Kuril, vấn đề làm đau đầu các nhà ngoại giao Nga-Nhật

Từ năm 1945, quan hệgiữa Nhật Bản và Liên Xô trước đây và với Nga bây giờ vẫn luôn bị ảnh hưởngbởi những bất đồng xung quanh vấn đề chủ quyền của bốn hòn đảo thuộc quầnđảo mà Nga gọi là Nam Kuril, Nhật Bản gọi là Vùng lãnh thổ phía Bắc.

Lịch sử để lại

Nam Kuril/Vùng lãnh thổ phía Bắc là một quần đảo núi lửa trải dài khoảng1.300 km về phía đông bắc từ Hokkaido (Nhật Bản) tới Kamchatka (Nga), chiatách biển Okhotsk từ phía bắc Thái Bình Dương. Quần đảo này có khoảng 56 đảovà nhiều đảo đá nhỏ khác.

Ngày 8/8/1945, chỉ 2 ngày sau khi Mỹ thả bom nguyên tử xuống Hiroshima vàmột tuần trước khi Nhật Bản đầu hàng, Liên Xô chính thức tham gia cuộc chiếntranh Thái Bình Dương. Lực lượng của Liên Xô nhanh chóng có mặt trên lãnhthổ Nhật Bản, kể cả đảo Sakhalin và quần đảo Kuril mà họ tin rằng sẽ làm chủtheo các thỏa thuận chiến tranh. Các chuyên gia Nga cho rằng về lý thuyếtthỏa thuận vẫn ở trên bàn.

Mátxcơva cho rằng 4 hòn đảo nhỏ ở ngoài khơi phía bắc Hokkaido là lãnhthổ của Nga và thực tế đó đã được các thỏa thuận trong thời gian chiến tranhgiữa các nước Đồng minh tại Yalta và Posdam công nhận. Với dân số khoảng18.000 người, đây từng là một khu vực bị lãng quên từ chiến tranh.

Tuynhiên, nhiều hòn đảo ở đây đã giúp Nga phát triển các ngư trường giá trị,quản lý nhiều khu mỏ quan trọng và thậm chí có khả năng phát hiện nhiều khuvực khí đốt và dầu lửa. Nga đã liên tục có những động thái khẳng định chủquyền sau khi cho rằng vào tháng Chín vừa qua, đúng thời điểm kỷ niệm 65 nămkết thúc Đại chiến thế giới II, Nhật Bản đã tuyên bố công khai về những yêusách lãnh thổ của mình.

Ví trí quần đảo Kuril

Ngày 1/11, Tranh cãi về vấn đề chủ quyền lại nổi lên giữa Nhật Bản và Ngakhi lần đầu tiên từ 65 năm qua, một lãnh đạo Nga khi đi thăm đảo Kunashiri,một trong 4 đảo Kuril, nơi mà phân nửa dân số sống dưới mức nghèo khó.

Báogiới Nga cho rằng việc Tổng thống Medvedev vượt hàng nghìn cây số đến đâykhông chỉ để chứng tỏ với người dân Siberia và Viễn Đông rằng ông quan tâmđến những hòn đảo này, mà còn là dấu hiệu khẳng định với Nhật Bản rằng“Tokyo muốn thảo luận vấn đề đó họ cần phải ngồi vào bàn đàm phán với chúngtôi”. Quả thật, chưa có cuộc đàm phán nào về Kuril/Vùng lãnh thổ phía Bắc từtrước đến nay.

Lập trường của Nhật Bản là những hòn đảo này thuộc chủ quyền lãnh thổ củaNhật. Tokyo tuyên bố không chấp nhận được hành động của Mátxcơva “lợi dụngcơ hội Nhật Bản bại trận để đánh chiếm” quần đảo chiến lược và nhiều hải sảnnày.

Tokyo cho rằng không giống các cuộc chuyển giao lãnh thổ sau Chiếntranh Thế giới Thứ II khác, trường hợp quần đảo Kuril vẫn chưa rõ ràng vàphải được đàm phán hơn nữa. Vì vậy mà thủ tướng Nhật Naoto Kan tuyên bố, sựcó mặt của tổng thống Nga trên hòn đảo đó là điều "đáng tiếc".

Năm 1956, cựu Thủ tướng Ichirro Hatoyama, ông nội của cựu Thủ tướngYukio Hatoyama đã ký với Liên Xô tuyên bố chung mở đường thiết lập quanhệ ngoại giao giữa hai nước. Tuy nhiên, từ đó đến nay, quần đảo Kurilvẫn luôn là nguồn xung khắc giữa Nhật và Nga. Hầu hết các chuyên gia chorằng số phận của quần đảo Kuril là lý do duy nhất mà Nhật Bản và Ngakhông ký được một hiệp ước hòa bình chính thức trong 65 năm kể từ khichiến tranh kết thúc.

Chiều hướng nào?

Một góc quần đảo Kuril

Chuyến thăm của Tổng thống Medvedev tới đảo Kunashiri diễn ra giữa lúcquan hệ Nhật-Trung vẫn căng thẳng sau vụ va chạm tàu giữa hai nước ở gầnquần đảo tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư hôm 7/9, trong khi quan hệ đồng minhNhật-Mỹ cũng đang ở “trục trặc” do vấn đề di chuyển căn cứ không quânFutenma của quân đội Mỹ ở tỉnh Okinawa.

Phía Nhật Bản đã có phản ứng quyết liệt đối với động thái của phía Nga.Thủ tướng Nhật Bản Naoto Kan tuyên bố trước Quốc hội rằng quyết định củaTổng thống Nga “là một hành động rất đáng tiếc”. Tokyo đã triệu Đại sứ Ngatại Tokyo đến Bộ Ngoại giao để đưa công hàm chính thức phản đối, và sau đólà quyết định triệu hồi đại sứ tại Mátxcơva. Phía Nga thì tuyên bố phản ứngcủa Nhật Bản là "không thể chấp nhận".

Khác với thái đội trong cuộc tranh cãi với Trung Quốc, Nhật Bản có vẻ giữlập trường cứng rắn hơn trong vấn đề tranh chấp lãnh thổ với Nga. Lý do làvì lợi ích kinh tế của Nhật Bản ở Nga không lớn như ở Trung Quốc và do áplực dư luận trong nước, đặc biệt là khi tỷ lệ ủng hộ đối với nội các của Thủtướng Kan đã giảm xuống mức thấp nhất kể từ khi được thành lập.

Ngoài ra,trong cuộc tranh cãi này, Tokyo được sự hậu thuẫn của Mỹ ngay từ đầu. Trongtuyên bố đưa ra ngay trong ngày 1/11, người phát ngôn Bộ Ngoại giao MỹPhilip Crowley tuyên bố Washington ủng hộ Nhật Bản trong vụ tranh chấp cáchòn đảo với Nga.

Một số chuyên gia phân tích cho rằng việc triệu hồi đại sứ có thể là hànhđộng trả đũa đầu tiên của Nhật Bản đối với Nga. Nhưng rõ ràng là Tokyo khôngmuốn lao vào một cuộc chiến ngoại giao khác trong lúc căng thẳng trong quanhệ Nhật-Trung xung quanh tranh chấp trên biển Hoa Đông chưa chấm dứt.

NhậtBản vẫn duy trì chủ trương đối thoại. Nga cũng chắc chắn không muốn có mộtcuộc chiến ngoại giao vì nó không có lợi cho cả hai nước. Nhiều khả năngNhật Bản và Nga sẽ dàn xếp một cuộc gặp giữa Thủ tướng Kan và Tổng thốngMedvedev bên lề Hội nghị APEC ở Yokohama (Nhật Bản) vào trung tuần tháng 11để tránh một cuộc chiến ngoại giao giữa hai nước.

Theo Nguyễn Viết
Dân Trí