Nhiều dân tộc có các món ăn chế biến từ các loàihoa như: người Nhật ăn hoa cúc đồng, người Pháp nấu thức ăn với choux-fleur,artichaut, người Hy Lạp dùng bông bí để chiên, dân Nam Mỹ có hoa của cây yuccadùng làm salad, xào. Ở Việt Nam, có nhiều món ăn được chế biến từ các loại hoanhư: bông bí, hoa chuối, bông điên điển, bông lục bình, bông hẹ, hoa hiên, bônglẻ bạn, bông mướp, bông sầu đâu, bông so đũa, bông sen, bông súng và hoa thiênlý.
Bông bí
Bông bí dùng để ăn là bông bí đực của cây bí rợ,không thể đậu trái. Bông bí lớn, có màu vàng tươi rất vui mắt. Bông bí được cắtchừa cuống dài, bó thành bó nhỏ đem ra chợ bán, nhưng không có nhiều, chỉ cótheo mùa. Thông thường bông bí đem về được rửa sạch, sau đó luộc chấm nước khocá, kho thịt hay chấm nước tương dầm ớt. Bông bí luộc có vị ngọt, hơi nhân nhẫn,phần tiếp giáp giữa cuống và bông hơi dai dai, ăn rất ngon. Bông bí còn dùng đểnấu canh, xào tỏi, xào thịt bò, xào nghêu, xào bông bí phải canh cho vừa chínmới dòn. Món đặc sắc nhất của bông bí là "bông bí dồn thịt chiên" hay còn gọi làchả bông bí.
Bông bí vừa chớm nở phải hái xuống ngay, tướt xơở cuông, bỏ tâm, rửa sạch, để ráo. Tôm, mực, thịt nạc vai heo quết nhuyễn, trộntiêu hành, mắm muối, bột năng. Bẻ gập các cánh hoa úp đè lên nhau, nhẹ tay bỏvào chiên với lửa nhỏ để bông bí còn màu vàng tươi, không bị cháy xém. Chả bôngbí beo béo, thơm thơm, chấm nước tương dầm ớt. Món ăn này thường được làm trongnhững ngày giỗ, tết của gia đình hay tụ họp, đãi đằng. Chả bông bí không nhữngphổ biến ở miệt vườn lục tỉnh Nam bộ mà còn nổi tiếng ở Huế nữa.
Hoa chuối
Người miền Bắc gọi là hoa chuối, người miền Namlại gọi là bắp chuối. Thường buồng chuối trổ đủ nải rồi, người ta cắt bớt đi cácbắp chuối. Bắp chuối có màu tím, ngon nhất là bắp chuối hột. Bắp chuối được chếbiến thành nhiều món ăn như: trộn gỏi, nấu canh, ăn ghém và chiên là đồ chay...
Bông điên điển
 |
| Bông điên điển, món ăn ưa thích của rất nhiều người |
Cònđược gọi là "hoa mùa lũ" hay "hoacứu đói". Do mỗi năm, khoảng mộttháng sau khi nước lên theo mùa, ởvùng châu thổ sông Cửu Long, bôngđiên điển trổ đầy cành những cánhhoa vàng rực rỡ, trên những cánhđồng ngút ngàn. Trong những ngàykhông làm việc được để kiếm tiền,người nông dân chống xuồng ba lá đihái bông điên điển tươi bán đổi gạo,làm dưa, hay nấu cháo với bông, luộcbông ăn cầm cự đói.
Bông điên điển nhặt, rửa sạch, ngâm với giá sốngtrong nước muối có độ mặn vừa phải, chừng 3 ngày thì chua, thành dưa điên điển,dùng chấm nước kho cá, kho thịt, nấu canh với cá rô. Mùa nước nổi là mùa tôm cásinh sôi dầy đặc dưới nước. Người ta giăng lưới, câu, xúc, kéo vó quanh nhàchừng nửa giờ là có cá rô con, rô mề cỡ mấy ngón tay. Canh dưa điên điển cá rôchẳng cần nêm, nếm gì thêm cũng đủ vị mặn, chua hấp dẫn.
Bông điên điển dùng làm rau sống nhúng lẩu cá,lẩu mắm, xào tép, thay giá làm nhân đổ bánh xèo với thịt heo, ăn với các loạirau, đọt trong vườn, chấm nước mắm pha tỏi ớt; bông điên điển làm mắm chay hoặcnấu canh chua rất ngon. Mùa điên điển ra bông cũng là mùa cá linh từ Biển Hồtrôi dạt xuống vùng sông Tiền, sông Hậu. Cá linh nấu với me sống vừa chua, làmlẩu, nhúng chỉ duy nhất bông điên điển vào. Bông điên điển còn có thể được nấucanh chua với cá bông lau, đậu bắp.
Bông lục bình
| |
| Bông lục bình có thể dùng làm gỏi, nước chấm |
Còn có tên là sennhật, bèo tây. Lục bình là thân cây cỏ, sống nổitrên mặt nước, có cuống phồng lên thành phaonổi. Lá có gân, hình cung. Hoa mọc thành chùm ởngọn. Hoa không đều, có màu tím xanh, đài hoa vàtràng hoa cùng màu, dính liền nhau ở gốc. Cánhhoa trên có đốm vàng, 6 nhụy (3 dài, 3 ngắn).Người ta dùng bông lục bình làm gỏi, chấm nướccá kho.
Bông lẻ bạn
Cây lẻ bạn có nguồn gốc từ các nước Trung Mỹ,được trồng rộng rãi ở Việt Nam. Cây trồng trong chậu làm cây cảnh, trồng ngoàivườn để làm thuốc. Cây có thân rất ngắn, lá mọc gần như sát đất. Lá không cứng,có bẹ, đầu thuôn dài, mặt trên màu xanh lục, mặt dưới màu đỏ tím. Cụm hoa nhỏ,mọc ở nách lá, ngoài có hai mo úp vào nhau, giống như vỏ con sò, nên còn đượcgọi là bông sò huyết (oyster plant). Hoa màu trắng, dùng làm thuốc trị ho, haynấu canh với xương heo ăn cho mát, bồi bổ cơ thể suy nhược.
Bông hẹ
Cây hẹ đây là hẹ trồng, chứ không phải hẹ nước đểăn mắm kho. Ông hẹ tiếng Tàu gọi là Cửu thái, tiếng Anh là Chives. Bông hẹ màutrắng. Nấu canh với đậu hủ tươi ăn giải nhiệt. Xào với lòng gà (tim, gan, mề),nghệ ăn để trị ho.
Bông mướp
 |
Cây mướp dễtrồng, thuộc họ dây leo, chưa phủ kín giànđã ra hoa. Người ta thường có câu: "Nụ cà,hoa mướp". Hoa mướp màu vàng rực, nụ hoatròn và đen. Hông bằng bông bí, nhưng hoamướp cũng được dùng luộc, xào lòng gà, ngonnhất là hoa mướp hương, ăn bùi và béo.
Bông kim châm
| |
| Bông kim châm có vị ngọt, tính mát |
Tiếng Tàu gọi là kim châm hay hoàng hoa. TiếngViệt gọi là hoa hiên. Cây thường mọc hoang. Cuống hoa dài từ 80-100cm, đầu cuốngchẻ làm hai, có từ 6-12 hoa. Hoa màu vàng, phơi khô thành màu nâu. Người tathường dùng hoa kim châm khô với nấm mèo để nấu canh, hầm thuốc bắc, tiềm vịt,gà...Hoa kim châm có vị ngọt, tính mát, được dùng làm thuốc lợi tiểu, giảm đau,chữa chảy máu cam. Ngày nay cây được trồng nhiều ở vùng cao nguyên trung phầnViệt Nam.
Bông súng
| |
| Bông súng cũng là 1 trong số những loài hoa thường xuyên xuất hiện trong các món ăn ngon của gia đình |
Cây súng có lá tròn giống lá sen, phía trên màuxanh lục, phía dưới màu hồng nhạt, nổi trên mặt nước. Có hai loại bông súng:súng sen được trồng ở đầm chùa, ao làng có bông màu tím đỏ, rất to. Súng dại cócuống lá nhỏ, bông màu trắng hau tím. Bông súng có nhiều lá noãn gắn với nhauthành một bầu nhiều ô. Bông có 4 lá đài, 20-30 cánh hoa, 30-50 nhụy. Nhụy bôngsúng màu vàng. Thật ra, người ta chỉ xài phần thân, cọng súng màu nâu, nhưng vẫngọi đó là bông súng.
Bông súng muốn ăn phải tướt vỏ, xắt khúc, ngâmnước cho sạch. Bông súng dùng trộn gỏi, ăn sống với mắm kho; nấu canh chua vớicá đồng, bóp muối cho héo, ngâm giấm làm dưa.
Bông sen
Trong địa hạt Đông y, mỗi bộ phận của cây sen cótính trị liệu khác nhau:
Gương sen (liên phòng), lá sen (hà diệp), vỏngoài hột sen: tánh mát, trị tiêu chảy, cầm máu.
Hột sen (liên nhục): vị thuốc bổ tì, bổ thận.
Nhụy sen (liên tu): thông thận, cầm máu, giữ tinh(liên tu bất tận).
Tim sen (liên tử tâm/lõi xanh trong hột sen): anthần, trị huyết áp cao.
Ngó sen (liên ngẫu): thanh nhiệt, dùng sống giảirượu, nấu chín giải độc trong thức ăn đồ biển.
Củ sen: chữa bệnh mất ngủ, hoạt tinh.
Trong phạm vi ẩm thực, các phần của cây sen đượcsử dụng như: gương sen phơi khô đem đun thay củi; lá sen gói cơm, xôi, quà bánhgiữ được hương vị rất lâu; lá sen non nấu cháo trị chứng giữ nước, phù thủng...
Hạt sen tươi hay khô xỏ xâu dùng nấu chè, làmbánh, làm mứt, tiềm vịt, tiềm gà...Ngó sen làm gỏi. Củ sen làm mứt, luộc, chiênbột, hầm canh...cho đến trà ướp hương sen. Hoa sen vị ngọt, hơi đắng, không độc,có tánh ấm, giúp an thần, trị xuất huyết. Có một món ăn nấu từ hoa sen của nhàvăn Tản Đà, đã trở thành giai thoại: Vịt hấp hoa sen.
Ông cho rằng tinh túy củasen đọng lại ở hoa, nên dùng cánh hoa sen phủ kín vịt để hấp cách thủy. Vịt ởđây là vịt tơ vừa, được làm sạch bằng rượu, khử mùi bằng gừng, ướp gia vị chothấm trước. Khi vịt chín, bao nhiêu hương hoa ngấm hết vào thịt. Ăn cả thịt vịtmềm, không bị béo ngậy cùng hoa thơm, ngọt. Đến hết vẫn còn "vương vấn" hươngvị, cứ như là: "Dẫu lìa ngỏ ý còn vương tơ lòng" (Nguyễn Du)
Bông sầu đâu
Tên gọi sầu đâu dễ bị lầm lẫn với tên gọi là thầuđâu, là sầu đông của cây xoan ta. Cây sầu đâu có nhiều ở vùng Thất Sơn, AnGiang, Châu Đốc, những tỉnh giáp giới Campuchia. Cây sầu đâu thân gỗ, cao to, vỏsần sùi, chứ không trơn láng như thân cây xoan ta. Lá xoan ta độc, không ănđược, còn lá non và bông sầu đâu thì ăn được. Lá sầu đâu dùng làm thuốc sốt rét.
Bông sầu đâu ra hoa vào mùa xuân, màu trắng, mọcthành từng chùm như hoa nhãn, dùng làm gỏi. Gỏi sầu đâu tương đối dễ làm: Rửasạch bông và lá non, có thể trụng sơ qua nước sôi. Nước khô cá sặc rằn, khô cálóc, xé nhỏ, bỏ vào. (Nếu không có khô thì có thể thế bằng cá lóc nướng trui xénhỏ). Trộn thêm rau thơm, hành tây xắt mỏng, xoài băm sợi...Ăn với nước mắm me,đường, ớt. Gỏi sầu đâu có vị đắng nhưng hậu ngọt dai.
Bông so đũa
| |
| Bông so đũa rất thích hợp với các món cá |
Cây so đũa hoặcmọc hoang, hoặc được trồng nhiều ở các vùngquanh ruộng của đồng bằng sông Cửu Long. Cây sođũa thon cao, thẳng, vỏ nham nhám, xù xì, nứtnẻ. Trái so đũa nhỏ dài, hình dáng như chiếcđũa. Thân cây so đũa dùng làm cột nhà, cấy nấmmèo. Lá là món hảo của dê.
Bông so đũa mọc ởtrên cao, kết thành từng chùm, có 2 màu: trắngvà tím. Bông so đũa có vị nhân nhẫn đắng, nhưngngọt hậu. Đầu tháng 10 âm lịch trở đi, cây sođũa đồng loạt ra hoa, cùng lúc với mùa cá linhđể có món ăn nức tiếng là cá linh nấu canh chuabông so đũa (Cá linh thường dùng làm mắm đểdành. Chế biến nhiều món như kho mặn, kho mẳnlót mía, kho mắm với cà tím, kẹp vỉ nướng, chiêngiòn, nấu canh chua với bạc hà...).
Bông so đũa nhặt cuống, rửa sạch. Nấu nước sôi,dầm me, thả cá linh, nêm vừa miệng, hớt bọt, cho bông so đũa vào là nhấc xuốngliền, để bông còn giòn mới ngon. Trên mặt bỏ ngò gai, rau om xắt nhỏ, thêm mộtchút tỏi phi, vài lát ớt tươi. Không có cá linh, người ta nấu canh chua so đũavới tôm, tép. Bông so đũa còn dùng luộc, xào, đặc biệt là món cá lọc bọc bằngbông so đũa hấp, chấm nước mắm đồng dầm ớt.
Hoa thiên lý
Cây thiên lý là một loại dây leo, dài hàng mét,thân non có lông, lá mọc đối. Hoa mọc thành chùm màu vàng chanh hay trắng ngà.Ban đêm tỏa hương thơm ngát, nên còn được gọi là Dạ lai hương.
Lá và hoa thiên lý được thu hái vào mùa hè, dùngtươi. Rễ thu hái vào mùa thu, phơi hay sấy khô. Lá có tác dụng chữa bệnh trĩ,trị giun kim. Rễ chữa tiểu buốt hay ra máu. Hoa thiên lý giống như cái chuônggió nhỏ, lấp ló trong những tán lá xanh mướt.
Cộng mùi hương thoang thoảng, hoa thiên lý còn cóvị ngon ngọt, tánh mát, được người nông dân miền Bắc coi như một loại rau có sẵntrong nhà.
Canh thiên lý mang hương vị đặc trưng của mùa hè.Nấu canh thiên lý không phức tạp. Chọn những chùm hoa mới nở, ngâm nước cho hếtkiến, chùm hoa to thì tách làm 2,3 nhánh nhỏ.
Ở thành phố thì nấu hoa thiên lý với thịt heobằm, giò sống. Nhưng kết hợp độc đáo của hoa thiên lý là cua đồng giã nhỏ làcanh có hương vị đậm đà ngay. Hoa thiên lý xào với thịt bò, có ướp chút gừng vànước tương cho thấm. Ngày nay, người ta dùng hoa thiên lý như một loại rau sống,nhúng với lẩu các loại.
Hoa Atiso
Hoa atiso có tác dụng bổ dưỡng, kích thích tiêuhóa, lợi gan mật, trợ tim, lợi tiểu, thường dùng nấu canh. Khi nấu chú ý khôngdùng nồi gang hoặc nồi nhôm vì hoa sẽ bị đắng, khó ăn.
| |
| Hoa atiso nấu chân giò |
Bộ phận của câyatiso được dùng làm rau ăn là cụm hoa bao gồm đếmang hoa, các lông tơ, và các lá bắc (có phầngốc mềm màu trắng bao chung quanh). Trong 100gbông atiso, có chứa: 3-3,15g protein, 0,1-0,3glipid, 11-15g glucid (chủ yếu là inulase, tốtcho người bị tiểu đường) và 82g nước.
Ngoài ra còn có chứa các chất khoáng như mangan,phospho, sắt, các vitamin: A, B1, B2, C, cung cấp 50-75 calori. Bông atiso khinấu chín có tác dụng bổ dưỡng tăng lực, kích thích tiêu hóa làm ngon miệng, lợigan mật, trợ tim, lợi tiểu, chống độc, tăng tiết sữa cho sản phụ (khi hầm vớichân giò).
Trong đông y, hoa atiso dùng trong các trường hợpđau gan, đau dạ dày, ăn uống không tiêu, sản phụ ít sữa, tiểu đường thống phong,thấp khớp, suy nhược cơ thể...
Chế biến: Rửa sạch bông, chẻ dọc thành 6-8 miếng,luộc chín, nấu canh, hầm xương heo xương bò, chân giò hoặc xào với nấm. Khi dùngbông atiso chỉ nên dự trữ bằng cách bỏ vào tủ lạnh tối đa bảy ngày, khi nấukhông dùng nồi nhôm hay gang vì các loại kim loại này làm atiso mất màu, gâyđắng khó ăn
Theo Thành Yến
Ẩm thực - Du lịch
