Họ cá bống ghe thân quen với nhiều người nhưng cảm nhận thì khác hẳn. Có người xếp giống cá hiền hòa này vào tận miền... thương!
Cá bống có nhiều loại, sống khắp từ Bắc đến Nam, ở suối cạn lẫn sông
sâu. Có loại, nặng vài chục ký một con như bống mú. Có “chú” bé con bằng
đầu đũa là bống mít (hủn hỉn)... Đáng nể ở khả năng thích nghi với môi
trường sống của chúng, trong đó, không ít loài bống gắn chặt với tuổi
thơ dân sông nước.
Nghêu ngao bắt bống
Bống cát Cần Giờ vừa xổ đầm - Ảnh: Tạ Tri
Hơn mười năm trước, vùng biển Gò Công, Tiền Giang, cá tôm... đếm
không xuể. Hè về vui như hội! Tối, lũ trẻ chúng tôi háo hức xếp hàng xem
Tôn Ngộ Không diệt yêu quái bằng ti vi trắng đen. Ngày, chúng tôi vác
gậy rủ nhau vào rừng vó đám cá bống mít.
Đám cá này, lúc ăn no thì tròn bụng tròn đuôi như hạt mít, nên có tên
gọi là cá bống mít hay út mít. Chúng thường trú ngụ khắp đầm, mương, ao
nước lợ, lại rất tham ăn nên dễ bị dụ. Mồi để vó cá là ít cám rang và
còng, ba khía nhỏ đập giập. Đặt vó xuống khoảng 5 - 8 phút sau phải cất
lên nhanh, nếu không chúng ăn no bụng liền lúc lắc bơi đi. Có chỗ trúng,
được gần cả chén út mít mập trùi trũi, lượn lờ trông mê mắt. Mỗi đứa
đặt cỡ 2 – 3 cái vó, khoảng tiếng rưỡi sau đã có hơn ký cá bống đủ loại,
tôm bần... búng tanh tách trong giỏ. Dư ăn! Rồi tha hồ tắm sông, hái
bần, bẻ trái dừa nước giải khát.
Giống bống dừa, bống tre cũng tham ăn không kém, có con bằng ngón tay
cái người lớn. Bống dừa đen mun. Bống tre trắng xanh. Những ngày nước
ươn (lớn không hết mức và ròng không sát), canh con nước mới chảy vào
rạch, thả câu sẽ chắc ăn hơn. Mồi câu là tép bạc hoặc trùng hổ. Chúng
thường đi theo đàn, có khi trên 10 con. Giật sướng tay! Có con bị giật
sứt mép vẫn không sợ, khoảng 10 phút sau lại tranh nuốt mồi sâu hơn.
Đám hủn hỉn loắt choắt cũng "mắc nợ" bụi sả, cây ớt chim, mấy trái khế
hườm sau vườn. Góp lại, kho lạt, thơm ngất ngát. Kèm với nhiều đọt cóc,
xoài... chuối chát, khế xắt... Vét nồi thật nhanh.
Riêng cá bống cát trắng thịt ngon và nặng tay hơn, có con bằng cổ tay
người lớn. Giống này sống ở cả nước ngọt và lợ. Khi ở nước lợ, thịt cá
thơm và ngọt đậm hơn. Cá cái lớn mắn đẻ, nên thường ôm trứng nhưng không
trông con. Theo nghiên cứu của Ashley Chin-Baarstad, nhà sinh vật học
của Đại học Purdue (Mỹ) cùng các cộng sự, cá bố sẽ chịu trách nhiệm
trông trứng của nhiều bạn tình. Tuy nhiên, khi kẻ địch mạnh hơn xuất
hiện, cá bố sẽ đớp hết trứng trước khi chuồn.
Bắt bống cát trắng hiệu quả là thụt hang bằng rổ tre, vợt lúc nước ròng
hoặc mò tay. Những chỗ trũng trong ruộng lúa mùa, gần rừng cũng có giống
này. Mẹo bắt nhanh là quậy cho đục nước. Sau khi bọn tôm đất nổi đầu sẽ
đến bống cát lờ khờ... lấp ló.
Và kết thúc có hậu của những trò rong chơi bắt bống là các món ăn thơm!
Món bống kho quéo đúng điệu của mẹ
Sài thành nhiều món ngon vật lạ và không ít món chân quê. Song hồn quê
thì khó tìm thấy. Bởi hàng quán chú trọng đến cách chế biến nhanh, tiện
nên các món nhà nghèo như bống cát kho quéo đành tức tưởi... cho người
ăn.
Đúng điệu theo cách các bà các mẹ ở quê thì phải trở sống dao dần sơ
mình cá sau khi đánh vẩy, rồi ướp hơn nửa tiếng trong nồi đất hoặc tộ
sành. Lửa nhỏ, mà gặp lửa rơm bếp dột, khói mịt mù làm mẹ chảy nước mắt
“sống” thì quí hơn vàng!
Năm phút sau khi nồi cá sôi, mẹ cho vào ít nước cơm chắt để nước cá
kho thêm độ sánh, béo bùi hơn. Rồi chịu khó hâm lại lần thứ hai thì nồi
bống kho tiêu mới hớp hồn thực khách.
Đám hủn hỉn loắt choắt cũng "mắc nợ" bụi sả, cây ớt chim, mấy trái khế
hườm sau vườn. Góp lại, kho lạt, thơm ngất ngát. Kèm với nhiều đọt cóc,
xoài... chuối chát, khế xắt... Vét nồi thật nhanh.
Cũng phía sau hè, nơi kẹt lu, bóng cây mít già có mấy lùm rau đắng đất
non “lặt lìa”. Hái cả rễ, rửa sạch, đem nấu canh với bống tre, bống
dừa... thanh mát vô cùng!
