Mỹ đổi thái độ về tranh chấp Biển Đông?

Hợp tác thay vì đối đầu

Trước nguy cơ một ASEAN thốngnhất đồng thuận đưa ra tiếng nói chung, Trung Quốc dường như đã thực hiệnmột cách tiếp cận gây hấn "với vùng biển, bãi cát, bãi đá, đáy biển" để xácđịnh quyền kiểm soát cũng như ngăn chặn bất cứ nỗ lực nào nhằm giải quyếtvấn đề thông qua tiếng nói tập thể hay áp dụng pháp luật thay vì thông quangoại giao song phương.

Tổng thống Philippines Aquinovà Quốc vương Brunei Hassanal Bolkiah Hassanal Bolkiah hôm thứ Tư đã nhấttrí thông qua một chính sách "đối thoại đa phương" giữa các nước tuyên bốchủ quyền ở Biển Đông. Herminio Coloma, phụ trách truyền thông của Tổngthống Philippines nói với báo chí ở Manila rằng, lãnh đạo hai nước mong muốntất cả các bên có liên quan "tham gia một cuộc đối thoại đa phương". "Mụctiêu cơ bản là hòa bình và ổn định khu vực. Nên hợp tác hòa bình và đốithoại. Có rất nhiều bên liên quan và tất cả đều cam kết chia sẻ mục tiêuấy", Coloma nói.

Coloma, người có mặt trongđoàn đại biểu Philippines tháp tùng ông Aquino cho biết, Quốc vương Bruneicho rằng: "Cách tốt nhất hiện nay là cần có các quan hệ tốt với Trung Quốc"ngay cả khi các bên đang theo đuổi tuyên bố chủ quyền.

Mỹ trong năm nay cũng có tháiđộ khác hẳn trong vấn đề tranh chấp Biển Đông, ít nhất ở vẻ bề ngoài

Tuyên bố của Trợ lý Ngoạitrưởng Mỹ Campbell rằng, Mỹ sẽ làm việc với Trung Quốc về Đông Nam Á dườngnhư nhận được sự tán thành của Bắc Kinh hơn là các tuyên bố của Ngoại trưởngHillary Clinton và người đồng cấp Nhật Bản Seiji Maehara về vấn đề đảo vàhàng hải trong năm ngoái.

Tâm điểm thể hiện sự trở lạicủa Mỹ tại châu Á trong năm ngoái là Đông Bắc Á, với việc Mỹ thúc đẩy vấn đềCheonan (tên tàu chiến Hàn Quốc bị chìm mà Seoul cho là do ngư lôi của TriềuTiên), vai trò sắp đặt lịch trình tại Hội nghị Shangri La và G-20.

Trung Quốc phản ứng bằng cáchnâng cấp quan hệ đồng minh với Bình Nhưỡng, đặc biệt với tuyên bố sự tồn tạimột liên minh an ninh Mỹ - Hàn, Mỹ - Nhật là chính sách chống lại Trung Quốcchứ không phải chống Triều Tiên. Quan điểm đối đầu của Tổng thống Lee đã đưaMỹ vào ngõ cụt.

Mỹ dường như đã tiếp thu bàihọc từ sự thất bại ấy và hướng tới một cộng đồng đa phương để thiết lập sựhiện diện lâu dài ở Đông Nam Á, thay vì theo đuổi một cách tiếp cận truyềnthống và đối đầu hơn. Chiến lược Đông Nam Á là kiểu tiếp cận hòa dịu hơn vànên tồn tại lâu dài hơn là một chính sách bất ổn, nhằm vào Triều Tiên mà bịcoi thực ra là để chống Trung Quốc.

Mỹ đang thực hiện sự thay đổiquan trọng trong chính sách toàn cầu trong thời gian này. Và chính sách ĐôngNam Á đang ở gần tâm điểm. Ngày 31/5, ông Campbell nói trong bài phát biểurằng, tập trung của Mỹ sẽ thay đổi từ Trung Đông và "Nam Á" sang Đông Á.

Và ở Đông Á, theo ôngCampbell, trọng tâm ấy sẽ chuyển dịch từ Đông Bắc Á sang Đông Nam Á.

Đông Nam Á - tấm vải củacác mối quan hệ chồng chéo

Năm nay, "mục tiêu theo đuổi"của Mỹ trong khu vực là Indonesia, chủ tịch hiện nay của ASEAN và chủ trìhội nghị ASEAN tháng 11. Hội nghị ấy sẽ sẽ đưa Tổng thống Obama tới Bali. Mỹđã nhanh chóng thúc đẩy sự hồi sinh trong quan hệ của họ với Indonesia vàcoi đó như phần cốt lõi trong chiến lược Đông Nam Á của Mỹ. Trợ lý Ngoạitrưởng Campbell nói Indonesia "rất quan trọng" ở Đông Nam Á và xa hơn nữa,đồng thời nhấn mạnh rằng, Mỹ ủng hộ "hoàn toàn" nước này.

Về phần mình, Indonesia đãsẵn sàng nắm giữ trách nhiệm và những cơ hội của một nước đông dân, mộtcường quốc Hồi giáo khu vực, một nơi chu chuyển giữa Ấn Độ Dương và TháiBình Dương. Indonesia cũng là một nước không liên kết, với các quan hệ kinhtế đang mở rộng với Trung Quốc...

Ở châu Á, khẳng định sự tấtyếu của các lực lượng Mỹ để bảo vệ những nước giàu có, trang bị tốt như HànQuốc và Nhật Bản khỏi mối đe dọa Triều Tiên ít hấp dẫn hơn việc đặt các khảnăng không quân, hải quân Mỹ ở các quốc gia nhỏ ASEAN.

Chúng tôi muốn xua tan bất kỳ mối quan ngại nào ở Đông Nam Á rằng  chúng tôi xem đây là nơi cạnh tranh lớn mà có thể gây bất ổn và không giúp ích gì cho các bạn bè Đông Nam Á. - Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Kurt Campbell. Ảnh: mbctv

Một trọng tâm chính vớiquân đội Mỹ ở Đông Nam Á sẽ là khả năng cứu trợ nhân đạo để giúp khu vựcnày đối phó với các thảm họa lớn; sự dẫn dắt các nước ASEAN trong cáckhả năng giám sát và tuần tra ven biển để nhận biết và hạn chế (nếukhông là ngăn chặn) những kẻ xâm nhập không mong muốn.

Ví dụ như Philippines, từngthan phiền về sự việc hai máy bay chiến đấu lạ xâm nhập nhưng không thể đuổitheo hoặc nhận dạng máy bay. Bộ trưởng Quốc phòng Philippines VoltaireGazmin dù thừa nhận quân đội nước này không thể theo kịp một siêu cường nhưTrung Quốc. Nhưng ông cũng chỉ ra rằng, Philippines - một quốc gia có chủquyền - cần ít nhất có một lực lượng đáng tin cậy và đáng kể để đảm bảo vàduy trì tính toàn vẹn lãnh thổ.

Tổng tham mưu trưởng các lựclượng vũ trang Eduardo Oban Jr cho hay, quân đội Philippines đang lên kếhoạch thiết lập một hệ thống giám sát bờ biển ở vùng biển phía tây trong haiđến ba năm nữa nhằm giám sát và bảo vệ các biên giới hàng hải cùng tàinguyên tự nhiên của nước này.

Động thái này khá giống vớichuyện Nhật Bản nâng cấp các khả năng của mình để giám sát khu vực từOkinawa tới Senkakus. Và Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Campbell ngày 31/5 cũng nhấnmạnh rằng: "Gia tăng khả năng của các bạn bè và đối tác để đóng một vai tròtrong nhận thức tình hình liên quan tới chủ quyền hàng hải của họ, tập trungvào các khả năng viễn chính của hải quân và lực lượng phòng vệ bờ biển đểđảm bảo hòa bình và ổn định".

Ở một số trường hợp, "cứnghóa" vùng biên giới có thể làm giảm cơ hội xung đột. Ví dụ như trường hợp ẤnĐộ và Trung Quốc đổ tiền của, quân đội, xây dựng cơ sở hạ tầng ở vùng biêngiới đất liền tranh chấp hai bên. Tuy nhiên, cần phải xem xét kỹ rằng, liệutranh chấp Biển Đông (đặc biệt là quần đảo Trường Sa) dựa trên những tuyênbố chủ quyền lịch sử nhưng không thuyết phục về logic địa lý - có lợi từcách tiếp cận này hay không.

Chắc chắn, "quốc tế hóa"tranh chấp Biển Đông sẽ cung cấp một lộ trình dễ dàng hơn, ít tốn kém hơncho Mỹ khi nước này dấn thân vào hoạch định chính trị Đông Nam Á.

Tuy nhiên, những tiến triểngần đây cho thấy, Trung Quốc quyết định thể hiện sức mạnh của họ để chứng tỏrằng, sẽ là bất lợi nếu không phải là vô ích khi xem Mỹ như một người đốithoại.

Trong mọi trường hợp, thìcách tiếp cận hiện tại đáng hoan nghênh so với chiến lược Đông Bắc Á đối đầuvà bất ổn. Nếu Mỹ có thể tác động để Đông Nam Á giống như một tấm vải củacác mối quan hệ chồng chéo, với những sợi kinh tế Trung Quốc, sợi an ninh vàngoại giao Mỹ thì chính sách ngoại giao của họ sẽ là tinh tế, thông minh vàgần như không cần thiết phải nói rằng, nó khác biệt hoàn toàn so với chínhsách tồn tại trong thập niên qua, thập chí trong năm qua.