Nhưng họ vẫn lao động miệtmài với thu nhập chẳng nhiều nhặn gì và lý giải chỉ bằng hai chữ “đam mê”,họ là những người chuyên đóng vai quân sĩ, những nữ cascadeur và các vũ côngmúa lân sư rồng. Những câu chuyện nghề nghiệp của họ cho thấy nhiều ngảđường khác nhau của nghệ thuật, nhiều khi rất thầm lặng.
 |
| Quân sĩ (áo xanh), không thể vắng mặt trong chương trình cải lương tuồng cổ |
Quân sĩ cũng phải có “nghề”
Mà nếu thiếu một con hổ “chuyên nghiệp” bắt Võ Tòng phải “thi triển” đủđộng tác vũ đạo khó và đẹp mắt thay vì chỉ huơ huơ lấy lệ thì chắc gìhình ảnh Võ Tòng đã lung linh như thế. Những người “làm nền” cho các“bậc anh hùng” trên sân khấu mà nhiều người vẫn khinh khỉnh gọi là “quânsĩ” ấy đã quá quen thuộc với sự “bất công” này và luôn bằng lòng vớinhững đóng góp thầm lặng của mình.
Vì thế việc bắt gặp anh quân sĩ mang kínhcận (thậm chí đeo cả khẩu trang), một đội quân xông trận chỉ toàn nhữngbác già da nhăn nheo hoặc nhân vật chính đang đau khổ khóc than mà anhlính hầu lại cười toe toét… trong các chương trình này (đặc biệt trêntruyền hình) không còn là chuyện lạ, làm khán giả vừa buồn cười vừa khóchịu.
“Nghề quân sĩ thực sự không hời hợt như thế, nó đòi hỏi sự khổ côngrèn luyện và cũng lắm công phu. Lên sân khấu, quân sĩ cũng là một phầncủa tổng thể vở diễn, là một nghệ sĩ nên phải sắm tuồng (hóa trang) đànghoàng, thể hiện đúng nhân vật dù chỉ là một anh lính theo hầu nhưng línhphe giặc và lính phe ta phải có những sắc thái biểu cảm, cách trang điểmkhác nhau.
|
Ngày trước, chúng tôi rất chú trọngvấn đề này, chỉ cần vẽ mặt không kĩ, trang phục sơ suất chút thôi là cóthể bị phạt trừ lương. Sân khấu cải lương ngày nay mất hay cũng một phầnlà do đã đánh mất sự chuyên nghiệp từ những chuyện nhỏ nhặt nhất nhưquân sĩ không biết múa vũ đạo đã đành, nhiều người còn không cần trangđiểm khi lên sân khấu”, anh Nguyễn Hữu Lộc, một “quân sĩ chuyênnghiệp”, có thâm niên làm nghề gần 30 năm, được xem là một trong nhữngquân sĩ “cứng nghề” nhất còn lăn lộn với nghề, cho biết.
Để trở thành một quân sĩ chuyên nghiệp, trước khi có thể nhận được đồnglương chính thức, người học việc phải qua một thời gian thử nghề (thườnglà ba tháng) để chứng tỏ được lòng yêu nghề, tác phong đạo đức cũng nhưkhả năng chuyên môn với việc rèn tập vũ đạo. “Bên cạnh việc đượcnhững người lớn chỉ dạy, kèm cặp thì mỗi người phải tự nỗ lực rèn luyện.Hàng ngày, chúng tôi đều say mê xem các cô chú diễn, quan sát những độngtác vũ đạo của họ mà nhập tâm học hỏi.
“Nhiễm” được bao nhiêu thì tùy thuộcnăng khiếu mỗi người. Nắm bắt nhanh chỉ cần nửa tháng là đã có căn cơ vũđạo, nhưng có người chậm hơn thì mất cả tháng. Tuy nhiên đấy chỉ lànhững vũ đạo căn bản nhất bất đắc dĩ phải dùng trong một đêm diễn thìđược. Chứ biểu diễn dài hơi trong những lớp vũ đạo tương đối phức tạpđòi hỏi sự phối hợp và ứng phó được tình huống ngoài kịch bản của cácnghệ sĩ thì phải lăn lộn sân khấu nhiều và mất ít nhất khoảng 15 năm mớiđược cho là cứng nghề. Và nghề này không có điểm dừng, phải luôn họchỏi, luôn sáng tạo ra những miếng đánh mới đẹp mắt hơn để sân khấu hấpdẫn hơn. Cũng như người nghệ sĩ nếu tự bằng lòng với bản thân mình làkhông thể tiến bộ”, Hữu Lộc tâm sự.
Trên sân khấu tuồng cổ, quân sĩ “có nghề” rất được coi trọng, thậm chíkhông thua kém vị trí của nghệ sĩ, họ có thể cùng đạo diễn, biên đạo múasáng tạo những màn biểu diễn vũ đạo cho vở tuồng. “Chúng tôi quanniệm mỗi người một vai trò không ai hơn kém ai. Anh là nghệ sĩ, anh cadiễn được nhưng lại không có vũ đạo. Còn tôi không có năng khiếu củangười nghệ sĩ như anh nhưng tôi lại có vũ đạo, món không thể thiếu trênsân khấu tuồng cổ. Mỗi người làm tốt vai trò của mình cùng góp sức chonghệ thuật, có vua chúa thì phải có quân sĩ, đấy mới làm nên tổng thểmột vở tuồng. Đáng tiếc đó chỉ là chuyện của những ngày xưa, còn bây giờngay trong nội bộ nghệ sĩ cũng đã phân chia “đẳng cấp” nói chi đến quânsĩ như chúng tôi”, Lộc nói.
 |
| Hữu Lộc (bìa trái) cùng các "đồng nghiệp quân sĩ" trong một vở diễn |
Hiện nay, có thể nói nhóm quân sĩ chuyên nghiệp cộng tác thường xuyênvới nhóm Thắp sáng niềm tin (Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang) gồm Lộc,Thành, Linh, Sơn, Mẫn là có công việc ổn định nhất, đều đặn mỗi tuần mộtsuất diễn. Những bữa đông khán giả thì anh em được một trăm ngànđồng/người, những bữa vắng thì mỗi người nhận năm mươi ngàn, tháng nàocó Vầng trăng cổ nhạc thì được trăm rưỡi mỗi người một trích đoạn, cóquay tuồng thì cũng được cỡ chừng ấy.
Nếu tháng nào mà có tuồng quay đều (cỡ 6tuồng) thì tổng thu nhập có thể từ 2 triệu trở lên, còn thường thì cùnglắm chỉ bảy, tám trăm ngàn một tháng. Quả thực chỉ có niềm đam mê mãnhliệt với sân khấu thì họ mới có thể gắn bó với cái nghề vốn bạc bẽo màđồng tiền kiếm được lại nhọc nhằn và ít ỏi chừng ấy.
Năm 13 tuổi, Lộc đã xin vào đoàn Đồng ấu Bạch Long cùng bạn bè đồngtrang lứa học nghề mong đeo đuổi nghiệp hát. Do không có giọng, ước mơlàm nghệ sĩ của Lộc không thành nhưng cải lương đã vận vào anh như mộtcái nghiệp (cả gia đình Lộc làm việc cho đoàn Minh Tơ và ngay từ nhỏ anhđã bị sân khấu, màn nhung cuốn hút hơn là những bài học ở lớp). Lộc chấpnhận một vai trò rất phụ: quân sĩ.
Tuy nhiên để sống được mà “trả nghiệp Tổ”thì dĩ nhiên Lộc không thể trông cậy vào đồng lương quân sĩ. So với cácđồng nghiệp, Lộc thuộc hàng có thu nhập cao với khả năng khá toàn diệnkhi tham gia cả việc hậu đài, thiết kế sân khấu, làm đạo cụ (mũ mão,râu, vũ khí, phục trang sân khấu). Những người khác đều phải có nghề taytrái để sinh sống (đúng ra là nghề tay phải) như bán quần áo, chạy xeôm, mở quán ăn, cho thuê đạo cụ sân khấu…
A.T là một trường hợp khác khi đang theo học cải lương tại Khoa Kịch hátdân tộc (trường Đại học Sân khấu Điện ảnh TP.HCM) và chọn việc học “nghềquân sĩ” để rèn bản lĩnh sân khấu. Trong thời buổi mà các nghệ sĩ trẻ dễảo tưởng về chính mình và những học viên cải lương chỉ được đào tạo đểđóng kép chính, đào thương thì hiếm lắm người chịu đi lên từ vai quânsĩ.
A.T cho biết: “Nhiều bạn học của tôivà cả những nghệ sĩ mới vào nghề đều quan niệm mình học hành đàng hoàngđể đóng vai chính chứ không phải để làm quần chúng, quân sĩ. Họ xem việcđóng quân sĩ là mất mặt, là không xứng đáng. Tôi không nghĩ vậy, đây làmôi trường để tôi rèn nghề. Từ khi làm quân sĩ cho nhóm Thắp sáng niềmtin thì bản lĩnh sân khấu, khả năng vũ đạo, diễn xuất… của tôi thực sựtiến bộ mà nếu chỉ học ở trường tôi đã không thể có được”. Và dĩnhiên đây không phải là một nghề làm thêm lí tưởng vì tiền bồi dưỡng màA.T nhận được sau mỗi suất hát thường không quá năm mươi ngàn đồng.
Quân sĩ cũng là một “nghề nguy hiểm”. Mỗi lần nhớ lại hai lần gặp tainạn nghề nghiệp là Lộc lại thấy ớn. Lần ấy, trong vở Tiên đơn núi Vị củađoàn Minh Tơ, Lộc vào vai một con khỉ, khi nhảy băng qua một bức cảnhtrí thì bị vướng lại và té gãy tay. Lần khác trong một suất hát chầu(hát cúng đình) có cảnh bay thì anh lại bị đứt dây té xuống. “Háttrên sân khấu mà đánh trúng nhau u đầu chảy máu là chuyện bình thường.Còn những tai nạn gặp phải khi “bay” cũng không hiếm…”, Lộc cườinói.
Có lẽ vì là “chuyện bình thường” nên chếđộ bảo hiểm, bồi dưỡng cho quân sĩ khi đóng cảnh nguy hiểm là chuyện xaxỉ. “Thời sân khấu cải lương còn hưng thịnh, quân sĩ cũng ăn lươngcông nhật nhưng sống khá thoải mái vì ngày nào cũng hát mà hát nhiềusuất nữa. Đoàn hát nào cũng có 8 - 10 quân sĩ chuyên nghiệp. Hiện nay,cải lương khó khăn quá, chỉ còn lại khoảng 20 anh em được xem là có nghềnhưng lại tứ tán khắp nơi và cũng không còn mấy người đeo đuổi cảilương. Tôi đã hơn 40 tuổi rồi mà vẫn được xem là “thế hệ trẻ”. Có lẽ sắptới vũ đạo như một trình thức biểu diễn sân khấu giàu ước lệ và đẹp mắtcủa thế hệ chúng tôi có lẽ sẽ không còn hợp thời khi hiện nay vũ đạo cácem học từ trường lớp lại nghiêng về nghệ thuật múa…”, Lộc trầm ngâm.
Theo Thể thao Văn hóa
