Khả năng sáng tạo của doanh nghiệp: Khi thế giới đảo ngược

Từ lâu, thế giới vẫn tin rằng,thế mạnh của các nền kinh tế mới nổi chỉ là lực lượng lao động giá rẻ. Tuy nhiên,một bài viết trên tờ Economist cho rằng, trên thực tế, các nền kinh tế mới nổiđang dần thay thế khu vực các nước phát triển ở vị trí đi đầu về khả năng sángtạo của các doanh nghiệp.

Vào năm 1980, lãnh đạo các hãngxe Mỹ cảm thấy sốc khi biết tin Nhật Bản đã giành ngôi vị nước sản xuất ô tô số1 thế giới của nước Mỹ và họ ngay lập tức tìm đến đất nước mặt trời mọc để tìmhiểu xem điều gì đang xảy ra. Làm thế nào mà xe Nhật vượt được xe Mỹ cả về mặtgiá cả lẫn chất lượng? Và làm thế nào mà nước Nhật có thể sản xuất được nhữngmẫu xe mới nhanh tới vậy? 

Sau đó, người Mỹ phát hiện ra rằng, câu trả lời không nằm ở chính sách sản xuấtcông nghiệp hay các khoản trợ giá của Chính phủ Nhật như họ nghĩ tới trước đó,mà nằm ở khả năng sáng tạo của doanh nghiệp Nhật. Người Nhật đã phát minh ra mộthệ thống sản xuất mới được biết đến với cái tên “sản xuất tinh gọn”.

Bài viết trên tờ Economist cho những gì đang xảy ra ở các nền kinh tế mới nổilên cũng không khác là bao so với sáng kiến sản xuất tinh gọn trước kia của NhậtBản. Khu vực kinh tế này đang trở thành nơi mà sức sáng tạo của doanh nghiệpphát triển mạnh mẽ giống như ở Nhật Bản thời những năm 1950 và những thập niênsau đó. 

Các nước đang phát triển đã tung ra được những sản phẩm và dịch vụ mới với mứcgiá rẻ hơn nhiều so với sản phẩm tương tự của các nước phương Tây: xe hơi giá3.000 USD;, máy tính giá 300 USD, điện thoại 30 USD…

Các quốc gia này cũng đangxây dựng lại hệ thống sản xuất và phân phối, đồng thời thử nghiệm những mô hìnhkinh doanh hoàn toàn mới. Mọi yếu tố của kinh doanh hiện đại, từ quản lý chuỗicung cấp, tuyển dụng và giữ chân nhân sự, đều đang được cải thiện hoặc cải tổ ởcác nền kinh tế mới nổi.

Vậy tại sao các quốc gia trước đây chỉ có thế mạnh ở nguồn nhân công rẻ lại cóthể đi đầu trong sức sáng tạo của doanh nghiệp như hiện nay? 

Lý do dễ nhận thấy nhất là các công ty ở khu vực quốc gia này đang nuôi nhữnggiấc mơ lớn. Với động lực là sự kết hợp giữa tham vọng vươn lên chiếm lĩnh thịtrường thế giới và e ngại những đối thủ cạnh tranh có giá rẻ hơn, các nền kinhtế mới nổi đang không ngừng leo cao trên nấc thang giá trị. Doanh nghiệp đến từcác thị trường mới nổi không chỉ chứng tỏ được sức cạnh tranh cao ngay trên sânnhà mà còn đang vươn mạnh ra thị trường thế giới.

Báo cáo Đầu tư Thế giới của Liên hiệp quốc ướctính, hiện có khoảng 21.500 công ty đa quốc giacó trụ sở ở các nền kinh tế mới nổi. Trong sốnày, có nhiều gương mặt nổi trội và hoàn toàn cóthể sánh ngang với các doanh nghiệp phương Tâynhư công ty luyện đúc kim loại Bharat Forge củaẤn Độ, công ty pin điện BYD của Trung Quốc, haycông ty máy bay Embraer của Brazil… 

Số công ty từ Brazil, Ấn Độ và Trung Quốc gópmặt trong danh sách 500 công ty lớn nhất thếgiới của tạp chí Financial Timess đã tăng hơn 4lần trong thời gian 2006-2008, từ 15 lên 62 côngty. Riêng trong năm 2006, 20 công ty đa quốc giahàng đầu của Brazil đã gia tăng gấp đôi giá trịtài sản ở nước ngoài.

Song song với sự phát triển của công ty đa quốcgia thuộc các nền kinh tế mới nổi, các công typhương Tây cũng đầu tư nhiều hơn vào những thịtrường mới nổi. Họ xem đây là nguồn tăng trưởngkinh tế và nhân lực chất lượng cao - hai yếu tốmà họ đang rất cần tới. 

Các công ty đa quốc gia kỳ vọng khu vực kinh tếmới nổi sẽ đóng góp 70% vào tăng trưởng kinh tếthế giới trong vài năm tới, trong đó 40% đến từTrung Quốc và Ấn Độ. Các doanh nghiệp này cũngnhấn mạnh rằng, Trung Quốc và Ấn Độ đã đầu tưlớn vào giáo dục trong vòng hai thập kỷ qua. Mỗinăm, Trung Quốc có thêm 75.000 người hoàn tấtcác chương trình sau đại học về kỹ thuật và côngnghệ thông tin. Ở Ấn Độ, con số này là 60.000người.

Các công ty đa quốc gia lớn nhất thế giới ngàycàng thực hiện nhiều hơn công tác nghiên cứu vàphát triển (R&D) ở các thị trường mới nổi. Cáccông ty trong danh sách 500 doanh nghiệp lớnnhất của Mỹ - Fortune 500 - có 98 cơ sở R&D tạiTrung Quốc và 63 cơ sở R&D ở Ấn Độ. Một số côngty không chỉ có một cơ sở R&D tại các nước này. 

Bộ phận y tế của tập đoàn General Electrict (GE)của Mỹ đã chi 50 triệu USD để xây dựng một trungtâm R&D lớn ở Bangalore, Ấn Độ. Tập đoàn côngnghệ Cisco đang chi trên 1 tỷ USD để xây dựngmột trụ sở toàn cầu thứ hai mang tên Cisco Eas ởBangalore. Trung tâm R&D của Microsoft ở BắcKinh là địa chỉ nghiên cứu và phát triển lớnnhất của hãng phần mềm này ngoài trụ sở ở củatập đoàn ở Redmond, Mỹ.

Những doanh nghiệp có hàm lượng chất xám cao nhưcác công ty công nghệ thông tin và tư vấn đã đẩymạnh việc thu nạp nhân tài từ các quốc gia đangphát triển. Chẳng hạn, 1/4 số nhân viên của hãngcông nghệ thông tin Accenture là người Ấn Độ.

Doanh nghiệp từ cả các nước phương Tây và đangphát triển đều đã nhận thức được rằng, họ cần nỗlực nhiều hơn nếu muốn thành công ở các thịtrường đang phát triển. Việc tập trung vào tầnglớp khách hàng thượng lưu tại các thị trường nàylà chưa đủ, mà họ cần phải tìm được cách thu húthàng tỷ khách hàng bình dân ở đây. Mà điều nàyđồng nghĩa với việc điều chỉnh mọi thứ từ sảnphẩm tới hệ thống phân phối.

Theo giáo sư Anil Gupta thuộc Đại học Maryland,Mỹ, các thị trường mới nổi có thể được xem lànhững nơi chứa đựng nhiều thách thức nhất trênthế giới. Hệ thống phân phối ở các thị trườngnày nhiều khi kém phát triển. Thêm vào đó, cácdòng thu nhập của người tiêu dùng khó đoán định,tỷ lệ đói nghèo còn cao và những trở ngại khácnhư ô nhiễm môi trường, thủ tục hành chính phiềnhà… Tình trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ cóthể bào mòn lợi nhuận của các doanh nghiệp nướcngoài. 

Những thách thức này đã khiến không ít doanhnghiệp phương Tây nản chí, như Yahoo và eBay đãrút lui khỏi thị trường Trung Quốc, Google mớiđây cũng đã đóng cửa trang web ở Trung Quốc đạilục. Hay như Black&Decker, hãng sản xuất công cụlớn nhất của Mỹ, gần như không có sự hiện diệnnào ở Ấn Độ và Trung Quốc, nơi được xem là haicông trường xây dựng lớn nhất của thế giới.

Nhưng đồng hành với những thách thức đó là nhữngcơ hội cũng lớn không kém. Thị trường tiềm năngở các nền kinh tế mới nổi là khổng lồ. Dân sốcủa các nền kinh tế này lớn hơn nhiều so với ởcác nước phát triển và tiếp tục tăng trưởng vớitốc độ nhanh chóng hơn. Trong vài thập kỷ tớiđấy, cả Trung Quốc và Ấn Độ sẽ có thêm hàng trămtriệu người gia nhập vào tầng lớp trung lưu. 

Thêm vào đó, ở các nền kinh tế mới nổi, các côngty ít phải chịu những chi phí tốn kém do hệthống máy móc, công nghệ đã cũ nhưng chưa đượcthay mới vốn khá phổ biến ở các nước phương Tây.Mặt khác, nguồn nhân lực có trí tuệ ở các nềnkinh tế này cũng khá dồi dào và không mấy đắt đỏ:ở Trung Quốc mỗi năm có hơn 5 triệu sinh viêntốt nghiệp đại học, ở Ấn Độ có khoảng 3 triệusinh viên ra trước, nhiều gấp 4 lần và 3 lần ởthời điểm cách đây một thập kỷ.

Sự kết hợp của những thách thức và cơ hội nàytạo ra một động lực lớn cho sự sáng tạo. Do tỷlệ người tiêu dùng nghèo còn cao, các công typhải cố gắng thúc đẩy phát triển số lượng. Tuynhiên, tình trạng vi phạm bản quyền lại khá phổbiến nên các công ty cũng buộc phải liên tụcnâng cấp sản phẩm.

Vào thập niên 1980, do giá cả đắt đỏ của đất đaivà nguyên vật liệu đầu vào, Toyota và Honda đãphát triển mô hình hàng tồn kho và quản lý chấtlượng “just-in-time”, bao gồm các tiêu chí sảnxuất đúng lúc, đúng nơi, đúng sản phẩm mà kháchhàng cần, qua đó giảm thiểu sự dư thừa nguyênvật liệu và nhân công. Tương tự như vậy, doanhnghiệp của các nền kinh tế mới nổi cũng đangbiến những khó khăn mà họ phải đối mặt thành lợithế.

Từ trước tới giờ, nhiều người vẫn cho rằng, quátrình toàn cầu hóa là do phương Tây thúc đẩy vàáp đặt với phần còn lại của thế giới. Theo nhữngngười có quan điểm này, các ông chủ ở New York,London và Paris kiểm soát quá trình toàn cầu hóa,và người tiêu dùng phương Tây sẽ là người hưởngphần lớn lợi ích của quá trình này. Nhưng thựctế này đang thay đổi nhanh chóng. 

Những doanh nghiệp hùng mạnh đến từ các thịtrường mới nổi như tập đoàn thép ArcelorMittalhay tập đoàn xi măng Cemex của Mexico đang thâutóm nhiều công ty phương Tây. Các công ty côngnghệ của Ấn Độ như Infosys và Wipro đang giànhlấy thị phần ngày càng lớn trên thị trường côngnghệ văn phòng. 

Thêm vào đó, người tiêu dùng tại các nền kinh tếmới nổi cũng đang giàu lên với tốc độ nhanh hơnngười tiêu dùng phương Tây. Thậm chí, trong mộtsố trường hợp, chuỗi cung cấp toàn cầu truyềnthống đã bị đảo ngược: doanh nghiệp mua nhiềulinh kiện từ các nước phương Tây và thực hiệncông việc lắp ráp ở Brazil.

Quan niệm cũ về sự sáng tạo cũng đang đứng trướcđòi hỏi phải có sự thay đổi. Người phương Tâyvẫn tin rằng, công ty của họ là nơi đưa ra nhữngý tưởng mới, và sau đó đưa các ý tưởng này đếnvới các nước đang phát triển. Ý nghĩ này giúpngười phương Tây dễ dàng chấp nhận hơn thực tếhọ bị mất việc trong ngành sản xuất. Tuy nhiên,ở thời điểm hiện nay, suy nghĩ đó đã không cònđúng. 

Các công ty phương Tây đang tập trung vào hìnhthức sáng tạo đa trung tâm (trong đó phối hợpnguồn nhân lực, vốn và ý tưởng trên phạm vi toànthế giới để đáp ứng các nhu cầu của thị trườngtoàn cầu về sản phẩm và dịch vụ mới) thông quaviệc mở rộng các trung tâm R&D ra khắp thế giới.Trong khi đó, các công ty đến từ các thị trườngmới nổi đang đi đầu trong việc sáng tạo ra mọiloại hình sản phẩm từ viễn thông tới máy tính.

Vì vậy, thế giới đã đến lúc phải có cách nhìnkhác về bản chất của sự sáng tạo. Phần lớn ngườiphương Tây đều đánh đồng sự sáng tạo với nhữngđột phá về công nghệ, với những sản phẩm mớimang tính công nghệ ban đầu dành cho tầng lớpthượng lưu rồi về sau mới lan tỏa xuống tầng lớpbình dân. 

Tuy nhiên, phần nhiều trong số những sáng tạoquan trọng nhất lại là sự cải tiến dần dần cácsản phẩm và quy trình hướng tới tầng lớp thunhập trung bình hoặc thấp, chẳng hạn như hệthống cung cấp đáng được xem là hình mẫu củaWal-Mart hay việc Dell ứng dụng mô hình quản lýsản xuất “just-in-time” cho việc sản xuất máytính cá nhân.

Các nền kinh tế mới nổi chắc chắn sẽ có đóng gópngày càng lớn vào những sáng tạo mang tính độtphá của thế giới. Các nền kinh tế này đã vượtqua phương Tây trong một số lĩnh vực như thanhtoán qua điện thoại di động và trò chơi trựctuyến. Cơ sở R&D của Microsoft ở Bắc Kinh đã sảnxuất được những chương trình thông minh cho phépmáy tính nhận dạng chữ viết tay hoặc biến cáctấm ảnh chụp thành hình vẽ. 

“Đại gia” viễn thông Huawei của Trung Quốc đãtrở thành đơn vị xin cấp bằng sáng chế lớn thứtư trên thế giới. Tuy nhiên, những sáng kiến thúvị nhất mà tác giả bài viết này tập trung vào làcác sáng kiến của Wal-Mart và Dell. Đó là nhữngsáng tạo tuyệt vời trong thiết kế sản phẩm và tổchức quy trình để tiếp cận với hàng tỷ ngườitiêu dùng vừa mới đặt chân vào thị trường toàncầu.

Tới các nền kinh tế mới nổi vào thời điểm hiệnnay, bất kỳ du khách phương Tây nào cũng cảmthấy ấn tượng, đặc biệt là những ai đến từ mộtquốc gia vừa trải qua suy thoái. 

Theo tổ chức Pew Global Attitudes, năm 2009, cókhoảng 94% người Ấn Độ, 87% người Brazil, và 85%người Trung Quốc cho biết họ hài lòng với cuộcsống. Phần lớn người Trung Quốc và Ấn Độ tinrằng, tình hình kinh tế hiện tại của nước họ làtốt và kỳ vọng các điều kiện sống sẽ còn đượccải thiện. Có thể nói, các nền kinh tế mới nổilà nơi mà người ta nhìn thấy cơ hội trong mọikhó khăn, thay vì nhìn thấy khó khăn trong mọicơ hội.

Vậy tất cả những phân tích trên có ý nghĩa nhưthế nào với các nước giàu và sự cân bằng quyềnlực kinh tế? Trong quá khứ, các nền kinh tế mớinổi có xu hướng theo đuổi những hệ thống quản lýmới, như việc nước Mỹ áp dụng quy trình sản xuấtcủa Henry Ford, mô hình doanh nghiệp đa bộ phậncủa Alfred Sloan, và loại bỏ tất cả những môhình đã tồn tại trước đó cho tới tận năm 1960.Nhật Bản đã phát minh ra phương pháp sản xuấttinh gọn và gần như làm điêu đứng ngành côngnghiệp ôtô và điện tử của Mỹ. 

Giờ đây, các nền kinh tế mới nổi cũng phát triểnnhững ý tưởng quản lý khác biệt của riêng họ,còn các công ty phương Tây ngày càng học đượcnhiều thứ đến từ các nền kinh tế mới nổi. Nhữngai vẫn nghĩ các nền kinh tế mới nổi chỉ là nguồnlao động giá rẻ giờ đây cần phải công nhận thêmrằng, đây còn là một nguồn của những sáng tạođột phá.

Theo Mai Phương