>>
>>
>>
Nhắc mới nhớ, hồi Cố vấn Võ Văn Kiệt lúc còn làThủ tướng, một lần về chỉ đạo Đại hội Đảng bộ tỉnh Bạc Liêu, trong bữa cơm ôngmuốn món mắm ba khía. Đã thế, ông còn cho người mua mang về tận Sài Gòn.
Mắm ba khía là món mắm bình dân, thuở tôi cònnhỏ, gia đình rất nghèo, nhà tôi bao giờ cũng có một hũ mắm ba khía dùng để ăncơm thay thế cho các món ăn khác khi con nước “kém” hoặc mưa già, nước trên đồnglểnh lảng, không bắt tôm cá được. Nhớ những bữa trưa đi làm đồng về, bụng đóirun, bới một tô cơm nguội, bỏ vào đấy con ba khía cái rồi xé ba khía và bốc cơmăn bằng tay… vậy mà ngon như chưa bao giờ được ăn ngon như thế!
Những năm lớn khôn đi xa, có một chút danh vị vớiđời, thường được ngồi trước những bữa tiệc cao lương mỹ vị, vậy mà rồi chỉ nhớhoài món ăn thời tấm mẳn. Món mắm ba khía mà nông dân thường chế biến là xé ratrộn với tỏi, ớt, giấm, đường. Mai ba khía lấy gạch son, cho cơm vào trộn ăn béongậy.
Có lẽ món mắm ba khía cũng giống như các loại mắm đồng, ăn ngon nhất làvào mùa cấy, ăn chung với bí rợ hầm dừa, mắm ba khía có tự lúc nào chắc chẳng aicòn nhớ. Tôi trộm nghĩ: khi người Hoa từ Hà Tiên, người Việt từ miệt Tiền Giangvào Cà Mau - Bạc Liêu khai khẩn, họ đã tiếp nhận văn hóa ẩm thực (mắm) của ngườiKhơ - me Nam bộ rồi sáng tạo ra một loại mắm từ ba khía - đặc sản của địaphương, của biển.
Rạch Giá, Cà Mau, Bạc Liêu xưa với những cánhrừng ngập mặn ven biển bạt ngàn vốn là vương quốc của loài ba khía. Nếu ba khíavùng Cà Mau, Bạc Liêu, Rạch Giá nổi tiếng khắp Nam kỳ lục tỉnh thì ba khía RạchGóc, Tân Ân, quê hương của Phan Ngọc Hiển khởi nghĩa Hòn Khoai, lại nổi tiếngkhắp vùng Cà Mau, Bạc Liêu, Rạch Giá. Vào thập niên 1980 trở về trước, giá củaba khía Rạch Góc mắc gần gấp đôi giá ba khía vùng khác và bán về Sài Gòn chạynhư tôm tươi. Ba khía Rạch Góc thịt dày, chắc và gạch son cứng mai, trong khi bakhía của Bạc Liêu, Rạch Giá chỉ có “gạch đá” (nửa đen nửa đỏ).
Những người già ở Rạch Góc, rành về ba khía nóirằng sở dĩ ba khía Rạch Góc ngon là vì đất Rạch Góc là đất phù sa không có phacát. Rừng Rạch Góc lại có loại mắm đen mà trái của nó làm thức ăn cho ba khía córất nhiều đạm… Xưa người ta nhận ba khía Rạch Góc qua chiếc ghe chở ba khía baogiờ cũng có chiếc gàu tát nước được bện từ lá dừa nước cắm trên đầu ngọn sào.Sau này do ba khía Rạch Góc giá cao nên dân buôn ba khía đặt máng chiếc gàu trênngọn sào để đánh lừa thiên hạ.
Vụ ba khía bắt đầu vào mùa sa mưa và kết thúc khimưa dứt hạt. Mùa nắng cũng có ba khía nhưng thịt không chắc và ăn không ngon.Mấy ông già ở Cà Mau kể rằng, ngày xưa ba khía nhiều đến cỡ nói ra tưởng bác BaPhi ở xứ U Minh kể chuyện vui, rằng vào đêm nước rong là lúc ba khía hội, chứngbu đặc trên thân đước, gốc cây mắm, nhìn vào không thể thấy gốc cây. Người đibắt ba khía cứ việc bắc đòn dài lên bờ rừng là ba khía lũ lượt bò xuống ghe.
Ba khía hội vào những con nước 30 âm lịch tốitrời, chúng cũng bu đen đặc gốc cây để thực hiện việc duy trì nòi giống. Nhưngba khía còn có một tập quán sinh học khác hơn các loài khác là nó còn một ngày“hội” lớn hơn, thường là vào 30 tháng 8 hoặc tháng 9 âm lịch. Ngày hội này bakhía nhiều hơn các ngày hội khác và đặc điểm là toàn giống cái. Cũng không phảigiao phối mà là đẻ trứng.
Dân nghề ba khía gọi là ngày ba khía cái rửa trứng. Họcòn kể rằng khi đó ba khía mắc đẻ, đau bụng nên chúng hoàn toàn mất đi bản năngcảnh giới mà ôm đùm, ôm cục ở các gốc cây. Dân bắt ba khía có thể dùng tay gạtmột cái là ba khía rớt xuống đầy một thúng táo.
Vào mùa ba khía, đặc biệt là ngày ba khía “ hội”,những khu rừng đìu hiu âm u bỗng trở nên rộn rịp. Nhiều người cứ chiều tới làlên những chiếc xuồng ba lá luồn lách trong các mương xẻo của rừng, trên mình họlà bao tay, đèn khí đá… Họ bắt chừng nào đầy xuồng con là đem ra xuồng mẹ đổ bakhía vào những lu mái đầm có chứa sẵn nước muối. Trong một đêm như thế ghe mẹnặng 5-10 tấn đã “khẩm đừ”.
Tôi có ông anh là đại úy về hưu, dằn đáy ba lô 10triệu tiền chính sách, anh đem gửi tín dụng. Tín dụng bể, buồn đời dắt vợ con ramép biển “ở ẩn”, nguồn thu nhập chủ yếu dựa vào vạt rừng chồi bắt ba khía đembán. Anh bảo, làm ăn hồi này vất vả lắm. Hai thằng, con lớn của anh, vì nghề bakhía sống không đủ, nên ban ngày chúng đốn củi đem bán, đổi gạo, ban đêm mới đibắt ba khía phụ anh. Chúng đốn củi cật lực, suốt ngày mà cũng chỉ kiếm được mỗiđứa 7 -8 ngàn đồng. Nghề đốn củi ngày một khó khăn thêm vì dân các nơi khác cũngvào đây phá vạt rừng chồi ven biển.
Dạo anh mới về, xung quanh nhà anh bước ralà tới rừng, giờ chúng đã lùi xa về phía biển hàng cây số nên nghề đốn củi trởnên “trần ai khoai củ”. Theo đó, nghề bắt ba khía cũng vô cùng khó khăn. Nếutrước đây anh ra khỏi nhà là có thể soi đèn bắt ba khía được ngay, còn bay giờthì phải lội xa hàng cây số. Và do rừng ngày càng thu hẹp nên ba khía cũng khôngcòn bao nhiêu. Ba cha con anh bắt suốt đêm cũng chỉ được 10 -20 ký, bán được 2-3chục ngàn. Mà có phải ngày nào cũng bắt được ba khía đâu, phải chờ mùa mưa, chờnước rong…
Thân phận của ông anh tôi giống như thân phậnnhiều người ở vùng “rừng vàng” ven biển nổi tiếng của bán đảo Cà Mau. Ở đó conngười đã từng thừa hưởng sản vật vô cùng giàu có của rừng, của biển. Và họ cũngđã từng tàn phá không thương tiếc cái vốn quý của rừng, của biển. Để rồi giờđây, rừng biển đối xử với họ như một tên keo kiệt, bủn xỉn.
Theo P.T.N
SGTT
