Công nghệ tạo "sao" của các cuộc thi hát

Để lý giải được vìsao những cuộc thi như Vietnam Idol có thể khiếnhàng ngàn bạn trẻ gần như phát cuồng, sẵn sàngnhẫn nại chờ xếp hàng để được thử giọng, có lẽcần tìm về nơi ra đời của các cuộc thi tìm kiếmtài năng âm nhạc trên truyền hình là nước Mỹ.

Theo hai tác giả Anastasia Brown và BrianMansfield trong cuốn Make Me a Star: IndustryInsiders Reveal How to Make It in Music (tạmdịch: Hãy biến tôi thành sao: tiết lộ cách thứccủa những người trong cuộc), những cuộc thi tìmkiếm tài năng âm nhạc trên truyền hình cũng lâuđời như chính ngành truyền hình.

Năm 1948, nhà sản xuất độc lập Arthur Godfrey đãmang cuộc thi hát Arthur Godfrey’s Talent Scoutsdo ông tổ chức từ sóng phát thanh lên sóngtruyền hình.

Minh Chuyên và Uyên Linh vừa chiến thắng 2 cuộc thi Vietnam Idol và Sao Mai điểm hẹn 2010

Thử thách… tài nhận xét của giám khảo

Ởthời điểm hiện tại, American Idol đang lớn mạnhđể trở thành chương trình tìm kiếm tài năng lớnnhất và thành công nhất của truyền hình Mỹ, đượcxuất khẩu sang nhiều nước (trong đó có ViệtNam), gần như kết hợp được tất cả chìa khoáthành công của những chương trình đi trước. Nómang những người vô danh ra trước công chúng đểhọ lựa chọn người chiến thắng. Amateur Hour chỉtuyển những người ca hát không chuyên và khángiả bình chọn cho thí sinh mà họ yêu thích thôngqua bưu thiếp. American Idol biết cách giảm nhẹtính căng thẳng của thi thố bằng cách kết hợpcác trò hài hước.

Nhìn chung, kịch bản của “Idol” luôn qua haigiai đoạn. Theo đó, hàng loạt những câu chuyệncười ra nước mắt sẽ xuất hiện trong các buổi thửgiọng. Giai đoạn này thường bỗng dưng “phát lộ”các xìcăngđan thuộc dạng “chẳng chết ai” nhưnglại giúp cuộc thi tạo được ồn ào trên các phươngtiện truyền thông đại chúng. Sau đó, cuộc thimới thực sự bắt đầu bằng vòng chung kết. Và cũnggiống Star Search (1983 – 1995), những người háttốt nhất phải trình diễn hết tuần lễ này sangtuần lễ khác. Khán giả có nhiều thời gian hơn đểxác định ca sĩ nào được họ yêu thích nhất. Cònthí sinh sẽ phải làm hết khả năng để gầy dựng vànuôi dưỡng tình cảm mà khán giả dành cho họ bằngnhững màn trình diễn tốt nhất. Giống như mộtcuộc đua, cuộc thi hấp dẫn nhờ luật chơi thísinh loại bỏ lẫn nhau để trở thành nhà vô địchvà người chơi phải học cách chấp nhận sự khắcnghiệt này. Có thể nói cuộc thi được cho là“made in Vietnam” Sao Mai Điểm hẹn đã học hỏikhá tốt đặc điểm này. Trong mùa thứ tư năm 2010,thay vì chia thành hai vòng thi như trước, cuộcthi ra quy chế: sau mỗi đêm thi, sẽ có một thísinh rời cuộc chơi, cho đến khi chỉ còn bốn thísinh cạnh tranh với nhau trong đêm cuối cùng.

Nếu trong suốt thập niên 1990, các cuộc thi háttrên truyền hình Việt Nam đều lấy giọng hát củathí sinh làm trung tâm, công việc của ban giámkhảo chỉ là ngồi cho điểm, thì nay khán giả cònđược sống trong thời kỳ vàng của những chươngtrình thử thách cả thí sinh lẫn… tài nhận xétcủa các vị giám khảo. Với Simon Cowell, AmericanIdol đã nâng khâu đánh giá thí sinh lên một cấpđộ hoàn toàn mới. Giám khảo trở nên cay nghiệthơn, thậm chí gây tổn thương cho một số người.Nhưng tại Việt Nam, những khác biệt văn hoákhiến những người nổi tiếng khi ngồi ở vị trígiám khảo thường chọn cách nói dĩ hoà vi quý.

Vinh quang và hệ luỵ

Ngược dòng lịch sử, có thể nói rất nhiều nghệ sĩthực thụ đã thành danh từ những cuộc thi tìmkiếm tài năng trên truyền hình. Chẳng hạn nhưStar Search, là bệ phóng của một loạt ngôi saoấn tượng như Alanis Morissette, Aaliyah,Christina Aguilera, Beyonce Knowles, LeAnnRimes, Jessica Simpson, Britney Spears và JustinTimberlake. Xét trên nhiều mặt, thi ca hát cóthể là cơ hội tốt để phát triển tài năng. Khôngchỉ được quảng bá tên tuổi, các tài năng ca hátcòn non nớt, thiếu kinh nghiệm sẽ trưởng thànhhơn nhờ quá trình rèn luyện trong cuộc thi. Nếuthí sinh thực sự có tài, việc tham gia nhiềucuộc thi hát sẽ không gây nản lòng và tổnthương.

Nhưng ngược lại, cuộc thi hát với quy luật cạnhtranh của nó cũng gây đổ vỡ mộng tưởng nơi ngườitrẻ. Phía sau hậu trường, các thí sinh được huấnluyện bởi một đội ngũ gồm các chuyên gia thanhnhạc, biên đạo múa, người huấn luyện kỹ năngtrình diễn, nhà thiết kế thời trang và giám đốcâm nhạc. Đội ngũ này sẽ giúp các thí sinh họccách giữ làn hơi, nhả chữ, trình diễn trên sânkhấu và cả trả lời phỏng vấn báo chí – những bàihọc mà có thể một ca sĩ phải mất nhiều năm, saurất nhiều cố gắng và lỗi lầm mới đúc kết được,thay vì chỉ vài tuần tham gia thi hát. Chưa kểđây là cơ hội tốt cho các thí sinh tạo các mốiquan hệ trong làng âm nhạc – một yếu tố cực kỳquan trọng để bắt đầu sự nghiệp ca hát, ngangvới tài năng và sự đam mê, giúp có được nhữnghợp đồng ghi âm, trình diễn một cách dễ dànghơn.

Tuy nhiên, cũng có một khoảng cách nhất địnhtrong cách nhìn nhận và khai thác con người củahệ thống truyền hình và guồng máy của nền côngnghiệp biểu diễn (đại diện bởi các hãng đĩa, ôngbầu). Nhân tố mới sẽ ít được các hãng đĩa, ôngbầu chú ý nếu họ không trẻ trung, xinh đẹp,nhưng hệ thống truyền hình không coi đây là vấnđề. Do vậy, tuổi 22 của Uyên Linh hay tuổi 28của Mỹ Như sẽ là một trở ngại khi các cô muốnvươn lên để trở thành một giá trị thương mại lớntrên thị trường âm nhạc. Mặt khác, do được bìnhchọn qua hệ thống tổng đài tin nhắn, người chiếnthắng không bao giờ biết khán giả của mình thựcsự là ai. Dù có thể khán giả sẽ nhớ đến cái tênvà lưu tâm những hoạt động nghệ thuật của họ saunày, nhưng giữa việc được khán giả vinh danh vàviệc khán giả bỏ tiền mua đĩa, mua vé xem đêmnhạc là một khoảng cách… xa vời vợi.