Khế - dược liệu đa năng

Cây khế còn gọi là ngũ liễm, tên khoa họcAverrhoa carambola L., thuộc họ chua me (Oxalidaceae).

TIN LIÊN QUAN

Khế cónguồn gốc ở các xứ nóng vùng Đông Nam Á. Ở Việt Nam, khế được trồng rộng rãikhắp nơi với hai giống khế múi là khế ngọt và khế chua. Tên Averrhoa đượclấy từ tên của người thầy thuốc Ả rập thế kỷ thứ XII là Averrhoes, người đãphát hiện khế là một loại dược liệu chữa được nhiều bệnh: “Dùng trộn vớihồ tiêu để làm ra mồ hôi, giã nhỏ rồi đắp lên người để đánh tan sự rã rời,bải hoải; chữa bệnh ngứa nếu đắp khi còn nóng, kích thích hoạt động của mắt,dùng cho phụ nữ sau khi sinh, chữa ho, chữa sưng hạch tiết nước bọt, đaukhớp xương, ung nhọt, phù thũng, sưng họng…”. Trong 100g khế có chứacác chất sau: nước 92g, protein 0,3g, lipid 0,4g, glucid 5,7g, cellulose1g, tro 0,3g; các nguyên tố vi lượng: Ca 8mg, P 15mg, Fe 0,9mg, Na 2mg, K181mg; các vitamin: A 135mg, B1 0,04mg, B2 0,03mg, PP 0,3mg và vitamin C32mg.

Khế múicó hàm lượng acid oxalic 1%, ít chua, là món ăn thông dụng của người ViệtNam. Người ta thường ăn tươi, làm rau, chấm mắm, nấu canh chua với tôm, tép,cá hoặc xào với thịt bò, sò, hến… rất ngon.

Do cótính khử mùi tanh và làm cho nguyên liệu mềm hơn nên từ lâu dân ta đã dùngkhế làm gia vị nấu các món ăn như: canh lươn nấu khế, khế xanh nấu ốc nhồi,canh bò nấu khế chua, cá lóc nấu canh khế…

Quảchín còn dùng làm mứt để ăn. Ăn một quả khế nhỏ có thể cung cấp 1/3 lượngvitamin C cần thiết cho cơ thể mỗi ngày. Quả khế còn chứa nhiều chất xơ, cótác dụng nhuận tràng, chống táo bón. Theo Đông y, quả khế gọi là ngũ liễmtử, có vị chua chát, tính bình, không độc, tác dụng khử phong, thanh nhiệt,sinh tân dịch, giải uế, giúp làm lành vết thương. Thường được dùng chữa cảmsốt, khát nước, ngộ độc rượu, đi tiểu ít, nhiệt độc, vết thương chảy máu.

Ngàydùng 40-80g khế tươi, ăn sống như rau hoặc giã nát vắt lấy nước uống. Dùngquả khế ép lấy nước uống để giải nhiệt cũng như chống cảm nắng vào mùa hè oinực rất tốt, chữa sưng răng lợi, loét mồm miệng và giảm đường huyết.

Hoa khếcó vị ngọt, tính bình, tác dụng giải độc tiêu viêm, thường dùng chữa sốtrét, ho khan, ho đàm, kiết lỵ, trẻ em bị kinh giản. Người ta thường dùng hoakhế tẩm nước gừng hoặc tẩm rượu gừng rồi sao thơm, sắc uống để chữa ho đàm.Ngày dùng 4-12g.

Vỏ thânvà lá khế có vị chua, chát, tính bình, tác dụng lợi tiểu, tiêu viêm. Thườngdùng chữa sổ mũi, viêm dạ dày - ruột, đi tiểu ít, chấn thương bầm dập, mụnnhọt, viêm mủ da.

Liều dùng: vỏ thân ngày dùng 10-20g; lá khế ngày dùng 20-40g, sắc uống.

Có thểdùng vỏ thân và lá nấu nước, trong uống ngoài đắp hoặc tắm để chữa lở sơn,mẩn ngứa, mề đay.

Rễ khếcó vị chua, chát, tính bình, tác dụng trừ phong thấp, giảm đau. Thường dùngchữa đau nhức tay chân do phong thấp. Ngày dùng 12-20g, sao cho thơm, sắcuống.

Sau đâylà một số bài thuốc có dùng khế chữa bệnh:

-Chữa nước ăn chân, lở loét, đau nhức: lấy một-hai quả khế chín, lùitrong tro nóng, để vừa ấm rồi áp lên chỗ đau.

-Chữa bí tiểu, đau tức bàng quang: khế chua bảy quả, mỗi quả chỉ lấy 1/3phía gần cuống. Nấu với 600ml nước, sắc còn 300ml, uống lúc còn ấm nóng. Ởngoài, lấy một quả khế và một củ tỏi giã nhuyễn, đắp vào rốn.

-Chữa cảm cúm, mình mẩy đau nhức: khế chua ba quả, nướng chín, vắt lấynước cốt, hòa với 50ml rượu trắng, uống một lần, hoặc chia làm hai lần uốngvào lúc không no không đói quá.

-Chữa cảm sốt, nhức đầu, đi tiểu ít, cảm nắng: lá khế tươi 100g saothơm, nấu với 750ml nước, sắc còn 300ml, chia hai lần uống trước bữa ăn.

 Hoặcdùng lá khế tươi 100g, lá chanh tươi 20-40g, hai thứ rửa thật sạch, giã nát,vắt lấy nước, chia hai lần uống trước bữa ăn.

-Chữa viêm họng cấp: lá khế tươi 80-100g, thêm ít muối, giã nát, vắt lấynước cốt, chia hai-ba lần để ngậm và nuốt dần.

-Chữa ho khan, ho có đàm: hoa khế (sao với nước gừng) 8-12g, cam thảonam 12g, tía tô 8-10g, kinh giới 8-10g. Nấu với 750ml nước, sắc còn 300ml,chia hai lần uống trươc bữa ăn.

Ngoàiloại khế múi nói trên, còn có một loại khế thường gặp ở các tỉnh phía Namgọi là khế dưa chuột (Averrhoa bilimbi L.), quả hình trụ dài 5-10cm, giốngnhư quả dưa chuột, đôi khi cũng có khía lõm nhưng không sâu như khế múi.Loại khế này có màu lục vàng và trong suốt, khi chín rất chua vì hàm lượngacid oxalic lên tới 6% nên thường được dùng muối dưa, ngâm nước muối, nướcmắm để ăn, hoặc làm xirô để giải khát.

Theo LƯƠNG Y ĐINH CÔNG BẢY
PNO