Việt Nam đang tồn tại hai loại tỷ giá: tỷ giá trên thị trường liên ngânhàng và tỷ giá trên thị trường tự do (hay “chợ đen”). Các cơ quan chức năngđang dùng các biện pháp hành chính để dẹp bỏ thị trường chợ đen. Tuynhiên, đây không phải là một cách tiếp cận căn cơ. Cách tốt nhất làchính thức hoá phần lớn nhu cầu ngoại tệ của người dân vốn chỉ có thểđược đáp ứng trên thị trường chợ đen.
Thị trường ngoại hối hoạt động như thế nào?
Thị trường ngoại hối của một quốc gia thực chất là thị trường liênngân hàng. Khác với thị trường chứng khoán, mã giao dịch của thịtrường ngoại hối là các cặp tỷ giá so với đồng bản tệ, chẳng hạnUSDVND, EURVND, GRBVND v.v.
Cũng khác với thị trường chứng khoán, nơigiá của các cổ phiếu niêm yết được xác định thông qua giao dịch cậnbiên trên một sàn thị trường tập trung, ở đây, giao dịch được thực hiệnmột cách phi tập trung. Các nhà đầu tư sẽ giao dịch với các ngân hàngthông qua các nhà môi giới. Đến lượt, các ngân hàng sẽ mua bán ngoạitệ với nhau thông qua các sàn EBS hoặc Reuters để duy trì trạng tháingoại hối của mình.
Tất cả các giao dịch giữa các bên, dù giữa nhà đầu tư với các ngânhàng hay giữa các ngân hàng với nhau, đều được thực hiện độc lập vớicác mức tỷ giá riêng rẽ. Tuy nhiên, do sự cạnh tranh giữa môi giới vàngân hàng, các mức tỷ giá này có xu hướng ngang bằng nhau.
Cũng vìsự cạnh tranh, mức chênh lệch giữa tỷ giá mua và bán (bid-ask spread)mà các ngân hàng áp dụng thường cũng thấp. Mức tỷ giá liên ngân hàngmà chúng ta biết thường có tính ước lệ do các ngân hàng niêm yếthoặc các hãng thông tấn thu thập trên thị trường liên ngân hàng.
Trên thị trường liên ngân hàng, ngân hàng trung ương hay ngân hàng Nhànước (NHNN) đóng vai trò như là một nhà tạo lập thị trường. Thông quacác hoạt động mua và bán ngoại tệ với các ngân hàng thương mại (NHTM),NHNN có thể điều tiết tỷ giá trên thị trường xung quanh mức mục tiêumà mình mong muốn.
 |
| (Ảnh: SGTT) |
Vì sao thị trường ngoại tệ chợ đen phát triển?
Thị trường “chợ đen” của Việt Nam phát triển vì nhu cầu đầu tư và sửdụng ngoại tệ của các cá nhân không được thị trường liên ngân hàng vàhệ thống NHTM đáp ứng.
Người dân nhìn thấy các cơ hội gia tăng tài sản của mình khi nắm giữngoại tệ nhưng không thể tham gia vào thị trường liên ngân hàng. Điềunày ắt dẫn đến nhu cầu mua và nắm giữ ngoại tệ trên thị trường chợđen.
Tương tự, người dân luôn có nhu cầu sử dụng ngoại tệ, chẳng hạn chomục đích du lịch nước ngoài hoặc khám chữa bệnh. NHTM không thể đápứng hết được các nhu cầu này. Kết quả là họ tìm đến chợ đen.
|
Với nguồn cung hàng tỉ USD mỗi năm từ kiều hối, thị trường chợ đenngày càng lớn mạnh. Do tỷ giá liên ngân hàng không đến được với dânchúng nên tỷ giá tự do trở thành tín hiệu chính để hầu hết cácthành phần kinh tế tham chiếu cho các tính toán kinh tế của mình.
Cách tốt nhất để hạn chế sự phát triển của thị trường chợ đen làhợp thức hoá phần lớn các nhu cầu về ngoại tệ mà người dân chỉ cóthể được đáp ứng thông qua chợ đen.
Mở rộng đối tượng tham gia đầu tư và môi giới
Hiện nay, trên thị trường liên ngân hàng của Việt Nam, chỉ có các doanhnghiệp xuất - nhập khẩu được tham gia mua bán trên thị trường liên ngânhàng thông qua các chi nhánh của các NHTM trong vai trò môi giới.
Nên mở rộng đối tượng môi giới ra các tổ chức được NHNN (hoặc một uỷ banquản lý thị trường ngoại hối) cấp giấy phép, ví dụ như các công tychứng khoán, các “nhà cái” ngoại tệ trên thị trường chợ đen. Khi đó,các chi nhánh của NHTM sẽ phải cạnh tranh với các nhà môi giới mớinày trong việc mua bán ngoại tệ.
Các quỹ đầu tư và các cá nhân nên được phép tham gia đầu tư trên thịtrường liên ngân hàng thông qua các nhà môi giới. Việc đầu tư vào ngoạitệ cũng tương tự như việc đầu tư vào các loại tài sản khác.
Nhà đầutư có thể mở tài khoản giao dịch ngoại tệ tại các công ty môi giớitương tự như tài khoản chứng khoán rồi nạp VND hoặc USD vào tài khoảnvà giao dịch mua bán ngoại tệ. Khi muốn rút tiền, họ sẽ phải bánngoại tệ ra thị trường để lấy VND. Bằng cách này, tuy họ có tàikhoản đầu tư bằng ngoại tệ nhưng trên thực tế ngoại tệ không chảy rakhỏi hệ thống ngân hàng.
Tách hoạt động sử dụng ngoại tệ khỏi đầu tư
Hiện tại hoạt động sử dụng ngoại tệ của các doanh nghiệp xuất -nhập khẩu cũng như của cá nhân không được tách bạch khỏi hoạt độngđầu tư.
 |
| (Ảnh: SGTT) |
Nên cho các doanh nghiệp nhập khẩu cũng như người dân được mua ngoại tệđể nhập khẩu hàng hoá hoặc đi du lịch/công tác nước ngoài từ các NHTM.
Việc này sẽ tương tự như người dân ra nước ngoài sử dụng thẻ Visa. Họđược mua với tỷ giá thống nhất cộng với một tỷ lệ phí nhất định dorút ngoại tệ ra khỏi hệ thống liên ngân hàng. NHTM sẽ áp dụng cácmức phí khác nhau cho các đối tượng là doanh nghiệp hoặc khách hàngcá nhân. Nhà nước có thể quy định các tỷ lệ tối thiểu cho các đốitượng này.
Hiện nay, ở châu Âu, bên cạnh mức phí tối thiểu, người dân muốn sởhữu ngoại tệ sẽ phải trả thêm từ 1- 2% cho các khoản mua ngoại tệcho các mục đích cá nhân.
Thủ tục mua ngoại tệ nên đơn giản. Với lượng mua thấp, chẳng hạn dưới1.000 USD, người dân chỉ cần xuất trình chứng minh nhân dân. Với lượngmua lớn hơn, họ phải khai mục đích sử dụng.
Bởi tỷ giá mua ngoại tệ tiền mặt thường cao hơn tương đối so với tỷgiá liên ngân hàng nên việc đầu tư bằng cách mua ngoại tệ gửi tiếtkiệm thường không phải là lựa chọn của nhà đầu tư.
NHNN: bỏ tư duy phân phối
Trong một nền kinh tế thị trường, giá cả cần phải bình đẳng cho mọiđối tượng và mục đích sử dụng. Nếu Nhà nước muốn hỗ trợ đối tượngnào hãy sử dụng chính sách tài khoá.
Trong thị trường ngoại hối, mọi mục đích sử dụng ngoại tệ như xăngdầu hay mỹ phẩm cần được đối xử bình đẳng. Các đối tượng này sẽđều phải mua ngoại tệ với tỷ giá như nhau, phản ánh cung- cầu ngoạitệ của toàn bộ nền kinh tế. Nếu Nhà nước muốn trợ giá cho xăng dầuhay hạn chế việc mua mỹ phẩm, hãy áp dụng các biện pháp thuế quan.
Chỉ với tư duy này NHNN mới thực sự đóng vai trò là người tạo lậpvà điều tiết thị trường ngoại hối. Là một tay chơi nắm thông tin rõràng nhất và có vốn lớn nhất, NHNN chắc chắn sẽ nhanh chóng làmgiàu được quỹ dự trữ ngoại hối quốc gia tương tự như các nước và vùnglãnh thổ trong khu vực như Hàn Quốc, Đài Loan, Thái Lan thực hiện sau năm1997.
Theo Đinh Tuấn Minh
SGTT
