa là vi khuẩn gây bệnh không còn nhạy cảm, có khả năng chống lại tác dụngcủa thuốc để đưa đến hậu quả kháng sinh mà người bệnh sử dụng không mảy may gâyhại cho vi khuẩn. Lờn thuốc ở đây là sự rút gọn của “vi khuẩn lờn thuốc khángsinh”. 

Ảnh minh họa

Đây là vấn nạn gây tác hại nghiêmtrọng đến sức khoẻ cộng đồng, như trong chữa bệnh lao ở nước ta hiện phải đốiphó với “lao đa kháng thuốc” (tức vi khuẩn đã đề kháng với nhiều loại thuốcchống lao hàng đầu) và “lao siêu kháng thuốc” (tức vi khuẩn đã đề kháng vớikhông chỉ các thuốc thuộc loại hàng đầu mà cả với thuốc dự trữ hạng hai).

Mới đây nhất là báo động ở nhiềunước xuất hiện loại vi khuẩn nguy hiểm này đã đột biến gen, tiết ra enzym NewDehli metallo beta-lactamase (viết tắt NDM-1) đề kháng nhóm kháng sinhcarbamenem, là kháng sinh mạnh thuộc loại dự trữ sau cùng, chỉ dùng khi nhiễmkhuẩn rất nặng.

Nghĩa thứ hai của lờn thuốc mà bàcon ta cũng thường nói là tình trạng cơ thể do dùng một thứ thuốc lặp đi lặp lạinhiều lần, nếu dùng liều lượng cũ sẽ thấy không có tác dụng và phải tăng liềulượng lên mới “ép phê”. Lờn thuốc dạng này là một đặc tính của thuốc gây nghiện,trong đó có thuốc ngủ, thuốc an thần, thuốc hướng tâm thần nói chung, kể cả matuý.

Chẳng hạn, nhiều người quen dùngthuốc an thần gây ngủ (như Seduxen) và càng ngày càng tăng liều dùng thì mới ngủđược. Một số thuốc thông thường như các thuốc trị đau thấp khớp, nhiều ngườiquen dùng cứ thấy hiệu quả giảm dần theo thời gian, cũng chính là biểu hiện củalờn thuốc dạng này.

Cũng cần biết, không chỉ vớithuốc, một số chất con người quen dùng hàng ngày cũng gây ra tình trạng lờntương tự, chẳng hạn như rượu, nhiều người lúc đầu chỉ uống nửa ly bia là mặt đỏbừng, thấy xây xẩm, thế nhưng chỉ trong thời gian sau, nếu ngày nào cũng lairai, sẽ uống tới vài xị rượu đế như chơi và thấy “thế mới đã!”

Có thuốc hoá giải không?

Để chống lại hiện tượng lờn thuốc kháng sinh, ta nên dành quyền chỉ định kháng sinh cho thầy thuốc

Để chống lại hiện tượng lờn thuốckháng sinh, ta nên dành quyền chỉ định kháng sinh cho thầy thuốc. Không nên tự ýsử dụng kháng sinh một cách bừa bãi, không đúng lúc, không đủ liều. Khi được bácsĩ ghi đơn chỉ định dùng kháng sinh nên dùng đúng liều, đủ thời gian như chỉđịnh, không nên ngưng, bỏ thuốc nửa chừng.

Một số bệnh nhiễm khuẩn thường cótriệu chứng sốt nhưng không phải tất cả các trường hợp bị nóng sốt đều do nhiễmkhuẩn. Hơn nữa, nếu thực sự bị nhiễm khuẩn, dùng kháng sinh đủ liều thường kéodài nhiều ngày (thông thường từ năm đến mười ngày). Vì vậy, tuyệt đối không nênchỉ mới thấy cảm sốt sơ sơ là vội uống vài viên thuốc kháng sinh rồi thôi.

Trên nguyên tắc, nếu vi khuẩn cònnhạy cảm với kháng sinh cổ điển, thông dụng thì sử dụng kháng sinh loại này vàtránh dùng kháng sinh loại mới. Không nên nghe lời mách bảo tìm mua các loạikháng sinh mới nhất (các fluoroquinolon, các cephalosporin thế hệ thứ ba, thứtư) để tự chữa bệnh.

Những kháng sinh mới thường đượckhuyến cáo chỉ dùng trong bệnh viện hoặc khi có chỉ định cân nhắc của bác sĩđiều trị. Đó là thuốc quý có tính dự trữ, nếu sử dụng bừa bãi chắc chắn trongthời gian ngắn sẽ bị lờn, bị đề kháng.

Khác với lờn thuốc kháng sinh,gây ra bởi chính thay đổi của tác nhân gây bệnh là vi khuẩn, lờn thuốc theonghĩa thứ hai gây ra bởi chính

cơ thể người dùng thuốc. Thuốcđưa vào cơ thể chỉ cho tác dụng nếu gắn vào nơi tiếp nhận. Khi cơ thể quen dùngmột thứ thuốc, các nơi tiếp nhận này sẽ thay đổi bản chất hoặc gia tăng sốlượng, đưa đến phải gia tăng nồng độ thuốc, tức phải gia tăng liều dùng thì mớiđáp ứng cho tác dụng. Để đối phó với lờn thuốc dạng này, chỉ có cách là tăngliều nhưng không thể tăng liều mãi vì sẽ đưa đến liều độc.

Đối với thuốc có khả năng bị lờn,thầy thuốc sẽ cho liều dùng và thời gian dùng như thế nào đó để phòng lờn thuốc,tuỳ mức độ. Hoặc khi thuốc đã lờn, bắt buộc phải thay thuốc khác. Trong lĩnh vựcdược, người ta phải luôn tìm ra thuốc mới, một phần cũng là để thay thế thuốc cũbị lờn.

Cho đến nay, khoa học chưa nghiêncứu được một loại thuốc nào có thể giúp hoá giải nhanh tình trạng lờn thuốc, đểngười bệnh tiếp tục sử dụng thuốc như cũ. Cách can thiệp phổ biến vẫn là điềuchỉnh cách dùng như nói trên. Vì vậy, để hạn chế cả hai sự lờn thuốc, chỉ cócách là sử dụng thuốc khi thật cần thiết, theo hướng dẫn của thầy thuốc, khônglạm dụng và không sử dụng bừa bãi.

Theo PGS.TS.DS Nguyễn HữuĐức
SGTT

TIN LIÊN QUAN