Bí đỏ - thực phẩm ‘vàng’ trong bữa ănVới giá trị dinh dưỡng vượt trội và đa dạng cách chế biến, bí đỏ được ca ngợi là thực phẩm "vàng" trong bữa ăn gia đình.
Mỗi khi thu đến, bí đỏ là một trong những loại rau củ nhộn nhịp nhất trên thị trường. Với màu sắc tươi sáng, vị ngọt, cách chế biến đa dạng, dù là nấu cháo, hầm canh hay hấp, đều được nhiều gia đình yêu thích.
Nhiều người còn nghe nói bí đỏ có "tác dụng bảo vệ" gan, thế là ngày nào cũng ăn, bữa nào cũng ăn, thậm chí có người một bữa ăn hết nửa quả. Nhưng các bác sĩ nhắc nhở: Bí đỏ thực sự có dinh dưỡng, nhưng một khi ăn không đúng cách, không những không dưỡng gan mà ngược lại còn khiến gan chịu áp lực lớn hơn.
1. Ăn bí đỏ quá nhiều
Trước tiên cần làm rõ, bí đỏ thực sự giàu các chất dinh dưỡng có lợi cho gan. Các chất như carotene, vitamin E, polysaccharide và một lượng nhất định các nguyên tố vi lượng trong nó đều giúp ích cho việc sửa chữa tế bào gan, chống oxy hóa, điều chỉnh khả năng miễn dịch.
Nghiên cứu phát hiện, nhóm người ăn bí đỏ lâu dài và đều đặn có mức men gan ổn định hơn, khả năng chuyển hóa lipid của gan cũng tương đối mạnh hơn. Nhưng vấn đề nằm ở chỗ, tiền đề cho những lợi ích này là "vừa phải" và "hợp lý".
Một khi ăn quá lượng hoặc kết hợp không đúng, nó sẽ từ "thực phẩm bảo vệ gan" biến thành "gánh nặng cho gan". Đặc biệt trong cơ cấu chế độ ăn của người hiện đại, vốn đã chứa hàm lượng dầu mỡ và đường cao, thì loại rau củ có hàm lượng carb cao tự nhiên như bí đỏ càng cần chú ý đến khẩu phần.
2. Coi bí đỏ là món chính
Một quan niệm sai lầm phổ biến nhất chính là "coi bí đỏ là món chính". Nhiều người nghĩ bí đỏ là rau, nên không tính nó vào lượng carb nạp vào, kết quả là bữa tối ăn một bát to cháo bí đỏ, lại ăn thêm mì hoặc cơm, khiến tổng lượng carb trong bữa ăn vượt xa tiêu chuẩn.
Mặc dù chỉ số đường huyết của bí đỏ không cao lắm, nhưng tỷ lệ carb của nó lại cao tới hơn 30%, mỗi 100g bí đỏ hấp chín chứa khoảng 7~8g đường.
Đối với gan, lượng đường này trước tiên sẽ được chuyển hóa thành glycogen dự trữ trong tế bào gan, phần vượt quá nhu cầu sẽ tiếp tục được tổng hợp thành chất béo. Theo thời gian, dễ dẫn đến lắng đọng mỡ trong tế bào gan, làm nặng thêm tình trạng gan nhiễm mỡ.
Khảo sát chế độ ăn uống của Hiệp hội Dinh dưỡng Trung Quốc cho thấy, trong nhóm người có tiền sử gan nhiễm mỡ, gần 40% người có thói quen ăn uống "dùng bí đỏ làm món chính", hàm lượng mỡ trong gan của những người này trung bình cao hơn khoảng 22% so với nhóm đối chứng.
3. Dùng nhiều dầu chiên bí đỏ
Hơn nữa, cách nhiều người ăn bí đỏ cũng có vấn đề. Ví dụ như dùng nhiều dầu để chiên, rán, hoặc hầm cùng với thực phẩm giàu chất béo, trông có vẻ thơm ngon, nhưng thực tế lại là gánh nặng kép cho gan. Bản thân gan là cơ quan trung tâm chuyển hóa lipid, khi lượng dầu mỡ nạp vào quá nhiều, buộc phải làm thêm giờ để phân giải và vận chuyển các axit béo này. Nếu lúc này lại thêm carb từ bí đỏ tham gia vào quá trình tổng hợp chất béo, thì chẳng khác nào "tăng thêm gánh nặng" cho gan.
Nghiên cứu cho thấy, khi chế độ ăn nhiều chất béo và chế độ ăn nhiều carb xuất hiện đồng thời, tốc độ hình thành giọt lipid trong tế bào gan nhanh gấp 2,8 lần so với khi ăn riêng thực phẩm nhiều chất béo. Nói cách khác, cùng là bí đỏ, nếu hấp, nấu cháo, gan còn có thể tiêu hóa được nhưng nếu chiên rán, hầm với đường, rất dễ khiến các chỉ số chức năng gan biến động.
Đồng thời, bí đỏ quá ngọt, ăn quá nhiều cũng ảnh hưởng đến đường huyết, mà sự chuyển hóa đường huyết bất thường lại chính là một trong những tác nhân quan trọng làm trầm trọng thêm bệnh gan. Gan là "trung tâm" chuyển hóa glucose, mỗi ngày đều phải chịu trách nhiệm chuyển hóa đường trong máu thành năng lượng hoặc dự trữ dưới dạng glycogen.
Nếu trong tình trạng đường huyết cao trong thời gian dài, nó giống như một cỗ máy luôn vận hành hết công suất, cuối cùng có thể xuất hiện tình trạng kháng insulin, gián tiếp làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ và xơ hóa gan.
Nhiều người nghĩ rằng bí đỏ "có vị ngọt tự nhiên" thì không có vấn đề gì, nhưng trên thực tế, loại đường tự nhiên này trong cơ thể cũng cần được xử lý bởi gan. Đặc biệt là bệnh nhân tiểu đường, nếu mỗi ngày ăn hơn 200g bí đỏ, gánh nặng tổng hợp glycogen của gan sẽ tăng lên đáng kể, thậm chí ảnh hưởng đến hiệu quả chuyển hóa của thuốc hạ đường huyết.
4. Coi bí đỏ như thần dược
Một sai lầm thường bị bỏ qua khác, đó là coi bí đỏ như "thuốc dưỡng gan" để ăn. Nhiều người nghe nói bí đỏ "mát gan", "thải độc", nên coi như một loại thực phẩm chữa bệnh. Thậm chí khi chức năng gan bất thường lại ăn một cách điên cuồng, nghĩ rằng ăn càng nhiều càng tốt. Họ không biết rằng, cách "bồi bổ" này thực ra hoàn toàn không có cơ sở khoa học.
Chức năng giải độc của gan cần sự cân bằng dinh dưỡng, bao gồm protein, chất chống oxy hóa, vitamin nhóm B... việc chỉ dựa vào mỗi bí đỏ không những không phát huy tác dụng, mà còn có thể khiến các chất dinh dưỡng khác không được nạp đủ, từ đó làm chậm quá trình sửa chữa tế bào gan.
5. Ăn bí đỏ để lâu
Ngoài ra, không ít người thích ăn bí đỏ để lâu, cảm thấy "mềm hơn thì ngọt hơn", nhưng đối với gan mà nói, đây là một thảm họa. Bí đỏ bảo quản quá lâu dễ bị mốc và sinh ra độc tố, đặc biệt trong môi trường ẩm ướt càng dễ sinh ra nấm Aspergillus flavus.
Aflatoxin là một loại chất gây ung thư mạnh được công nhận, nó cực kỳ nghiêm trọng đối với tổn thương tế bào gan, ngay cả khi hấp thụ một lượng cực nhỏ trong thời gian dài, cũng có thể gây ra biến tính, hoại tử tế bào gan thậm chí là ung thư.
Số liệu của Tổ chức Y tế Thế giới cho thấy, có mối quan hệ tuyến tính rõ ràng giữa lượng aflatoxin hấp thụ và nguy cơ ung thư gan, nhóm người có lượng hấp thụ mỗi ngày vượt quá 20 microgam, tỷ lệ mắc ung thư gan cao gấp 5 lần so với người bình thường.
Do đó, một khi bí đỏ xuất hiện tình trạng thối rữa, biến mùi, màu sắc thẫm lại, thì không nên ăn nữa, dù có cắt bỏ phần hỏng hay chế biến ở nhiệt độ cao, đều không thể loại bỏ hoàn toàn nguy cơ nhiễm độc.
Bí đỏ là một loại thực phẩm tốt, nhưng dù thứ gì tốt đến mấy cũng cần "ăn đúng cách" mới phát huy tác dụng. Ngoài ra, sức khỏe của gan không chỉ phụ thuộc vào một loại thực phẩm cụ thể nào, mà là kết quả của cả cơ cấu chế độ ăn uống và thói quen sinh hoạt. Tất nhiên vẫn có thể ăn bí đỏ, nhưng tốt nhất mỗi lần nên kiểm soát trong khoảng 100~150g, và không nên ăn cùng với thực phẩm nhiều chất béo.
Đồng thời, bỏ rượu, sinh hoạt điều độ, vận động hợp lý, duy trì cân nặng, những việc tưởng chừng không liên quan đến bí đỏ này, mới chính là "nền tảng bảo vệ gan" thực sự.
* Thông tin trong bài chỉ mang tính tham khảo, không thay thế chẩn đoán y khoa. Nếu có triệu chứng bất thường, vui lòng thăm khám bác sĩ chuyên khoa!
Theo Thương trường
