Thay đổi chiến lược thu hút FDI: Nhìn từ bảng V1000

Khối doanh nghiệp FDI trong đã đóng góp trên 20.000 tỷ đồng thuế vào ngân sách. Tuynhiên, một số mảng màu tối ngày càng bộc lộ rõ mà Việt Nam cần xem xét lại chiếnlược thu hút nguồn vốn này trong thời gian tới.

Các số liệu tại doanh nghiệp đóng thuế thu nhập lớn nhất Việt Nam năm 2010 -do Công ty Vietnam Report phối hợp với Báo VietNamNet công bố ngày 23/09 tiếptục cho thấy vai trò ngày càng quan trọng của khối các doanh nghiệp có vốn đầutư trực tiếp nước ngoài (FDI) đóng góp vào tăng trưởng kinh tế của Việt Nam.

Chiếm tới 31,3% tống số doanhnghiệp lọt vào, khối doanh nghiệp FDI trong V1000 đã đóng góp trên20.000 tỷ đồng thuế thu nhập, tương đương khoảng 24,38% tổng số thuế thu nhậpđóng góp của 1.000 doanh nghiệp đóng thuế lớn nhất Việt Nam trong 3 năm2007-2009.

Không chỉ đóng góp trực tiếp vềkinh tế, chính những nhà đầu tư nước ngoài là tác nhân tạo ra áp lực lớn buộccác công ty trong nước phải đổi mới, phải chuyển mình để có thể lớn mạnh và tồntại trong nền kinh tế thị trường.

Sự hoạt động và cạnh tranh củacác doanh nghiệp FDI là tác nhân quan trọng để hiện đại hóa thể chế kinh tế thịtrường và thúc đẩy quá trình tái cơ cấu kinh tế của Việt Nam.

Tỷ trọng FDI về số lượng DN và đóng góp thuế thu nhập (nguồn Vietnam Report)

Mảng tối ngày càng lộ rõ

Tuy nhiên, bức tranh doanh nghiệpFDI không chỉ có gam màu sáng, mà một số mảng màu tối ngày càng bộc lộ rõ. Nhữngbất cập trong việc quản lý các doanh nghiệp có vốn FDI cũng như những bằng chứngvề những hậu quả xấu của chúng đối với phát triển kinh tế - xã hội xuất hiện vớimật độ nhiều hơn, như gây ô nhiễm môi trường, công nghệ tiêu tốn nhiêu nănglượng, nguồn vốn đưa ra từ nước ngoài vào Việt Nam là rất hạn chế, mà chủ yếu làlợi dụng nguồn vốn ở trong Việt Nam. Sự phát triển thiên về số lượng của doanhnghiệp FDI có nguy cơ gây thiếu hụt ngoại tệ và rủi ro tỷ giá trong tương lai.

Cơ cấu phân bổ vốn FDI vào ViệtNam hiện nay còn chưa hợp lý. Hiện tại, lĩnh vực dịch vụ lưu trú và ăn uống thuhút sự quan tâm của các nhà đầu tư vốn FDI nhất, đứng thứ 2 là lĩnh vực bất độngsản.

FDI trong lĩnh vực công nghiệpchế biến đã bị giảm liên tục từ năm 2005 (70,4% năm 2005 xuống 68,9% năm 2006,51% năm 2007, 36% năm 2008 và còn 13,6% năm 2009).

Không những thế, trong lĩnh vựcnày, vốn đầu tư chủ yếu tập trung vào công nghiệp lắp ráp nhằm tận dụng lao độngrẻ, có giá trị gia tăng thấp. Trong khi đó, đầu tư vào khai thác tài nguyên vàbất động sản tăng lên. Đầu tư vào lĩnh vực nông, lâm nghiệp và thủy sản vốn dĩđã ít lại đang có xu hướng giảm (năm 2006 chiếm khoảng 6% tổng vốn đăng ký,nhưng đến tháng 11/2008 chưa đạt tới 1%).

Xét về tỷ trọng 1.000 doanhnghiệp đóng thuế thu nhập nhiều nhất trong 03 năm 2007-2009, nhóm các doanhnghiệp FDI đến từ khu vực châu Á và khu vực Đông Nam Á là nhóm doanh nghiệpchiếm tỷ trọng lớn. Các doanh nghiệp đến từ khu vực Đông Á như Nhật Bản, HànQuốc, Hồng Kông, Đài Loan chiếm đến gần 50% tỷ trọng tổng thuế thu nhập mà cácdoanh nghiệp trong Bảng xếp hạng V1000. Tiếp theo, các doanh nghiệp đến từ châuÂu và Hoa Kỳ cũng chiếm tỷ lệ cao trong đóng góp thuế thu nhập (21,64%).

Tuy nhiên, các doanh nghiệp củamột số nền kinh tế khác đang có lợi nhuận không lớn, thậm chí thua lỗ, và do vậyđóng góp thuế thu nhập doanh nghiệp còn hạn chế.

Chẳng hạn, theo số liệu thống kêcủa Chi cục Thuế TP.HCM về kết quả kinh doanh năm 2009 của doanh nghiệp FDI trênđịa bàn, gần 60% số doanh nghiệp báo cáo thua lỗ (một kết quả không phải là bấtthường so với những năm trước nên không thể đổ lỗi cho hậu quả của khủng khoảngkinh tế thế giới).

Sử dụng nhiều tài nguyên thiênnhiên, năng lượng (đặc biệt là điện năng), nhưng hiệu quả kinh tế và qua đó làđóng góp cho ngân sách một bộ phận doanh nghiệp FDI là rất hạn chế.

Để giải thích cho vấn đề này, cóthể nêu ra một nguyên nhân là vấn đề chuyển giá và tránh thuế. Đây là một longại đã có từ lâu nhưng dường như đang bộ lộ rõ hơn trong hoạt động của khu vựcFDI.

Nhiều doanh nghiệp có vốn FDIđang gây thất thoát về nguồn thu thuế của Nhà nước qua hiện tượng chuyển giátrong hoạt động thương mại giữa nội bộ công ty nhằm chuyển thu nhập và lợi nhuậnvề nước. Bằng việc định giá quá cao các nguyên liệu, máy móc nhập khẩu đầu vàotừ công ty mẹ, trong khi lại bán hàng hóa sản xuất ra cho công ty mẹ với giá quáthấp, nên các doanh nghiệp này luôn ở tình trạng "thua lỗ", không những khôngphải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp, mà còn được hoàn thuế giá trị gia tăng.

Cần xác định lại tiêu chí thuhút FDI

Trong bối cảnh đó, cần có sự thayđổi toàn diện về chiến lược thu hút và phát triển doanh nghiệp FDI. Khi tiệm cậndần tới ngưỡng là nước có thu nhập trung bình, Việt Nam có lẽ cần có sự chủ độngcao hơn trong việc thu hút và lựa chọn đầu tư. Chiến lược xúc tiến đầu tư(promotion) cần được thay bằng chiến lược hấp dẫn đầu tư (attraction). Tức là,Việt Nam cần chủ động và có tiêu chí lựa chọn kỹ càng hơn các đối tác chiến lượcvà các nhà đầu tư chiến lược.

Ưu tiên cao nhất là khả năng tạolợi nhuận và sự lan truyền về công nghệ và quản lý của các nhà đầu tư nước ngoàitiềm năng. Tránh việc thu hút FDI tập trung vào số lượng, nhấn mạnh vào đóng gópvề lượng của FDI, với cái giá phải trả khá lớn về môi trường, tài nguyên và xãhội. Không phải cứ doanh nghiệp nước ngoài là tốt hơn, là hiệu quả cao hơn vàtuân thủ tốt hơn luật pháp Việt Nam.

Tỷ trọng đóng góp của DN FDI vào NSNN (nguồn Vietnam Report)

Việc lựa chọn đối tác chiến lượccó lẽ cần căn cứ vào thực tiễn đầu tư của các doanh nghiệp FDI ở Việt Nam. Nhữngnền kinh tế có các nhà đầu tư FDI kinh doanh hiệu quả tại Việt Nam, đóng gópnhiều thuế thu nhập tại Việt Nam cần được coi là các đối tác chiến lược trongcông tác hút đầu tư của Việt Nam.

Xét cho cùng, sự mệnh quan trọngnhất của doanh nghiệp chính là tạo lợi nhuận và qua đó đóng góp cho xã hội.

Chính vì vậy, bên cạnh việc cócác chính sách kiểm soát hoạt động chuyển giá, Nhà nước và xã hội cần đánh giácao và có biện pháp tôn vinh đúng mức các doanh nghiệp FDI làm ăn nghiêm túc,đạt lợi nhuận cao và đóng góp lớn cho ngân sách nhà nước của Việt Nam.

Top 10 doanh nghiệp FDI đóng thuếnhiều nhất Bảng Xếp hạng V-1000
 ()