Việc tồn tại hai giá trong lãi suất và tỷ giá làm biến dạng các báo cáo tàichính, gây bất ổn trong hoạt động của ngân hàng và doanh nghiệp. Thấy rõtình trạng này thời gian qua nhưng vẫn chưa thể loại trừ.
Đầu tuần rồi, phó tổng giám đốc phụ trách khu vực Hà Nội cho biết, ôngvừa bay vào TPHCM dự cuộc họp lãnh đạo hệ thống, dành cả ngày để bàn vềviệc dự phòng ứng xử với cơ chế hai giá trong lãi suất và tỷ giá. Vấn đềkhông mới, nhưng theo ông nếu cứ kéo dài sẽ gây bất ổn.
Chuyện là thời gian qua, nhiều doanh nghiệp khi bán lại USD cho ngân hàngyêu cầu được giá cao hơn niêm yết; để đảm bảo trạng thái ngoại tệ, ngân hàngbuộc phải mua. Và gần đây là yêu cầu vận động theo làn sóng lãi suất giatăng trên thị trường.
Nội dung cuộc họp của ngân hàng trên không được tiết lộ chi tiết, nhưngtinh thần chung là tìm giải pháp để chủ động và kiểm soát được những phátsinh từ cơ chế hai giá nếu xẩy ra trên thực tế.
1001 chiêu hợp thức
“Bây giờ, ngân hàng anh đã gia nhập “Câu lạc bộ 14%/năm”, nhưng thực tếtrên các báo cáo và biểu niêm yết lãi suất huy động VND vẫn là 12%/năm, tôntrọng đồng thuận chung. Nếu tăng lãi suất một cách thẳng thừng cũng khó ănnói với nhà quản lý. Việc hạch toán chi phí đầu vào thêm 2% đó tưởng là đơngiản nhưng phức tạp lắm”, phó tổng giám đốc trên cho biết thêm.
2% tăng thêm không thể hiện ở biểu niêm yết, thông thường được đưa vàochi phí khuyến mại - đúng như cách mà ngân hàng này đang triển khai. Nhưngchi phí khuyến mại cũng có những giới hạn về pháp lý.
Phức tạp hơn, qua mặc cả của người bán, trường hợp ngân hàng phải mua vàoUSD cao hơn giá quy định, chi phí đội thêm đó phải hạch toán thế nào? Ngượclại, về phía doanh nghiệp, nếu họ phải mua theo giá tự do cỡ trên 21.000 VND,chênh trên 1.500 VND so với giá quy định, phải hạch toán khoản chênh lệchlớn đó như thế nào, nhất là khi không đưa trực tiếp vào hóa đơn chứng từ trừphi… phạm luật?
 |
| Tỉ giá USD/VND ở ngân hàng và thị trường tự do có sự khác biệt lớn (Ảnh minh họa) |
Trong câu chuyện với đại diện trên, cũng như qua tham vấn lãnh đạo một sốngân hàng khác, hay từ một số doanh nghiệp nhập khẩu, các “bí quyết” để hợpthức không dễ gì chia sẻ.
Đem câu chuyện trên trao đổi với một chuyên gia kiểm toán, thông tin cóđược là: “Với dân trong nghề thì không có gì lạ. Có 1001 chiêu thức, đơngiản có, tinh vi có, đường thẳng hay đường vòng đều có cả, nhưng lại rất khóđể đưa vào kết luận, ghi nhận trên hồ sơ kiểm toán”.
Chuyên gia này đưa ra một số chiêu khá quen thuộc. Đơn giản, từng cótrước đây là doanh nghiệp và ngân hàng mua hoặc bán USD “vòng” qua đồng tiềnthứ ba.
Theo đó, quy định giao dịch theo tỷ giá bình quân liên ngân hàngcộng với biên độ bị vô hiệu hóa, bởi cơ chế này chỉ áp cho giao dịch giữaUSD với VND. Trước phát sinh này, cuối năm 2008, Ngân hàng Nhà nước đã cónhắc nhở và yêu cầu các nhà băng không được đi vòng qua đồng tiền thứ ba đểtính ra tỷ giá USD/VND, bởi “nó gây xáo trộn và không trung thực”.
Bịt chỗ này lại hở chỗ kia. Trong quá trình làm kiểm toán, chuyên giatrên cho biết một số ngân hàng có thể sử dụng nghiệp vụ Option quyền chọn.Đi cùng với đó doanh nghiệp phải trả một khoản chi phí để mua quyền, nhưnghợp đồng được cấu trúc theo hướng khách hàng không bao giờ thực hiện, dĩnhiên là có thỏa thuận; theo đó khoản phí bị “mất”, đổi lại là mua được USDtheo đúng giá niêm yết, thể hiện đàng hoàng trên hóa đơn sổ sách.
Tương tự, một cách khác cũng có thể tính đến, ngân hàng sẽ làm thêm hợpđồng thu phí dịch vụ thu xếp vốn, phí thu xếp ngoại tệ; khoản phí đó bù vàochênh lệch giá cho thực tế…
Tham khảo những trao đổi trên các diễn đàn kiểm toán, một số ý kiến cũngnhận định rằng việc hợp thức hóa chênh lệch hai giá nói trên có những chiêuthức tinh vi hơn, nghiệp vụ kiểm toán có thể bắt mạch được quy trình nhưngrất khó để chứng minh.
Theo phân tích của một kiểm toán viên trên diễn đàn này, điều đáng ngạilà không loại trừ rủi ro đạo đức trong việc hợp thức, khi chênh lệch giữahai giá thuận lợi có thể tạo lợi ích cho một số cá nhân; ngược lại, trườnghợp bất lợi có thể bị đẩy về kết quả kinh doanh chung và ở đó là lợi ích củadoanh nghiệp, cổ đông, nhà đầu tư...
Một bài toán khó
Đã có nhiều phản ánh, phân tích về tình trạng trên. Một mặt nó làm biếndạng các báo cáo tài chính, một mặt tạo nhưng rủi ro tiềm ẩn trong hoạtđộng, rủi ro về pháp lý cả với ngân hàng và doanh nghiệp.
Đương nhiên nhà điều hành chính sách tiền tệ thấy được những bất cập đó.Nhưng việc xử lý tận gốc chưa thể, bởi không phải lúc này mới đặt ra mà đãtừng kéo dài trong quá khứ và gần đây.
Cuối tuần rồi, một chuyển động mới xuất hiện: bắt đầu có cam kết mới vềlãi suất huy động VND; tỷ giá trên thị trường tự do hạ nhiệt nhanh khi cóthông tin nguồn cung thuận lợi cộng với tác động của chính sách thắt chặttiền tệ (hỗ trợ giá trị cho VND). Chênh lệch của hai giá theo đó có thể đượcrút ngắn và dần hạn chế. Nhưng có thể chỉ là thời điểm, khó khẳng định là sẽtiến tới dứt điểm.
Một bài toán khó. Liệu bao giờ mới có đáp án định hình một cách bền vữngtrên thực tế, hay cứ phải sống chung như vậy? Một chuyên gia của Chươngtrình Giảng dạy Kinh tế Fullbright bình luận ngắn gọn về cái khó này, rằng:“Do việc điều hành một lúc muốn những mục tiêu mâu thuẫn nhau”…
Theo Minh Đức
VnEconomy
