Công trường lao động trẻ em

Những con sông, suối dọc ĐôngGiang, Tây Giang (Quảng Nam) đang vào mùa khô khát, cũng là lúc các công trườngđào đãi vàng hoạt động ngày một tấp nập. Lẫn trong những dòng nhân công, hàngtrăm cánh tay nhỏ, gầy của những đứa trẻ Cơ Tu đang hì hục đào, đãi từng lớp đấtđá giữa sông suối đục ngầu.

>>

Phơi thân trên sông Vàng

Sáng sớm, khi những đứa trẻ cònđang ngái ngủ, em Nguyễn Thị Vi (thôn Điềm, xã Tư, Đông Giang) đã dậy, cùng giađình mang theo cuốc, xẻng, mâm đãi đi dọc dòng sông Vàng tìm đoạn thích hợp bắtđầu công việc đào đãi. “Tối qua trời đổ mưa giông, cả nhà em cũng mừng, vìmưa lớn, nước chảy mạnh, vàng cám sẽ bị cuốn trôi từ các bãi vàng ra nhiều hơn”- cô bé Vi tỏ ra khá sành sỏi.

Mới 12 tuổi, bắt đầu lên cấp II,nhưng Vi đã có “thâm niên” gần hai năm trong nghề đào đãi vàng. Ban đầu Vi đitheo gia đình để học hỏi nhưng nhiều khi bố mẹ bận lên nương rẫy, Vi một mìnhtheo chúng bạn ngụp lặn giữa dòng sông Vàng. Cái nắng hắt xuống dòng sông cạnkiệt, ánh lên khuôn mặt cháy sạm, mất hẳn nét hồn nhiên của cô bé đang độ tuổicắp sách đến trường.

Những đứa trẻ đang hì hục đào đãi bên dòng sông Vàng (xã Tư, Đông Giang, Quảng Nam). Ảnh: Nguyễn Huy.

Hỏi chuyện con chữ, Vi ú ớ, nhưngnói về nghề, Vi tường tận. “Hên sui là chính nhưng cũng phải có kinh nghiệmanh ạ. Sông mùa này cạn kiệt, vàng cũng ít đi nên phải biết chọn chỗ phù hợp. Ởđây thì có vàng chứ chỗ kia anh có đào đãi cả ngày cũng chẳng được hạt nào. Chỗnào hơi sâu, nhiều khe đá cát vàng cám sẽ đọng lại nhiều” - Vi vừa nói vừahướng ánh mắt nhìn ra khu vực sông bên cạnh.

Một ngày cật lực phơi thân giữadòng nước đục ngầu, Vi áng chừng cả gia đình cũng được 1 - 2 li vàng cám, tínhra hơn 100.000 đồng. “Ở đây thế là ổn rồi, quanh năm chỉ biết có nương rẫy, cáiăn qua ngày. Ngày nào hên thì được 2 - 3 trăm bạc nhưng hiếm lắm. Người này thấyngười khác kiếm được, đổ xô ra đào đãi nên dần dần sông bị băm nát mà vàng ítdần đi, mưu sinh càng khó khăn” - chị Nguyễn Thị Lên, mẹ Vi bộc bạch.

Đi dọc dòng sông Vàng đến cácđoạn sông Pa-nan trên địa bàn xã Tư không khó để phát hiện hàng chục người đanghì hục đào đãi. Mùa khô kiệt, dòng sông trơ ra lớp đá sỏi gồ ghề, nước sông rútxuống tận lòng, chảy thành các dòng nhỏ đục ngầu. Sông Pa - nan, hàng chục nhómtrẻ chia thành khu vực đang hì hục mót vàng sa khoáng. Nhóm của Bhnướch Thị Nanh(thôn Lầy, xã Tư) có gần chục em nhỏ. Đứa đào, đứa đãi, đứa mò mẫm dưới dòngsông đang hầm hập hơi nóng. Giữa trưa nhưng hầu như không ai muốn nghỉ sớm.

“Bọn em có đùm cơm theo nhưngphải tranh thủ làm gắng chút vì từ sáng đến giờ mới được ít lắm, tính ra mỗi đứamới được hơn chục nghìn. Nhiều lúc bỏ cả cơm luôn” - giọng Bhnướch Thị Nanhtỏ ra gắng gỏi. Nanh lớn nhất trong nhóm, cũng chỉ đang học lớp 8 trường THCStrên địa bàn. Con gái, nhưng Nanh khá khỏe, múc từng lớp đất đá nặng trịch nhưmuốn oằn cả chiếc xẻng nhỏ đổ vào máng lọc.

Bên cạnh, cậu bạn Nâu nhanh nhẹnnhặt từng viên đá sắc cạnh nằm chỏng chơ trên boong (mâm đãi) cát vứt ra ngoài,rồi bê cái boong nặng trĩu chao qua chao lại trên mặt nước. Lớp đất cát vừatrôi, Niu dán mắt vào chiếc mâm cố tìm những hạt cám vàng ít ỏi nhưng nhiều khivô vọng.

“Trước đây em hay đi với giađình nhưng dạo này mẹ em bị nước ăn chân đến bợt bạt không đi được nên giờ ởnhà. Bố giờ cũng đau ốm không làm được gì. Em theo chúng bạn làm thêm cố gắngphụ giúp gia đình. Ở đây hầu hết bọn trẻ con chúng em đều ở đây cả” - Niubộc bạch, dường như em chưa hiểu hết những khó khăn, bệnh tật đang chờ mình phíatrước.

Con chữ chao theo

Đi dọc dòng sông suối trên địabàn huyện Đông Giang đến các xã A Tiêng, Blê, A lăng trên địa bàn huyện TâyGiang những “công trường” đào đãi vàng hoạt động khá tấp nập. Bất chấp cái nắngnhư thiêu đốt, hơn chục đứa trẻ thôn A Gông, xã A Tiêng vẫn ngụp lặn dưới consông A Vương đục ngầu để mót vàng cám. Lẫn trong dòng người, khuôn mặt BhnướchThị Leng ám ảnh chúng tôi. Leng đầu tóc rối bời, khuôn mặt đen xạm ra em đanghọc lớp 7. Leng cười nhẻm: Suốt ngày ở những dòng sông vàng nên mặt bọn em khôngvàng thì cũng đen. Con gái đen thì xấu nhưng xấu mà no còn hơn đẹp mà xẹp bụng(đói).

Nhiều đứa trẻ cùng cười tạo dángcho các đồng nghiệp nháy máy. Sớm vật lộn trong cuộc mưu sinh, sự khắc nghiệtcủa những ngày lam lũ đã cướp đi sự hồn nhiên, ngây thơ trong sáng.

- Em học lớp mấy?

- Mới học xong lớp 6, giọngBhnướch Thị Niu cụt ngủn.

- Năm rồi em đạt học sinh tiêntiến không?

- Làm ở đây cả ngày, tối về họcđược ít đã buồn ngủ lấy thời gian đâu mà ôn bài, em chỉ được học sinh trung bìnhthôi. Mà lớp em nhiều đứa trung bình lắm. Gần chục đứa ở đây thì có đến 7 - 8đứa trung bình, còn lại là yếu kém.

- Em học giỏi môn gì?

- Không môn nào giỏi cả, môn toánlà yếu nhất!

Niu vừa trả lời, vừa tranh thủđào đãi trong dòng nước hầm hập hơi nóng. Không giỏi làm toán nhưng tính từ li,phân vàng sa khoáng đãi được đem bán bao nhiêu, lời lãi thế nào thì Niu biếttỏng.

Sau giờ lên lớp, hàng chục bạnnhỏ lại tranh thủ ngụp lặn, đào đãi nơi dòng sông vàng này. Cái chữ không còn làmục tiêu chính, nhiều em bỏ học giữa chừng. “Em được nghỉ hè rồi, không phảihọc nữa, em sẽ “tăng ca” đào đãi vàng, phụ giúp gia đình” - Hồ Văn Nga (14tuổi, xã A Tiêng) quyết tâm.

“Xã cấm nhưng gia đình đâucấm”

Cơn bão vàng ngày càng đổ bộ sâuvào làng quê trên địa bàn các huyện vùng cao Đông Giang, Tây Giang (Quảng Nam).Trao đổi về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Phải - Chủ tịch UBND xã Tư lo lắng: Haiba năm nay, người ta đổ đến đây đào vàng nhiều lắm. Các chủ vàng người địaphương thì ít mà người từ các tỉnh Ninh Bình, Hà Nam vào ngày một nhiều. Đángnói, không ít hộ dân thấy cái lợi trước mắt mà bán cả ruộng đất nhà mình cho cácchủ vàng khai thác. Tính đến nay chỉ có Cty khoáng sản Quảng Nam là được cấpphép hoạt động, còn lại toàn là tự phát, “chui” hết.

“Công trường” vàng hoạt động tấpnập tại các thôn Điềm, thôn Lầy, Nà Hoa, Đha Nghi đến các khu rừng Hang chuọt Nàmun (cách UBND xã Tư gần chục cây số. Mới đây, ông Nguyễn Văn Nhược (thôn Lấy)quyết định bán đứt số đất gần chục triệu đồng cho một đơn vị khai thác vàng vàohoạt động.

“Xã biết chuyện đến lập biênbản thì mọi chuyện đã rồi. Toàn xã chỉ có gần 100 ha đất sản xuất nông nghiệpnhưng giờ theo cơn bão vàng, nhiều diện tích này bị cày xới, nham nhở không thểcanh tác được nữa. Đáng nói, dân vốn bám nương rẫy, nông nghiệp nay bán đất sảnxuất, rồi tự làm thuê trên diện tích của mình. Tỷ lệ trẻ em trên các công trườngvàng ngày càng nhiều, đặc biệt sau mỗi mùa nước lũ có đến cả trăm em. Chúng tôiđã vận động, tuyên truyền và ngăn cấm bà con nhưng các gia đình đâu có cấm, họvẫn để con em đi đào đãi vàng, cũng vì cái lợi trước mắt cả” - ông Phải chobiết.

Theo trạm y tế xã Tư, ngày càngcó nhiều người dân trên địa bàn bị nước ăn chân, ghẻ lở do ngâm mình dưới cácdòng nước đào đãi vàng. Đặc biệt nhiều cơ sở sử dụng hóa chất, thủy ngân lọcvàng nên nguồn nước ngày càng ô nhiễm không thể sử dụng; tình trạng ô nhiễm môitrường khá nghiêm trọng.

Ông Phải cũng cho biết: Từ đầunăm đến nay, lực lượng chức năng của xã phối hợp với liên ngành của huyện tổchức ba đợt truy quét, thu 30 mát hút đất cát của các cơ sở đãi vàng để ngăncấm, nhưng cứ được một thời gian, các cơ sở này lại tái phát. Kéo theo lượngngười mót vàng cám ngày càng gia tăng. Số trẻ em lao động đáng kể, nguy cơ vềbệnh tật, học vấn, lạm dụng trẻ em đang báo động. Lo nhất là tình trạng mất anninh trật tự, mới đây ngành chức năng phát hiện một đối tượng vào buôn bán matúy ở các bãi vàng, sợ tệ nạn này sẽ lây lan sang giới trẻ.

Theo Phòng GD&ĐT huyện Tây Giang:Tuy chưa có khảo sát cụ thể nhưng hiện tượng các em học sinh bỏ học đi mót vàngđang gia tăng.

Theo Nguyễn Huy
 Tiền Phong