Gần đây, dư luận cả nước xônxao về chuyện xuất hiện 3 “ông cá", được coi là cá thần, đã sống trong giếngNgọc (làng Diềm, xã Hòa Long, TP. Bắc Ninh), gần ngàn năm nay. Mỗi ngày, cóđến cả trăm, thậm chí, trong những ngày cuối tuần, có cả ngàn người kéo vềchiêm ngưỡng dung nhan các “ông cá”. Sự thực về 3 chú cá, mà người dân làngDiềm tôn kính gọi bằng ông này ra sao?
Đã hết “tháng ăn chơi”, song xe cộ vẫn nườm nượp đổ về làng Diềm. Tôi táp xevào một quán nước ven đê sông Đuống, chưa kịp hỏi đường, bà chị xứ quan họđã thánh thót: “Chú đi xem cá thần nghìn tuổi hả? Cứ đi thẳng đoạn nữa, rẽphải là đến!”. Tôi chắc mẩm có nhiều người đi xem cá thần lắm, nên chị bánhàng nước mới hiểu ý nhanh người hỏi đường đến thế.
 |
| Hai nàng công chúa con vua Lý Thánh Tông đã hóa thành... cá! |
Con đường dẫn vào thôn Diềm đổ bêtông sáng lóa, xe đậu hàng dài, người rangười vào tấp nập. Cụm di tích gồm đền Cùng, đền Vua Bà, đình Diềm, giếngNgọc, thuộc quần thể di tích làng Diềm, nằm dưới tán những cây muỗm, đa, gạokhổng lồ, rợp bóng mát.
Ngay giữa khoảng sân rộng, mặt tiền các di tích, là giếng Ngọc cổ kính rêuphong. Dưới làn nước trong xanh leo lẻo, 3 “ông cá” bơi lội tung tăng, lúclặn mất tăm, lúc nổi lều phều lên mặt nước hít thở. Nhiều người đứng quâyquần bên giếng, chiêm ngưỡng dung nhan các “ông cá” với thái độ thành kính.
 |
| Du khách về làng Diềm xem cá thần dưới giếng Ngọc. |
Ông Nguyễn Ngọc Bích, thủ nhang của cụm di tích là người nắm rất rõ truyềnthuyết về đền Cùng, đền Vua Bà và giếng Ngọc. Giữa khói hương nghi ngúttrước đền Cùng, ông kể sự tích xuất hiện 3 “ông cá”. Chuyện bắt đầu từ cáigiếng lạ, không rõ đã có từ khi nào.
Theo truyền thuyết mà nhà nghiên cứu dân gian hàng đầu Bắc Ninh, ông Lê DanhKhiêm (Trưởng ban Nghiên cứu Sưu tầm Quan họ - Trung tâm Văn hóa thể thaoBắc Ninh), đã dày công sưu tầm, nghiên cứu, thì xưa kia, công chúa, con gáicủa Vua Hùng thứ 6, đi kinh lý qua vùng Diềm, thấy trong vùng có giếng nước,gọi là giếng Ngọc, có nước trong xanh, ngọt lịm, liền dừng lại định cư. Điềuđó có nghĩa, theo truyền thuyết, giếng Ngọc đã có rất lâu rồi, từ thời HùngVương.
 |
| Ông Bích là người nắm rõ truyền thuyết về cá thần. |
Người dân làng Diềm không rõ bà tên gì, mà chỉ kính trọng gọi là Vua Bà. VuaBà hướng dẫn nhân dân khai khẩn rừng hoang, bờ bãi, biến thành bờ xôi ruộngmật, nuôi tằm, dệt tơ.
Sống cùng người dân nơi đây, Vua Bàphát hiện ra giọng nói ngọt ngào của nhân dân, bà liền truyền dạy làn điệuquan họ. Chính vì thế, người Bắc Ninh coi Vua Bà là Thủy Tổ của quan họ.Làng Diềm nổi tiếng là nơi xuất phát của quan họ và cũng là vùng hát quan họhay nhất Kinh Bắc, không những vì là nơi được Thủy Tổ truyền dạy, mà còn vìcó giếng nước ngọt mát. Các cụ kể rằng, muốn có giọng hát quan họ hay, phảiuống nước giếng Ngọc từ khi còn tấm bé.
 |
| Đền thờ hai nàng công chúa biến thành cá. |
Ngay cạnh giếng Ngọc là đền Cùng, nơi thờ hai nàng công chúa của vua LýThánh Tông. Tương truyền, gần 1.000 năm trước, khu vực làng Diềm còn là rừngrậm um tùm, với những cây gỗ lim khổng lồ, gốc to vài người ôm. Trên núi KimSơn và Kim Lĩnh cạnh đó có nhiều thú dữ. Hổ báo thường xuyên về làng ăn thịtngười, bắt trộm gia cầm, gia súc.
Nghe nói, vùng làng Diềm có giếng nước ngọt, người làng Diềm có giọng hátquan họ rất hay, hai nàng công chúa con vua Lý Thánh Tông là Ngọc Dung vàThủy Tiên rất tò mò, đã tìm đến thưởng ngoạn.
Thấy mạng sống dân chúng nơi đây bị thú dữ đe dọa, hai nàng công chúa đã xinvua cha cho quân lính về tiễu trừ. Thú dữ bị tiêu diệt, cuộc sống người dântrở lại cảnh thanh bình, ấm no.
 |
| Liệu đây có phải hai nàng công chúa và người hầu? |
Mê đắm giọng hát quan họ làng Diềm, rồi như say nước giếng Ngọc, hai nàngcông chúa đã xin vua cha xây dựng “Thủ khố ngân sơn”, tức là kho dự trữ tiềncủa, lương thực dưới chân núi. Hai nàng công chúa của vua Lý Thánh Tông đãtrực tiếp cai quản kho ngân quỹ này. Ngoài việc dùng kho ngân quỹ phục vụquân đội trong lúc chiến tranh, còn để cứu đói dân nghèo.
Vào ngày 3-3 âm lịch, cách đây gần 1.000 năm, đúng tiết trời Thanh Minhthanh tịnh, hai bà hướng về phía triều đình, vái lạy vua cha 3 lần, xin vuacha cho ở lại nơi đây vĩnh viễn.
Vái lạy xong, hai bà cùng với người hầu hóa, rồi biến thành 3 con cá lạtuyệt đẹp, bơi lội tung tăng trong giếng Ngọc cho đến tận ngày hôm nay.
Dân làng thương nhớ, kính trọng, liền lập đền thờ hai bà ngay cạnh giếngNgọc, rồi hàng năm, nhằm ngày hai bà hóa, lại tổ chức lễ hội, thau rửa, vệsinh giếng, giúp 3 “ông cá” có nơi ở sạch sẽ, an toàn.
Còn tiếp…
Theo Phạm Ngọc Dương 
