Nhưng kha khá chợ đêm chủ yếu phục vụ khách du lịch, mục đích mở chợ đã rõ ràng nên cái thú phiêu du khám phá phần nào thuyên giảm. Tuy nhiên, cũng có những cái chợ hứa hẹn đem lại những thú vị cho bạn, nếu chịu khó đi.

Chợ lúc nửa đêm

Phải gọi là chịu khó đi vì chợ nón Gò Găng nằm ở tận đất Quy Nhơn, Bình Định, xã Nhơn Thành, huyện An Nhơn. Từ thành phố Quy Nhơn đi về hướng Bắc, theo quốc lộ 1A đến thị trấn Gò Găng, cách thành phố Quy Nhơn khoảng 30km. Nó ít nằm trong bản đồ tour du lịch của nhiều công ty lữ hành vì cái giờ đi tham quan chợ khá ngặt nghèo mà không phải ai cũng đi được: nửa đêm về sáng. Nhưng bù lại, bạn sẽ được tận mắt thưởng lãm và chiêm nghiệm một phiên chợ hiếm có.

Đây là một địa danh rất quen thuộc với người dân xứ nẫu. Ca dao Bình Định thường hay nhắc đến như thế này: "Gò Găng có nón chung tình/ Ở đây có thiếp một dạ với mình mình ơi"; "Em về mua vải chợ Gồm / Gò Găng mua nón phiên Chàm anh vô". Gọi là chợ nhưng nó bé hơn người ta hình dung rất nhiều. Nếu muốn ngắm chợ, bạn phải khởi hành từ 1-2h sáng để kịp buổi chợ. Chợ họp ngay ngã ba, ven đường quốc lộ, đâu chừng mười mấy đến khi cao điểm cũng chỉ vài chục gian hàng. Thường chợ đêm người ta nhóm họp từ tối hoặc từ 0h kéo dài đến sáng, chợ nón Gò Găng chỉ họp từ khoảng tầm 3 - 4h, đến khi trời chưa hưng hửng sáng, mặt trời chưa ló dạng thì tan. Lỡ đi chợ sớm thì bạn chịu khó ngồi bệt bên vệ đường quốc lộ mà chờ, rồi thấy những ngọn đèn dầu leo lét trong đêm được thắp lên, mỗi lúc lại thêm một ngọn.

Đêm của nón và đèn dầu

Khác với các chợ đêm luôn sáng trưng đèn điện, ở đây, chợ chỉ có những ngọn đèn dầu soi sáng đêm tối (không một ngọn đèn đường hay từ một nhà chung quanh nào hắt ra), để xem chất lượng các loại nón và cũng để dễ thấy tiền mà đưa qua thối lại. Người ta ngả nón ra, nhìn mặt hàng nón, thẩm định chất lượng và ngã giá mua bán dưới ngọn đèn dầu lung linh trong màn đêm như một không gian cổ tích vậy. Rồi lấy tiền ra, đếm thối, đưa cũng bên ngọn đèn dầu và thường là bày hết tiền ra dưới đất mà đếm, mà tính. Chỉ thế thôi nhưng cũng đủ mang lại cảm giác thanh bình và những tờ tiền giấy luôn được nghĩ với những ý nghĩ thực dụng, bỗng trở nên "thi vị" hơn.

Chợ có rất ít xe máy, chủ yếu là xe đạp. Lâu lâu lại thấy mấy chiếc xe đạp tới từ màn đêm, người ta đạp hoặc dắt bộ xe tùy số lượng chồng nón, có khi chục cái, có khi 5-7 chục. Người bán đưa cho người mua đang ngồi bệt trên vệ đường, không được giá thì lại quày quả mang qua hàng khác.

Chợ không ồn ào như cái thông lệ vốn có của chợ, cũng chẳng cần phải chen chúc, vì chợ nhỏ nhưng lại thoáng, chỉ đủ gây xôn xao một góc nhỏ miền quê tĩnh mịch yên bình trong đêm. Cách ngã giá nghe dễ thương lắm, cho dù bạn là người không rành, không rõ giọng điệu địa phương. Nhìn cái cách chào mời níu kéo nhau thì hình như người ta đều quen biết nhau cả. Giọng người dân quê khi buôn bán nghe chân chất lạ, cũng ngã giá, chào mời mà không khách sáo màu mè hay đanh đá chua ngoa như thường gặp ở nhiều ngôi chợ của các địa phương khác.

Buồn vui với nón

Nón bán ở đây chủ yếu là loại nón thô, người ta chằm xong là đem bán. Người mua đem về, quét dầu, gắn các loại quai nón hay những phụ liệu linh tinh khác rồi bỏ lại cho bạn hàng từ các tỉnh, đem đi Buôn Mê Thuột, Đắc Lắc hay ra Tuy Hòa, Quy Nhơn và những vùng quê gần xa khác.

Theo một bà lão tóc bạc trắng ngồi mua nón ở đầu ngã 3 chợ kể thì chợ này hình thành cũng tròm trèm trên dưới 50 năm. Bà cười móm mém: "Tui buôn bán chợ này mấy chục năm rồi. Mà người bán nón là nông dân không à, lúc rảnh rỗi giữa mấy mùa lúa thì đi chằm nón bán kiếm thêm tiền chợ chứ đây không phải là nghề chính". Cắc cớ hỏi nhiều người rằng bây giờ người ta đội nón bảo hiểm, nón bình thường đội đầu cón khó bán, khó sống nữa là nón này, bà lại cười hồn hậu: "Ai nói gì tui không biết chứ nào giờ thì vẫn buôn bán như mọi khi, người ta vẫn đội nón rần rần đó thôi". Nón ở đây có khá nhiều loại, không hiểu làm thế nào mà người mua phân định rất nhanh giá từng loại nón chỉ sau một cái lần tay vào vành nón, một chút sáng của ngọn đèn dầu được kéo gần hơn.

Ở phố thị thì không biết thế nào nhưng với người dân quê, quanh năm ra ruộng, đi trên đường làng chủ yếu bằng đôi chân của mình, chiếc nón lá đội đầu vẫn là một sự gắn bó thân thuộc. Nên cũng dễ hiểu khi ngôi chợ là lạ này chỉ toàn là phụ nữ, từ người mua kẻ bán đến người đi thâu tiền góp.

Những chiếc nón chỉ có giá khoảng từ 4.000, 5.000 đến trên dưới 10.000 đồng. Rất nhiều người ra chợ với khoảng vài chục nón vừa chằm xong, có khi chỉ là một chục. Lẩm nhẩm tính, cả tuần mới làm được một chục nón, chợt giật mình với giá trị đồng tiền được quy đổi. Thấy chuyến đi như thế này không chỉ đơn thuần là những khám phá thú vị về các vùng đất ta chưa tới. Và chạnh lòng khi nghĩ tới tương lai chiếc nón quê hương trong xu hướng tiêu dùng đang bị đô thị hóa. Bạn nên đi kẻo sau này nghề làm nón mai một, e cái chợ độc đáo này cũng không còn!

Theo