* Bài viết thể hiện quan điểm của anh Ng.Đức - một phụ huynh có 2 con đang học lớp 6 và 11 tại Hà Nội:
Đến hẹn lại lên, một kỳ thi lớp 10 nữa lại chuẩn bị đến. Năm nay, dự kiến toàn thành phố Hà Nội có khoảng 127.000 học sinh xét tốt nghiệp THCS, trong đó, 79.000 em được tuyển vào lớp 10 công lập. Như vậy, 48.000 em sẽ theo học tại các trường THPT tư thục, trung tâm giáo dục nghề nghiệp, giáo dục thường xuyên.
Tỷ lệ cạnh tranh quá cao khiến phụ huynh và học sinh căng thẳng và áp lực. Cũng vì vậy vài năm nay, không ít ý kiến kêu gọi Hà Nội bỏ kỳ thi vào lớp 10 để học sinh được "dễ thở". Gần đây, khi 2 tỉnh Đồng Tháp và Vĩnh Long bỏ thi tuyển nhằm giảm áp lực cho học sinh, trong đó Đồng Tháp tuyển sinh lớp 10 hệ không chuyên bằng kết quả học tập, rèn luyện của 4 năm học THCS và Vĩnh Long thực hiện xét tuyển kết hợp thi tuyển, tuyển sinh vào lớp 10 phổ thông dân tộc nội trú, lớp 10 THPT thực hiện xét tuyển thì ý kiến bỏ thi lớp 10 ở Hà Nội lại càng được bàn tán, ủng hộ nhiều hơn.
Tuy nhiên, theo tôi, Hà Nội và các tỉnh vốn có đặc thù khác và việc bỏ thi lớp 10 có thể gây nhiều hại hơn là lợi:
Vì sao Hà Nội khó bỏ thi tuyển như Đồng Tháp và Vĩnh Long?
Ở Đồng Tháp và Vĩnh Long, số lượng học sinh lớp 9 không quá đông, tỷ lệ học sinh vào lớp 10 công lập khá cao, nên việc xét tuyển bằng học bạ có thể đảm bảo công bằng tương đối. Trong khi đó, Hà Nội có số lượng học sinh tốt nghiệp THCS quá lớn.
Lấy số liệu năm 2023, gần 105.000 học sinh thi vào lớp 10 và khoảng 72.000 em có suất học công lập. Đến năm 2025, như đã nói ở trên, số học sinh tốt nghiệp THCS đã tăng lên 127.000, tương ứng 79.000 em đỗ, 48.000 em trượt.
Nếu không thi tuyển, việc xét tuyển sẽ gây tranh cãi về tiêu chí công bằng.
Bên cạnh đó, ở các tỉnh như Đồng Tháp, Vĩnh Long, hệ thống trường công lập có thể đáp ứng hầu hết nhu cầu học sinh. Do đó, không cần cạnh tranh gay gắt để vào trường tốt. Trong khi đó, Hà Nội có nhiều trường THPT top đầu (Amsterdam, Chu Văn An, Yên Hoà, Phan Đình Phùng, Lê Quý Đôn, Việt Đức,..), nơi học sinh phải cạnh tranh khốc liệt để vào học. Nếu chỉ xét tuyển bằng học bạ, sẽ rất khó phân loại học sinh giỏi thực sự.
Bỏ thi tuyển có thể gây ra nhiều tiêu cực, hại nhiều hơn lợi!
Đúng như nhiều phụ huynh nói, bỏ thi lớp 10 có thể giảm áp lực cho cả học sinh và phụ huynh, đồng thời giúp học sinh phát triển toàn diện hơn. Nếu không phải dồn hết sức vào luyện thi, các cháu có thể dành thời gian cho các hoạt động khác như kỹ năng mềm, ngoại ngữ, thể thao...
Không còn kỳ thi vào lớp 10, học sinh cũng không còn quá ưu ái Toán, Văn, Anh mà bỏ bê các môn như Hoá, Lý, Sinh, Sử, Địa.
Tuy nhiên, hãy nhìn thêm cả vào mặt hại. Việc bỏ thi tuyển có thể gây ra tiêu cực trong xét tuyển học bạ. Nếu chỉ xét tuyển dựa trên điểm số trong học bạ THCS, có thể dẫn đến tình trạng chạy điểm, nâng điểm ở các trường cấp 2, gây mất công bằng.
Thực tế từ năm 2018 trở về trước, Hà Nội từng áp dụng thi kết hợp xét học bạ và các điểm ưu tiên, khuyến khích để tuyển sinh vào lớp 10. Kết quả là có rất nhiều câu chuyện "làm đẹp" học bạ, với tỷ lệ Học sinh Giỏi ở cấp THCS chiếm áp đảo so với số HS khá, trung bình. Có những em 4 năm liền là Học sinh Giỏi nhưng điểm thi chỉ dưới trung bình.
Trong khi đó, nếu xét tuyển bằng chứng chỉ quốc tế thì không phải gia đình nào cũng có điều kiện để cho con học và thi chứng chỉ ngoại ngữ, tin học quốc tế. Điều này dễ tạo khoảng cách giàu - nghèo trong giáo dục. Còn xét tuyển bằng giải thì Bộ GD-ĐT đã bỏ quy định cộng điểm cho giải thưởng từ năm 2018, nên nếu xét tuyển theo tiêu chí này sẽ vi phạm quy chế hiện hành.
Bên cạnh đó, nếu bỏ thi, một bộ phận học sinh có thể lười học hơn vì không còn động lực cạnh tranh vào trường tốt. Nếu học sinh mất động lực học từ cấp 2, khi lên cấp 3, các trường THPT có thể gặp khó khăn trong việc giảng dạy vì chất lượng đầu vào không đồng đều.
Các giáo viên THPT sẽ phải đối mặt với lớp học có nhiều học sinh lười học hơn, thiếu nền tảng kiến thức cơ bản, khiến việc dạy và học trở nên khó khăn. Điều này có thể ảnh hưởng đến kết quả thi tốt nghiệp THPT và chất lượng giáo dục đại trà.
Thay vì bỏ thi lớp 10, tôi cho rằng:
Thay vì mơ mộng bỏ hẳn kỳ thi vào lớp 10, theo tôi, có một phương án hợp lý hơn là cải tiến hình thức thi cử để vừa giảm áp lực cho học sinh vừa đảm bảo công bằng trong tuyển sinh.
> Thứ nhất:
Vấn đề thấy rõ ở đây là kỳ thi vào lớp 10 ở nhiều địa phương, đặc biệt là Hà Nội và TP.HCM, vẫn thiên về kiểm tra kiến thức theo kiểu học thuộc lòng, làm bài theo khuôn mẫu, gây áp lực lớn cho học sinh.
Học sinh phải học thêm nhiều, ôn luyện theo đề cương, học tủ, học mẹo thay vì thực sự hiểu bản chất. Điều này không phản ánh đúng khả năng tư duy và ứng dụng kiến thức của các em. Cũng vì thế mà khi có thông tư về quản lý dạy thêm, học thêm, nhiều phụ huynh, học sinh đã "như ngồi trên đống lửa". Về điều này, tôi xin nói thêm trong một bài viết khác.
Theo tôi, kỳ thi lớp 10 cần chuyển sang đánh giá năng lực thực sự thay vì chỉ kiểm tra khả năng nhớ kiến thức, tăng cường các câu hỏi tư duy, câu hỏi thực tế, dạng bài mở để học sinh không thể học tủ mà phải vận dụng kiến thức linh hoạt. Ngoài ra, phải rút gọn số môn thi nhưng mở rộng nội dung đánh giá, có thể áp dụng hình thức bài thi tổ hợp tích hợp nhiều kỹ năng.
Nếu vậy, học sinh sẽ bớt căng thẳng vì không cần học thuộc quá nhiều. Không chỉ vậy, các em còn tăng khả năng tư duy logic và ứng dụng thực tế, giúp ích cho quá trình học tập sau này. Tình trạng học lệch, học tủ được giảm, vì học sinh phải có kiến thức tổng hợp mới làm được bài.
> Thứ hai:
Áp lực thi vào lớp 10 quá lớn do số lượng trường công lập không đủ đáp ứng nhu cầu, đặc biệt là các trường top đầu. Nếu không đỗ vào trường công lập, học sinh phải học trường tư hoặc giáo dục thường xuyên, nhưng học phí trường tư khá cao, gây khó khăn cho nhiều gia đình. Chưa nói đến học phí, riêng khoản tiền "phí giữ chỗ" ở các trường tư cũng đã khiến các phụ huynh đau đầu, phản ánh vài năm nay.
Giải pháp có thể là mở thêm các trường công lập tự chủ tài chính. Đây là mô hình trường công nhưng có sự tự chủ trong quản lý, học phí cao hơn một chút nhưng vẫn thấp hơn trường tư, giúp giảm tải cho các trường công lập truyền thống.
Ngoài ra, nâng cao chất lượng trường tư thục, đặc biệt là các trường có học phí vừa phải để tạo thêm cơ hội lựa chọn cho học sinh.
Việc khuyến khích phát triển mô hình giáo dục nghề nghiệp sớm cũng cần cân nhắc. Một số học sinh không có nhu cầu vào THPT vẫn có thể theo học các chương trình hướng nghiệp, trung cấp.
Các giải pháp này vừa giảm bớt áp lực vào các trường công lập top đầu, vì học sinh có thêm nhiều lựa chọn khác vừa đảm bảo công bằng cho học sinh có năng lực nhưng không muốn theo mô hình giáo dục truyền thống.
Các gia đình không có điều kiện cũng không bị rơi vào thế bị động nếu con trượt công lập.
Thứ ba:
Như đã nói ở trên, từ năm 2018 trở về trước, Hà Nội từng áp dụng thi kết hợp xét học bạ và các điểm ưu tiên, khuyến khích để tuyển sinh vào lớp 10. Kết quả là có rất nhiều câu chuyện "làm đẹp" học bạ.
Tuy chúng ta không nên quay lại phương thức này nhưng có thể xem xét các hình thức tuyển sinh bổ sung, miễn là có một hệ thống kiểm soát chặt chẽ hơn để tránh tiêu cực.
Một số cách tiếp cận có thể cân nhắc như: Vẫn giữ thi tuyển là phương thức chính (như hiện tại), vì đây là cách minh bạch nhất. Nếu có xét tuyển bổ sung, cần có tiêu chí kiểm soát nghiêm ngặt, chẳng hạn: Chỉ xét tuyển với một tỷ lệ rất nhỏ (dưới 10-15%), không xét học bạ đơn thuần, mà có thể xét thông qua bài kiểm tra đánh giá độc lập hoặc phỏng vấn trực tiếp để tránh nâng điểm học bạ, không cộng điểm ưu tiên theo chứng chỉ quốc tế vì dễ tạo ra sự bất bình đẳng giữa học sinh có điều kiện và không có điều kiện kinh tế.
Theo tôi, thay vì bỏ kỳ thi vào lớp 10, chúng ta cần nghĩ cách cải tiến sao cho hợp lý, công bằng, giảm áp lực mà không mang lại tiêu cực, gây ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục về lâu về dài.
Theo Đời sống Pháp Luật
