Bà ngoại

tôi là công chúa,nhưng không thuộc dòng chính của hoàng thất. Bà lấy chồng năm mười sáu tuổi, lúccòn chưa biết gì. Ông ngoại tôi lúc ấy đã gần bốn mươi tuổi, mới góa vợ, chưa cócon.

Một buổi sáng mùa xuân thức dậy,cô bé mười sáu tuổi ngạc nhiên thấy mình nằm trên giường của một người đàn ônglạ, như giấc mơ. Nhưng đó không phải là mơ, cô lắng nghe tiếng chim cu hót ởcuối vườn, người đàn ông đang ngủ, say rượu, vì đêm qua là lễ cưới, khuôn mặtông ta trông cũng hiền lành nhưng nghiêm nghị. Trên má trái có một nốt ruồi đennhỏ, một sợi lông mọc trên đó dài và cứng, trông chương mắt. Ông ta rõ ràng làđang ngủ say: cô len lén bò dậy. Mấy bà cô, bà dì khuyên, hãy ngoan, nghe lờiông ta, làm một người vợ tử tế. Chuyện ấy hơi đau, nhưng không sao rồi sẽ quen,mới đầu chảy máu chút đỉnh. Nhưng ông ta chẳng làm gì cả, suốt đêm bị bạn bè hòhét la cười vây quanh, chuốc rượu say, lúc ngồi đợi ở cửa phòng, cô phải đứngdậy dìu ông vào giường. Suốt đêm chẳng ngủ được mấy vì ông chồng mới cưới có tậtngáy to. Cô bàng hoàng xúc động suýt khóc, rõ ràng là chẳng hề chuẩn bị gì cả.

Ảnh minh họa

Ở cuối giường có một cáirương sơn son thếp vàng. Cô mở ra, nhiễu lụa, một vài thứ vải vóc, đồ nữtrang có phần đạm bạc so với một công chúa vì gia đình bên ngoại lúc đó rơivào cảnh nghèo túng cũng như các gia đình vọng tộc thân vương thời bấy giờ.Ở dưới đáy rương có một cặp roi bằng mây sơn màu đỏ. Chồng cô giải thíchrằng cặp roi ấy là quà tặng của chính Đức Hoàng thượng. Khi tức giận, bấtbình hay muốn dạy vợ, ông chồng có quyền dùng roi để đánh nhưng nhất thiếtkhông được chửi mắng, vì chửi mắng một công chúa là mang tội phạm thượng. Bàtôi học được bài học đó, về sau này cũng áp dụng cho con cháu, chỉ đánh bằngroi chứ không chửi mắng chúng. Và bà đánh rất đau, có lẽ vì không được chửi.

Khi người đàn ông thức dậy, mọichuỵện có vẻ khá hơn. Ăn xong buổi sáng một mình do mấy người hầu mang lại, vìbà tôi chẳng biết nấu nướng gì, mặc dù đã được huấn luyện một lớp nữ công giachánh, chàng tân lang mới ra hiệu cho vợ lại gần rồi hai người dắt tay nhau imlặng đi ra cửa sau, băng qua một khu vườn rộng trồng nhiều khế, ổi, bưởi và mítmật, đang trổ hoa đầu mùa, tới góc vườn nhảy qua tường xây bằng gạch. Cha mẹ củachàng rể, tức là cố của tôi, lúc ấy vẫn còn sống; và mặc dù đã lớn tuổi, ôngngoại tôi vẫn còn có tính trẻ con và sợ cha mẹ.

Vẻ ngoài ngại ngùng e thẹn, cóphần sợ hãi của cô dâu nhỏ lập tức biến mất. Tôi đoán rằng cú nhảy qua tường rấtngoại mục đã làm cho cô bé thông minh hiểu ra là mình đang sống với một ngườiđàn ông như thế nào. Có một giai nhân biết chuyện, nhưng anh ta đủ khôn ngoan đểgiữ kín mồm miệng vì im lặng là vàng. Mặc dù đã có một đời vợ trước, chàng rểlớn tuổi vẫn nồng nàn vui tính. Cô dâu trẻ dần dần thích những trò mà chồng côbày ra, không còn sợ chồng nữa, đêm đêm hai người ôm nhau tỉ tê trò chuyện,trong nhà đi ra đi vào quấn quýt làm cho gia nhân ai cũng ngạc nhiên, bối rốiđưa mắt nhìn nhau. Dần dần cô dâu mới trở thành một chủ nhân thật sự của đại giađình, không phải vì cái gốc hoàng gia mà vì tính tình mau mắn, có thể gọi là cóchút đảm đang và tính cương quyết, nóng nảy. Người chồng rõ ràng là dần dần đểvợ dẫn đi trong mọi chuyện, nhưng đó là chuyện về sau. Chỉ vài ngày sau đám cướicô dâu được phép trở về nhà mẹ, hình như đó là một ngoại lệ.

- Con với chồng con ra sao?- bà mẹ hỏi.

- Mọi chuyện rất ngon lành - tôi trả lời,

Bà mẹ ngạc nhiên: không bị hắnđánh đập hay đau đớn gì à?

 Cô dâu lắc đầu: chồng con rấttốt với con.

Cô nói thế nửa thành thật, nửacho xong chuyện, trong bụng không chắc lắm là mình có yêu người đàn ông này haykhông. Mười sáu tuổi, cô chẳng biết cô muốn gì. Cuộc hôn nhân môn đăng hộ đối,được dàn xếp, lúc ấy dĩ nhiên là chuyện bình thường, không cho phép cô có cơ hộiđể có một câu hỏi có vẻ triết học như thế. Cô về nhà chồng rất miễn cưỡng, nhưngrồi cũng quen đi và có phần vui thích.

- Hắn có làm con sợ hãi không?

- Ngược lại thì có - Côgái đáo để mỉm cười với chút ẩn ý.

Và thêm: anh ấy bảo cứ tưởngcon là một con thỏ, hóa ra không phải.

Bà mẹ bảo: Thỏ hay ngựa thìcũng phải biết nấu ăn, tau nghi mi không biết nấu ăn. Và bà đuổi con gái trởlại nhà chồng sau khi nhét vào chiếc túi vải của cô đầy ắp những thứ bánh kẹocủa trẻ con. Cô thích nhất là bánh bích quy của Pháp, mè xửng Huế, mạch nhaQuảng Nam, kẹo gương và bánh tráng Quảng Ngãi. Bà mẹ tiễn con gái xuống thuyền,nhìn cô ngồi sau cánh cửa tò vò, kín đáo đưa tay áo rộng quệt nước mắt.

Từ nhà mẹ đến nhà chồng đi đò dọcmất gần một ngày trời, gặp đêm trăng sáng thì đi suốt đêm. Cô thường chờ lúctrăng rằm đi đò về thăm cha mẹ, mỗi tháng một lần, về sau thưa ra, hai tháng,rồi ba tháng, phần việc nhà, phần bụng cô lớn dần, nặng nề không đi đứng được.Mỗi năm đẻ một đứa. Sinh ba đứa con  trai liên tiếp, rồi ba đứa con gái liêntiếp, không kể những lần sẩy thai. tôi có mười hai người con, nhiều lúckhông nhớ hết tên. Đứa nằm ngửa thì đứa tập tễnh đi, đứa chạy nhảy leo trèo thìđứa nằm trong bụng. Thiên nhiên đã dự trù những bi kịch của con người, nhất làtrong thời buổi chiến tranh loạn lạc, Mười hai đứa con, đứa lưu lạc sang Lào,đứa sang Thái Lan, mất vì bệnh đậu mùa lúc còn nhỏ... chỉ còn năm người, haingười cậu, mẹ tôi và hai người dì của tôi, là có vợ hay có chồng, nhưng cũng đềuchết khá trẻ, chỉ mẹ tôi là sống thọ hơn cả. Ba người bị thương hàn hay sốt rétngã trước. Một người bị lao phổi. Một người bị ma bắt. Khi tôi lớn lên không hềđược gặp họ, lòng thương tiếc.

Bận rộn với vườn tược đồng áng,săn sóc chồng con, người đàn bà trẻ không có thì giờ để nghĩ đến thời gian xuânsắc, nhưng có lẽ vì vui với cuộc sống mới nên trông vẫn xinh tươi, mặc dù khôngmấy khi dùng đến  gương lược. Cặp roi ở đáy rương hồi môn năm nào vẫn còn mớinguyên, vì người chồng chưa kịp dùng thì đã qua đời, khá sớm.

Thỉnh thoảng cô mở rương ra, cầmchúng lên ngắm nghía, hít hà mùi sơn đỏ còn thơm, quất vun vút vào không gian đểnhớ người chồng cũ.

Sau cái chết của ông, bà vẫn còngắng gượng với công việc thêm nhiều năm nữa cho đến một hôm người ta tìm thấy bànằm úp mặt giữa hai luống khoai lang gần một vũng nước, một tay soải ra trên mặtđất, một tay cầm những dây khoai lang đang trổ hoa màu tím như cố bám vào mộtđiều gì. Người ta vực bà dậy đưa vào nhà, cho uống nước trà đường thì bà tỉnhlại. Bà ngất đi chỉ vì đói và mệt nhọc.

Sau lần ngã đó, bà tôi yếu hẳn,công việc gia đình ngày một khó khăn, chiến tranh lan rộng, thần chết tỏa cáibóng dài của nó trên những ngả đường thôn xóm quanh co, giữa các hàng chè tàu cósợi tơ hồng màu vàng óng ánh quấn quýt, bạn có muốn gỡ ra cũng không được vìchúng rất dai. Cái chết của các con đánh gục bà nhiều lần, nhưng một sức mạnhphi thường lại vực bà dậy.

Sau nhiều năm xứ lạ quê người,tôi quyết định về thăm quê cũ. Cảnh vật xưa không còn gì, tiêu điều xơ xác.Những ngôi nhà mới mọc lên, tường gạch, ngói đỏ nhưng không hiểu sao trông vẫnliêu xiêu, tạm bợ, không chững chạc như một ngôi nhà tranh vách đất của ngườitrung nông khá giả ngày xưa, tranh lợp hai lần dày khít mưa đổ như thác cũngkhông lọt qua được, vách tường nện bằng bùn trộn rơm và phân trâu khô chắc, dày,ấm áp, khoảng sân bằng đất nện trước nhà rộng rãi, đủ để phơi một mùa lúa, mùabắp đậu, điều ấy ngày nay kể lại đám trẻ nhỏ nghi ngờ, làm cho những người lớntuổi cũng mất tự tin. Một người bà con của tôi, tập kết ra Bắc, và một người bàcon khác từ Mỹ, về quê, đã góp tay dựng lại trên nền nhà cũ một ngôi nhà thờ họ,trông khang trang và cũng hơi giống ngôi nhà ngày xưa của ông bà ngoại tôi. Lớptrẻ ngơ ngác nhìn người bà con lạ lẫm, nhưng những người lớn tuổi thì vẫn cònnhớ tôi như in, ríu rít trò chuyện, tới thăm đầy nhà, suốt đêm đến sáng. Mới đầubà ngoại tôi không nhận ra cháu, nhưng dần dần tôi kiên nhẫn gợi lại nhiều kỉniệm, trong ánh mắt bà đã có tia nhìn tinh nhanh như hào quang của một vì saoxanh vừa bay qua hết bầu trời.

Trong những ngày ở lại quê, hômnào tôi cũng bước vào căn phòng tối của bà, thắp ngọn đèn dầu lửa bấc liu riu,dành thời gian ngồi lâu lâu với bà. Thể xác còn khá khỏe mạnh nhưng thinh thầnlờ mờ u ám. Người già không nhớ chuyện gần đây nhưng nhớ chuyện xưa. Bà ăn ít,nhưng bữa nào cũng ăn một chút vì bị ép, ăn xong lại ngồi vào chiếc ghế mây củamình, im lặng ngủ lơ mơ, nhưng cũng có khi tỉnh táo và  trả lời nhiều câu hỏikhá chính xác. Tôi tập đút cho bà. Lần nào bà cũng ăn được nhiều hơn khi ăn vớingười khác.

Một sáng dậy sớm hơn thường lệ,trời còn tối, trong nhà sương mù chạm mặt, tôi đến trước cửa phòng bà, đứng hồilâu nhìn qua cánh cửa mở hé, bà ngoại tôi ngồi bên cửa sổ, hướng ra ánh sáng,chăm chú ngắm nghía một vật gì trên tay. Phía sau lưng bà là chiếc quan tài bằnggỗ cẩm lai, con cháu chung tiền mua ít nhất cũng đã mười lăm năm. Bà thường điquanh quẩn lấy tay sờ lên lớp gỗ bóng mịn, trò chuyện với nó như một người bạnthân. Trong đáy quan tài để hai chiếc roi của chồng. Tôi đứng thật lâu rồi hắnggiọng bước vào, bà ngoại tôi từ từ quay lại, ánh mắt như cười.

- Anh về rồi đó à, vậy mà em cứtưởng anh còn bận việc trên tỉnh.

Tôi tiến lại gần bà, bà ôm choànglấy tôi, úp mặt vào vai tôi, khóc rưng rưng như một người thiếu nữ. Sau lưngtôi, từ trên tay của bà rơi xuống đất một chiếc roi mây màu sơn đỏ. Một lát saubà đẩy nhẹ tôi ra bảo: để em đi nấu cháo cho anh.

Theo