Cuộc đời của nữ sỹ Hồ Xuân Hương đã trở thành huyền thoại trong lịch sử thơ ca Việt Nam. Tuy nhiên mộ của nữ sỹ tài danh nhưng đa đoan này hiện ở đâu thì hầu như chưa một ai, tài liệu nào đề cập cụ thể. Vậy nữ sỹ họ Hồ này được an táng ở đâu?
Cuộc đời của nữ sỹ Hồ Xuân Hương đã trở thành huyền thoại trong lịch sử thơ caViệt Nam. Tuy nhiên mộ của nữ sỹ tài danh nhưng đa đoan này hiện ở đâu thì hầunhư chưa một ai, tài liệu nào đề cập cụ thể. Vậy nữ sỹ họ Hồ này được an táng ởđâu?
Về quê bà chúa thơ Nôm
Làng Quỳnh, xã Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An quê hương nữ sỹ HồXuân Hương nằm ở địa đầu xứ Nghệ. Ở ngôi làng hơn 630 năm tuổi, vốn nổitiếng là mảnh đất của khoa bảng này, gặp bất kỳ ai từ trẻ mới lớn đến nhữngcụ già hầu như ai cũng nắm khá rõ thân thế cuộc đời nữ sỹ Hồ Xuân Hương.Nhưng tất cả đều mơ hồ khi chúng tôi hỏi tìm về mộ thật của bà chúa thơ Nôm.
Bia tưởng niệm nữ sỹ Hồ Xuân Hương ở làng Quỳnh, xã Quỳnh Đôi (Quỳnh Lưu, Nghệ An).
Chúng tôi không khó tìm đến bia mộ của nữ sĩ Hồ Xuân Hương tọa lạc ngay phíađầu làng. Cạnh nhà bia tưởng niệm bà là mộ cụ Hồ Tùng Mậu và anh hùng CùChính Lan. Nguyên văn trên bia ghi:“Bia tưởng niệm Hồ Xuân Hương(1772-1822). Bà là người Quỳnh Đôi (Quỳnh Lưu-Nghệ An) là một nhà thơ nữkiệt xuất, nổi tiếng về những bài thơ không công thức, chống phong kiến ởthế kỷ 18-19. Tác phẩm: Xuân Hương thi tập; Lưu Hương ký; Đồ sơn bátvịnh...”. Bia còn dịch ra tiếng Anh viết ở mặt bên cạnh. Nhưng mộ thật củaHồ Xuân Hương không được an táng tại quê.
Nhà báo, nhà nghiên cứu Hồ Sỹ Bằng, Nguyên Viện trưởng Viện Quan hệ quốc tế,Viện Nghiên cứu Chủ nghĩa Mác-Lênin và Tư tưởng Hồ Chí Minh, người đã cótrên dưới 10 cuốn sách viết và tổng hợp rất công phu về thân thế và sựnghiệp nữ sĩ Hồ Xuân Hương nhưng khi chúng tôi hỏi về nơi yên nghỉ của bàchúa thơ Nôm thì ông cũng lấy làm tiếc khi chưa tìm ra câu trả lời chínhxác. “Có khá nhiều giả thiết về mộ của nữ sĩ Hồ Xuân Hương, trong đó có mộtsố tài liệu để lại mà tôi thu thập được thì có khả năng mộ của bà hiện giờnằm ở dưới hồ Tây. Nhưng đó cũng chỉ là một giả thiết thôi” - ông Bằng nói.
Theo dấu những tích cũ
Hiện nay, đã có nhiều kết quả nghiên cứu khoa học khẳng định sự hiện diệncủa bà chúa thơ nôm Hồ Xuân Hương và tài năng văn học của bà trong lịch sửdân tộc, xua tan những ý kiến cho rằng bà là một nhân vật không có thật. Vậymộ của nữ sĩ đặt ở nơi nào, là câu hỏi không lời giải đáp thỏa đáng, khôngchỉ đặt ra cho những người con quê hương bà.
Ông Hồ Bá Hiền, Phó trưởng Ban liên lạc, kiêm Trưởng ban sử họ Hồ Việt Nam,đã bỏ nhiều thời gian nghiên cứu và đã từng đích thân đi tìm mộ nữ sĩ HồXuân Hương. Trao đổi với chúng tôi về vấn đền này, ông Hiền cho biết: “ Cómấy điểm trùng hợp ngẫu nhiên mà trong quá trình tôi nghiên cứu và trực tiếpđi tìm để nói lên rằng mộ nữ sĩ Hồ Xuân Hương ở gần hồ Tây cũ (hồ Tây cũ làđoạn cuối của sông Hồng xưa, sau khi sông Hồng đổi dòng và qua thời gian tạonên hồ Tây bây giờ)”.
Theo nhà nghiên cứu sử học Hồ Bá Hiền, năm 1842, khi vua Thiệu Trị ra HàNội, nhà thơ Tùng Thiện Vương Miên Thẩm theo vua anh ra Hà Nội thăm hồ Tâyvà để lại bài thơ “Long Biên trúc chi từ”. Trong đó có đoạn “Đầy hồ rực rỡhoa sen/Sai người xuống hái đem lên cúng đàn/ Chớ trèo qua mộ Xuân Hương/Suối vàng còn giận tơ vương lỡ làng/Son tàn phấn rữa mồ hoang/Xuân Hương đãkhuất bên làn cỏ xanh” (Hoàng Xuân Hãn dịch thơ). Sau này, đã có một vài bàiviết trong đó đáng chú ý có 2 bài của ông Vũ Thế Khôi (Tạp chí “Xưa và Nay”– số 39 - tháng 5/1997) và Tô Hoài (“Xưa và Nay” tháng 5/2000) nói đến cácnghi vấn về phần mộ Hồ Xuân Hương ở đâu.
Nhà nghiên cứu Hồ Bá Hiền cho biết, sẽ đề xuất việc tìm mộ Hồ Xuân Hương trong lộ trình hoạt động của ban liên lạc họ Hồ Việt Nam khóa mới.
Các nghi vấn đó đặt mộ bà ở một trong ba vị trí. Một là thôn Lạc Chính (têncũ là Ngũ Xã) khu gần hồ Trúc Bạch có một bãi nổi hiện diện nhiều phần mộ.Hai là gò nổi làm khu nghĩa địa giữa hồ gần với phía Thụy Khuê gần trườngBưởi. Ba là trên một cái gò gần sát làng Nghi Tàm (nay đã chìm dưới nước).
Manh mối đầu tiên?
Vẻn vẹn chỉ từng đó tư liệu là chưa đủ, ông Hồ Bá Hiền cùng một số người tâmhuyết đã đến nhờ đến Trung tâm ngoại cảm tìm mộ từ xa của Liên hiệp khoa họcUIA. “Theo chỉ dẫn của nhà ngoại cảm thì thật trùng hợp, mộ bà ở vị trí thứba nói trên. Nhà ngoại cảm nói rằng, ngày xưa hồ Tây hẹp, bên cạnh hồ Tây cónghĩa địa Đồng Táo, mộ bà nằm bên hồ Tây và bên cạnh nghĩa địa Đồng Táo.Trong nghĩa địa này có một miếu thờ Hồ Xuân Hương. Khi lũ lụt do vỡ đê, hồTây được mở rộng ra như bây giờ khiến cho nghĩa địa Đồng Táo và mộ Hồ XuânHương đã nằm sâu dưới nước”- ông Hiền cho biết.
Qua nghiên cứu tài liệu và nhờ sự trợ giúp của Liên hiệp khoa học UIA, ôngHiền đã phác thảo hẳn một phác đồ, để rồi tự bỏ công sức thuê xuồng ra tậnnơi để tìm mộ. “Nhưng nước hồ Tây mênh mông quá, không sao xác định đượcbằng ca nô và sào chống. Phải có phương tiện hiện đại hơn, có thợ lặn và cókinh phí lớn... Điều này hiện khó quá, đây phải là việc làm của tập thể mớimong có kết quả được” - ông Hiền buồn rầu tâm sự.
Theo phác đồ nhà nghiên cứu Hồ Bá Hiền thì mộ nữ sỹ Hồ Xuân Hương cách phủ Tây Hồ khoảng 625 mét về phía tây nam, cách khách sạn Thắng Lợi khoảng 915m về phía Nam, tính từ mép hồ. Từ miếu cũ xuôi về tây khoảng 1.480 mét
Cũng theo tìm hiểu của các nhà nghiên cứu qua những người làm nghề sông nướcquanh Hồ Tây lâu đời ở các làng Hồ Khẩu, Thụy Khuê và Nghi Tàm kể lại, thìphường Nghi Tàm xưa có nghĩa địa Đồng Táo rất lớn, bà con phường Khán Xuânthường sang chôn cất, đặt mộ ở nghĩa địa này. Từ sau khi dân ba làng TrúcLâm, Trúc Yên, Yên Quang cho đắp con đập ngăn nước hồ Tây để đánh cá vàonăm 1620, nay là đường Thanh Niên, kề cận ngay với phường Khán Xuân thuở ấynên nghĩa địa đã bị ngập.
Một điều nữa cũng cần quan tâm là nghĩa địa Đồng Táo lại nằm bên cạnh chùaKim Liên, cách chùa một đoạn không quá 300m. Trước khi xây khách sạn ThắngLợi, vùng này còn ngổn ngang mồ mả, nay là những nhà tầng san sát... địahình cảnh quan rất phù hợp với một chi tiết Miên Thẩm nói đến trong bài thơ:“Đầy hồ rực rỡ hoa sen; Sai người xuống hái đem lên cúng đàn”. Nơi cúng đànphải chăng là chùa Kim Liên, nơi có bà Chúa Tằm?
Tuy nhiên, một số tài liệu khác lại dẫn ra câu chuyện rằng: Vào một ngàytrong dịp lập xuân, cuối đông năm Kỷ Tỵ, niên hiệu Tự Đức thứ 22 (1869) mộtngười họ Hứa, tiểu hiệu là Ngô Ban đã xác nhận là vừa đi chôn cất “nàng XuânHương” ở cạnh núi Nguyệt Hằng, phủ Từ Sơn, huyện Đức Giang (thuộc Bắc Ninhcũ)!?
Việc có nhiều giả thiết về phần mộ nữ sỹ Hồ Xuân Hương, làm cho việc tìm nơian nghỉ của bà ngày càng khó khăn. Ông Hiền cho biết: “Việc tìm mộ bà chúathơ Nôm là rất cần thiết để không những người Việt Nam mà còn những du kháchquốc tế hâm mộ thơ bà khi tưởng nhớ tới nữ sĩ tài danh được thắp nén hươngtrước phần mộ. Việc tìm mộ bà, tới đây tôi sẽ nêu ra trong cuộc họp triểnkhai lộ trình Ban liên lạc họ Hồ - Việt Nam khóa mới. Tuy nhiên, có lẽ khôngngày một ngày hai mà việc tìm mộ bà xúc tiến được”.
