Bánh
trôi, bánh chay đã trở thành những món ăn truyền thống trong ngày tết
Hàn Thực của người Việt. Vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch hàng năm - tức
tết Hàn thực, người Việt thường làm bánh trôi, bánh chay, nấu xôi chè lễ
Phật và cúng gia tiên như một cách tưởng niệm người thân trong những
ngày tháng cuối xuân.
Bánh trôi, bánh chay của người Việt.
Nguồn gốc về Tết Hàn thực
Tết Hàn thực
có nguồn gốc từ Trung Quốc và gắn liền với một điển tích từ xa xưa được
biên lại trong cuốn “Đông Chu Liệt Quốc”. Để tưởng niệm lòng trung
thành của Giới Tử Thôi, vua nước Tấn đã hạ lệnh trong dân gian phải
kiêng đốt lửa ba ngày (từ mùng 3-5/3 âm lịch) và chỉ ăn đồ ăn nguội đã
nấu sẵn. Do đó ngày này gọi là Hàn thực. Sau này, người Trung Quốc đã
giản tiện chỉ giữ lệ làm Tết Hàn thực vào ngày mùng 3/3.
Do
ảnh hưởng nhiều của văn hóa Trung Quốc, nên người Việt cũng làm Tết Hàn
thực. Tuy nhiên kể từ thời Lý, Tết Hàn thực đã được Việt hóa. Người
Việt Nam ăn tết Hàn thực để lễ Phật và cúng gia tiên, do đó vào ngày Tết
Hàn thực ở Việt Nam, chúng ta không kiêng lửa.
Bánh
trôi và bánh chay là hai món ăn không thể thiếu trong Tết Hàn thực của
người Việt. Ngoài ra, trong ngày này, ở một số nơi, người ta còn có thể
nấu xôi chè. Tại một số vùng ngoại thành Hà Nội và ở Hát Môn (Phúc Thọ,
Hà Nội) thì người ta còn làm bánh nhót để lễ Phật và cúng gia tiên.
Nhiều người cho rằng tục làm bánh trôi, bánh chay là để nhắc lại sự tích “bọc trăm trứng” của Âu Cơ.
Nhiều
người cho rằng bánh trôi và bánh chay có nguồn gốc từ Trung Quốc, nhưng
cũng có tích kể lại rằng bánh trôi, bánh chay có từ thời Hùng Vương.
Tục làm bánh trôi, bánh chay để nhắc lại sự tích ”bọc trăm trứng” của Âu
Cơ.
Tuy bánh trôi, bánh chay là loại bánh dễ
làm nhưng để có được viên bánh ngon, người làm bánh cũng phải lựa chọn
nguyên liệu rất cầu kỳ. Gạo làm bánh trôi, bánh chay phải kén được nếp
cái hoa vàng và pha theo tỷ lệ cứ 8 tám phần hoặc 9 phần nếp với 1 đến
non 2 phần gạo tẻ.
Bánh trôi
làm bằng bột nếp nhào nặn với nước, có nhân bằng đường phên già. Đường
làm nhân bánh trôi ngon nhất là đường phên Dương Liễu, Cát Quê, với
những miếng đường đỏ thắm, rắn đanh và giòn, hương thơm mát.
Đường làm bánh trôi phải là đường phên đỏ, rắn, thơm.
Bánh
trôi được người làm viên thành những viên tròn nhỏ, vừa miệng kèm một
viên đường phên cắt nhỏ vuông thành, sắc cạnh làm nhân. Bánh nặn xong,
được thả vào nồi nước sôi. Bánh chìm xuống rồi nổi lên, “ba chìm bảy
nổi, chín lênh đênh” thì vớt ra và ngâm trong nước lã đun sôi để nguội
cho săn trở lại rồi lại vớt ra bày vào đĩa. Đĩa bánh trôi được rắc thêm
mấy hạt vừng trắng rang thơm thơm là.
Bánh trôi với nhân đường phên ngọt lịm.
Cũng làm từ chất liệu bột như bánh trôi nhưng kích thước của viên bánh chay
thường to hơn với nhân bánh được làm từ đậu xanh nấu chín trộn với
đường và dừa nạo sợi. Muốn có viên bánh chay ngon, người ta thường chọn
giống đỗ tiêu hạt nhỏ, thơm để làm nhân.
Bánh
chay được đựng trong bát, chan thêm một chút chè đường quấy với bột đao
hay bột sắn dây ướp hoa bưởi. Tùy nơi, người ta có thể rắc thêm chút
vừng, hoặc dừa hay đỗ xanh lên mặt bánh.
Hai thứ bánh tuy cùng làm bằng bột gạo nếp, nhưng mỗi thứ có hương vị đặc biệt riêng.
Ngoài bánh trôi, bánh chay, một số tỉnh thành miền Bắc còn làm bánh quả nhót
nhân tết Hàn thực. Cũng được làm từ bột nếp nhưng bánh nhót không có
nhân. Tùy từng nơi mà sau khi luộc chín, bánh sẽ được xào qua với mật
hoặc dính thêm vài hạt lạc bên ngoài bánh.
Bánh nhót không có nhân, được nặn hình quả nhót.
Bánh nhót được xào qua mật.
Ngày
nay, xung quanh cách làm bánh trôi, bánh chay cổ truyền, còn có rất
nhiều biến thể như bánh trôi hình chân mèo ngộ nghĩnh hay trộn bột bánh
với lá dứa, gấc, khoai lang để có màu thật đẹp mắt. Bánh chay thay vì
đậu xanh thì có thể là bánh chay bí đỏ, bánh chay nhân đậu đỏ…
Bánh trôi hình chân mèo ngộ nghĩnh.
Nhiều người còn trộn bột bằng trà xanh, lá dứa để biến tấu cho viên bánh trôi thêm màu sắc.
Bánh trôi gấc lạ lạ hay hay.
Theo TTVN
