Trên bức tường đá trắng củatòa đại giáo đường, bên bờ đông sông Hudson tại thành phố New York, có chạm khắcnổi chân dung 600 vị danh nhân có ảnh hưởng bậc nhất đối với loài người. Họ làcác bậc hiền triết, quân vương, tổng thống, nguyên soái, tướng lĩnh, trí giả,còn có 14 vị là nhà khoa học. Trong đó có nhà vật lý Einstein - cha đẻ của“thuyết tương đối”.
Năm 1952, nhà vật lý vĩ đạiEinstein đã cận kề tuổi "cổ lai hy". Lúc này đã về hưu, nhưng mỗi ngày cứ vàokhoảng 10h30" sáng, ông lại lững thững đi bộ từ nhà tới Viện Nghiên cứu cao cấp.Đứng trước từng hàng công thức ông viết trên tấm bảng đen nhỏ, ông lại chìmtrong nghiên cứu triền miên không ngưng nghỉ. Đến giữa trưa, ông lại đi bộ vềnhà. Buổi chiều, ông lại bận bịu xử lý thư tín, hoặc tiếp đón khách khứa tớithăm.
 |
| A.Einstein tại New York |
Ngày 9/11/1952, người bạn cũ của Einstein, ngàiWeizman, vị Tổng thống đầu tiên của Nhà nướcIsrael qua đời. 9h tối hôm đó, Einstein nhậnđược cuộc điện thoại của ngài Đại sứ Israel từWashington gọi tới: "Thưa ngài giáo sư, tôi muốnhỏi ngài một câu, nếu nêu tên ngài trong danhsách người ra tranh cử chức tổng thống Israel,liệu ngài có vui lòng tiếp nhận không?”. ViênĐại sứ hỏi với thái độ chân thành, chứa chan hyvọng. Ông ta phụng mệnh vị thủ tướng nước Cộnghòa Israel gọi điện ướm hỏi, thăm dò. "Thưa ngàiđại sứ, về mặt khoa học tự nhiên, tôi có đôiphần am hiểu, còn về con người, thì tôi mù tịt,chẳng hiểu chút xíu nào, với một kẻ như vậy thìlàm tổng thống sao đặng?".
"Thưa ngài giáo sư, Weizman, vịtổng thống quá cố cũng là giáo sư đó thôi, tin rằng ngài cũng thừa sức làm tổngthống!”.
"Không, Weizman và tôi khác nhaunhiều, ông làm được, còn tôi thì không thể!”.
Einstein sức khỏe ngày càng kém,ông tự biết rằng quỹ thời gian dành cho mình không còn dài nữa. Ngày 13/4/1955,Einstein ngã bệnh. Khối u động mạch chủ đã di căn. Từ mấy năm trước đó, bác sĩtừng nhắc nhở mang tính cảnh báo, rằng ông phải hết sức chú ý bảo vệ sức khỏebản thân, bởi động mạch chủ có thể bục vỡ bất kỳ lúc nào. Khi đó Einstein nửađùa, nửa thật: "Ôi, cứ để cho nó bục tóe loe ra!"...
Ngày 16/4, bệnh tình xấu đi trôngthấy, trong thời gian này, Einstein thường từ chối cho tiêm morphine giảm đau,và kiên quyết từ chối mọi can thiệp phẫu thuật ngoại khoa. “Tôi muốn đi lúc nàothì sẽ đi, dùng phương pháp nhân tạo để kéo dài thêm sự sống thực ra chẳng có ýnghĩa gì; tôi đã đến điểm chót trách nhiệm của mình rồi, khi tôi phải ra đi, tôisẽ bình tĩnh, thanh thản chờ đợi tử thần”.
Khi nói về "hậu sự" của mình, ôngdặn: Sau khi ông về với đất, không được biến nơi ông ở thành "nhà tưởng niệm" đểmọi người
"pilgrimage" (hành hương về lễthánh), phòng làm việc của ông trong Viện Nghiên cứu cao cấp nhất định phải đểcho người khác sử dụng. Ông thiết tha mong rằng, ngoài lý tưởng khoa học và lýtưởng xã hội của ông ra thì tất cả mọi danh tiếng của ông hãy để ông mang theovề cõi chết.
| |
| A.Einstein cùng các nhà lãnh đạo Do Thái tại New York, năm 1921 |
Tối khuya ngày 17/4, ôngchập chờn bước vào giấc ngủ, ông mệt mỏi quá rồi. 0h40 ngày 18/4, cô ytá trực phát hiện thấy nhịp thở của Einstein rất khác thường, cô vộigọi thêm một y tá nữa tới, giúp nâng cao thêm đầu giường. Lúc nàyEinstein đang lầm bầm nói câu gì đó trong miệng, chỉ thấy đôi môi mấpmáy, phát ra âm thanh thều thào nghe không rõ, nhưng biết chắc là ôngđang nói tiếng Đức, đó là thứ ngôn ngữ thường dùng của cha mẹ ông.Einstein quyết không bao giờ tha thứ cho Đức Quốc xã khi ông biết đượcrằng bọn Quốc xã khát máu đã sát hại tới 1/2 tổng số người Do Thái châuÂu, đồng bào của ông.
Cuối cùng, ông hít thở thật sâu 2cái, như cố níu kéo mang đi theo mọi nỗi ưu tư, rồi nhẹ nhàng ra đi mãi mãi. Lúcđó kim đồng hồ chỉ 1h15 sớm ngày 18/4/1955, ông hưởng thọ 76 tuổi.
8h sáng, tin điện truyền đi khắptrái đất: Nhà vật lý học vĩ đại nhất mọi thời đại Albert Einstein đã qua đời.
Trong ngày cuối cùng của đờimình, Einstein đã dặn dò người nhà: Chớ có tổ chức nghi lễ đám tang, không xâymộ phần và cũng đừng dựng bia ghi công tưởng niệm.
14h, xe tang đưa thi hài ông tớikhu nghĩa trang Mather Princetonf. Rất lặng lẽ, không cử hành nghi lễ nhiêu khê,không vòng hoa, không đội quân danh dự, không cả điếu văn, diễn thuyết, chỉ cóngười nhà và thêm mấy người bạn chí thân. 90 phút sau, ông được hỏa táng và troxương được rải ở một nơi nào đó mà cho tới nay - 55 năm đã trôi qua vẫn chưađược hé lộ.
Theo Bùi Hữu Cường
An ninh thế giới
