Lỡ uống thuốc quá liều, làm sao?

Trong sử dụng thuốc luôn luôn cólời khuyên “phải dùng thuốc đúng liều, đủ thời gian”. “Đúng liều” có nghĩa phảisử dụng thuốc theo đúng số lượng đã được chỉ định cho một lần dùng thuốc hoặccho cả ngày.

Còn “đủ thời gian” là phải dùng cho đủ số ngày được ấn định. Vì chỉcần “sai một li” dùng thuốc, sức khoẻ của ta sẽ “đi một dặm”!

Có khá nhiều người quan tâm đếnlời khuyên phải dùng thuốc đúng liều, nhưng đặt trường hợp vô tình lỡ uống thuốcquá liều thì sẽ dẫn đến việc gì và phải xử trí ra sao?

Dùng sai liều có thể gặp taibiến

Việc dùng thuốc không đúng liềubao gồm hai trường hợp: dùng không đủ liều và dùng quá liều. Dùng thuốc không đủliều không chỉ không trị dứt bệnh của cá nhân mà có khi gây hại cho cộng đồng.Như sử dụng kháng sinh không đủ liều có thể dẫn đến vi khuẩn đề kháng thuốc,không bị tiêu diệt và sau đó sẽ gây hại cho bất kỳ ai bị nó xâm nhiễm.

Còn dùng thuốc quá liều gây hạicho chính người dùng thuốc, thậm chí có thể gây tử vong. Bởi hầu hết các thuốc,nếu dùng đúng liều thì đó là thuốc chữa bệnh, còn quá liều thì đó là chất độckhông hơn không kém.

Liều dùng thuốc, hay còn gọi làliều điều trị, không phải được ấn định một cách tuỳ tiện mà là kết quả của mộtquá trình nghiên cứu, gọi là thử tác dụng dược lý. Trước hết, thuốc phải thử độctính, xác định “tử liều 50” (lethal dose 50, viết tắt LD50), tức thử trên súcvật (thường là chuột nhắt trắng), để xác định liều gây chết 50% súc vật đó. Từđó, xác định “liều tối đa”, tức liều nếu vượt qua mức tối đa sẽ gây độc hoặc gâychết… Cũng thử trên súc vật, các nhà dược học xác định “liều tối thiểu”, tứcliều mà nếu dùng thấp hơn sẽ không có tác dụng (như hạ huyết áp hay an thầnchẳng hạn).

Liều điều trị được xác định nằmgiữa liều tối thiểu và liều tối đa. Thuốc càng an toàn khi khoảng cách giữa liềuđiều trị và liều tối đa càng lớn, còn thuốc dễ gây độc tính khi khoảng cách đóhẹp. Như vậy phải trải qua quá trình nghiên cứu thực hiện mới xác định được liềuđiều trị và liều này sẽ tuỳ theo cơ thể người bệnh, tình trạng bệnh mà ấn địnhđể phát huy cao nhất tác dụng điều trị và hạn chế thấp nhất các tác dụng phụ haytai biến.

Không gộp lại uống một lần

Tuỳ theo thời gian thuốc cho tácdụng mà ta có liều dùng cho một lần, liều dùng cho 24 giờ (tức cả ngày), liềudùng cho một đợt điều trị. Thí dụ, đối với một số nhiễm khuẩn thông thường, liềudùng một lần cho người lớn là một viên amoxicillin 500mg, liều cho cả ngày làuống ba hoặc bốn lần, và liều cho một đợt điều trị là uống mười ngày.

Đối với trẻ con, thường tính trêncân nặng, thí dụ liều erythromycin dùng cho trẻ là 40mg/kg/ngày và chia uốngnhiều lần trong ngày. Liều ấn định cho một ngày thường chia ra dùng nhiều lầntrong ngày, tuyệt đối không gộp lại uống một lần duy nhất. Một số người nghĩrằng uống gộp, thuốc sẽ có tác dụng mạnh để mau khỏi bệnh, làm như thế có khigây nguy hiểm vì quá liều.

Luôn luôn cảnh giác!

Nhưng thử đặt trường hợp đã lỡuống thuốc quá liều thì phải làm gì? Nếu sự quá liều không thái quá, tức uốnghơi lố một ít, cơ thể chuyển hoá tốt, có thể sẽ chẳng việc gì. Nhưng nếu sau khiuống thuốc quá liều (do vô tình nhưng cũng có thể do tự tử) mà bắt đầu thấy cácrối loạn (tuỳ theo loại thuốc mà các rối loạn sẽ khác nhau) thì có thể đã bị ngộđộc thuốc, lập tức phải xử trí theo cấp cứu ngộ độc.

Trước hết, nếu người ngộ độc còntỉnh thì phải làm cho ói mửa. Nếu có sự ngưng thở, phải hô hấp nhân tạo. Sau đó,nhanh chóng đưa họ đến cơ sở y tế gần nhất để cứu cấp. Sự cứu cấp sẽ kịp thờinếu nhân viên y tế biết được thuốc đã gây độc. Vì vậy, ta cần phải thu thậpthông tin ngay bằng cách: hỏi người bị ngộ độc hoặc người chung quanh xem bệnhnhân đã dùng thuốc gì, nếu được thì đem theo thuốc, bao bì hoặc đơn thuốc đưacho bác sĩ xem để nhanh chóng tìm được loại thuốc giải độc.

Riêng đối với trẻ con, do cơ thểphát triển chưa hoàn chỉnh, rất nhiều thuốc chỉ cần hơi quá liều một chút có thểtrở thành liều độc và đặc biệt, việc cấp cứu ngộ độc có nhiều khó khăn hơn sovới người lớn. Vì vậy, việc cho trẻ dùng thuốc phải xem là hệ trọng. Đừng vì mộtchút lơ đễnh của người lớn mà khiến trẻ phải gánh chịu hậu quả đáng tiếc.

Theo PGS.TS.DS Nguyễn HữuĐức
SGTT