Lãnh đạo DNNN: Quyền lực lớn, hiệu quả kém?

Nghịch lý:Quyền lực lớn, hiệu quả kém

Ở đây, việc liênquan đến một số tập đoàn nhà nước, doanh nghiệp nhà nước (DNNN) lớn đang cóhiệu quả đầu tư yếu kém (hệ số ICOR luôn ở mức cao nhất so với các loại hìnhdoanh nghiệp khác), thua lỗ nặng nhưng lâu nay vẫn nhận được nhiều ưu đãiquyền lực lớn từ các bộ ngành liên quan, từ chủ trương, chính sách hỗ trợ,đến các nguồn lực như con người, vốn liếng, đất đai.

Tuy nhiên, loạihình doanh nghiệp này lại dường như luôn thiếu động lực phát triển như mộtdoanh nghiệp thông thường, còn một số cá nhân thì lợi dụng sự cơ hở của kiểuquản lý "cha chung không ai khóc" để trục lợi.

Minh chứng choviệc này là các ví dụ làm ăn thua lỗ lớn, làm thất thoát tiền của và tài sảncủa Nhà nước lên tới hàng ngàn tỉ đồng của một số tập đoàn nhà nước thờigian qua, cũng như về lâu dài, nếu có các thanh tra, kiểm tra mới nào tạicác DNNN đều phát hiện ra các sai phạm được "ngụy trang" kỹ lâu nay. Điềunày rồi dần dần sẽ không làm ai ngạc nhiên nữa vì cơ chế tất yếu đã dẫn tớisai phạm lớn nhỏ.

Ngày nay, aicũng dễ dàng nhận thấy rằng "quyền lực thường có xu hướng tham nhũng" và"quyền lực càng lớn thì càng dễ gây ra tham nhũng lớn" nếu không có cơ chếgiám sát, theo dõi, kiểm tra và chế tài các cá nhân, tập thể hoặc các DNNNđang nắm trong tay các quyền lực lớn tức khả năng gây ảnh hưởng lớn để trụclợi cho cá nhân hoặc lợi ích nhóm.

Cần cóchế tài và giám sát chặt chẽ

Nguyên tắc traoquyền lực lớn thì phải kèm theo chế tài lớn đồng thời có sự giám sát chặtchẽ của các cơ quan cấp trên, ngang cấp và/hoặc phải đồng thời trao quyềnquan sát, giám sát tính minh bạch trong chính sách và hành động của cá nhânhay tập thể DNNN đang nắm giữ quyền lực lớn này cho người dân và báo chí haycông luận.

Điều này cũngtương tự như việc Quốc hội cần giám sát các hoạt động của Chính phủ hay tạicác nước có cơ chế tam quyền phân lập thì hệ thống Lập pháp - Hành pháp - Tưpháp luôn giám sát lẫn nhau để không ai có quyền lực tuyệt đối có khả năngthao túng hay độc quyền chân lý theo kiểu "một tay che cả bầu trời"!

Không ai ngạcnhiên khi một bộ trưởng giao thông phải từ chức hoặc mất chức vì một cây cầubị sập, một bộ trưởng nào đó phải mất chức để chịu trách nhiệm trực tiếp haygián tiếp nếu có một sai phạm lớn ảnh hưởng đến uy tín và danh dự trong lĩnhvực ngành nghề của mình tại các nước phát triển.

Trao quyền giám sát cho công luận và người dân

Thông tin báochí và quyền lực giám sát của người dân được xem là quyền lực thứ tư và thứnăm rất mạnh mẽ dùng để giám sát các quyền lực khác trong xã hội.

Doanh nghiệp nhànước có nhiều quyền lực được quy tụ về một số cá nhân hay nhóm lợi ích trongkhi các tài sản của DNNN có bản chất thuộc về nhân dân nên thường có các âmmưu tranh quyền đoạt vị, móc ngoặt bè phái, thâu tóm lợi ích biến của côngthành của tư.

Các quan chứcnhà nước và quan chức quản lý trong các DNNN cần phải công khai minh bạchtài sản cho người dân và thông tin cho báo chí được biết rõ để dễ dàng giámsát, theo dõi, kiểm tra. Khi có dấu hiệu lạm quyền để trục lợi cần phải cócơ chế để nhanh chóng phế truất các quyền lực (bản chất thuộc về nhân dân)mà nhà nước làm đại diện cho dân đã tin tưởng giao phó cho các quan chứcnày.

Có rất nhiềuví dụ trong và ngoài nước về sự tăng cường giám sát quyền lực của ngườidân và báo chí đã mang lại kết quả rất thiết thực, khám phá và phòngtránh được nhiều vụ tham nhũng, thất thoát lớn đối với tài sản của đấtnước. Hơn nữa, các cơ quan công quyền như hành pháp, lập pháp đôi khicũng bị các nhóm lợi ích làm vô hiệu hóa trong rất nhiều trường hợp thựctiễn trong và ngoài nước, khi đó, chỉ có sự giám sát và tai mắt củangười dân và báo chí mới góp phần ngăn chặn được các nhóm lợi ích.

Một tổng thốngHungary phải từ chức chỉ vì sao chép tài liệu dùng làm đồ án tốt nghiệp củamình chứ chưa nói đến việc dùng bằng giả hay đạo văn. Một nghị sĩ hay quanchức Mỹ, Nhật, châu Âu phải từ chức vì khai man lý lịch về tài sản cá nhânvà gia đình, một quan chức nhà nước ra quyết định chính sách kinh tế, hànhchánh quốc gia sai lầm đều phải phải mất chức .v..v.. là những việc rất bìnhthường trong thế giới ngày nay. Đặc biệt khi trong xã hội, người ta đề caotính trung thực của các quan chức nhà nước như là tiêu chuẩn hàng đầu đểđược người dân tín nhiệm bỏ phiếu.

Các cuộc tranhluận và phản biện công khai và thường xuyên trên diễn đàn Quốc hội haytruyền hình trực tiếp, phỏng vấn công khai, trực tuyến cần được tăng cườngnhiều hơn nữa trên các kênh phương tiện truyền thông và báo chí. Có như vậyngười quan chức nhà nước được người dân tin yêu, cấp trên tin tưởng ủy quyềnsẽ có cơ hội cọ xát, học hỏi, tương tác với các dư luận đa chiều, công khai,có nhiều cơ hội đăng đàn diễn thuyết, trả lời chất vấn, trình bày quan điểmriêng của mình, dám nghĩ - dám nói - dám làm - dám chịu trách nhiệm, mớiphát huy được năng lực thực sự của mình.

Ngược lại, cácsai sót, điểm yếu trong tư duy logic và năng lực nhận thức, khả năng quản lýcủa người quan chức nhà nước cũng sẽ phải bộc lộ, hoặc được hiệu chỉnh kịpthời để vươn lên tầm cao mới, hoặc chịu sự phế truất quyền lực theo quy luậtđào thải của cuộc sống.

Quy luật làquyền lực lớn phải được trao đúng chỗ cho người có năng lực lãnh đạo giỏi (goodleadership), trung thực và uy tín lớn (honest), và chỉ có như thếthì nền kinh tế xã hội mới có cơ hội phát triển lành mạnh và bền vững.

Như vậy, mộttrong những việc cần làm ngay để tái cơ cấu DNNN là phải xây dựng cơ chếgiám sát quyền lực của các quan chức quản lý DNNN, minh bạch hóa (transparency)các chính sách cho doanh nghiệp, thiết lập cơ chế phân bổ và cân bằng quyềnlực trong DNNN. Trong đó sự giám sát chặt chẽ của người dân và các cơ quanbáo chí phải được phát huy tối đa trong suốt quá trình tái cấu trúc cũng nhưtiến trình cổ phần hóa cho các DNNN.