Trong thuật ngữ dân gian ViệtNam ta, có rất nhiều thành ngữ, tục ngữ, ca dao, hò, vè, chuyện cổ, chuyệnkim... đề cập đến con cọp. Nhân dịp năm Dần, chúng tôi xin giới thiệu một sốthuật ngữ nói về vị chúa sơn lâm này.
1. Hổ phụ sinh hổ tử (chahổ sinh con hổ); Tương đương với thành ngữ "cha nào con nấy" để chỉ con cũng cótài giống cha, giữ được truyền thống gia đình.
2. Dưỡng hổ di họa (nuôicọp tác hại): Tương đương với thành ngữ "nuôi ong tay áo" "nuôi khỉ dòm nhà", đểchỉ nuôi cọp trong nhà, khi cọp lớn không đề phòng, cọp phản bội gây hại chochủ.
3. Mãnh hổ nan địch quần hổ:Mãnh hổ tuy sức mạnh vô song nhưng không thắng nổi bầy chồn đông. Nếu quần hổ cùng hùa đánh thì cọp không sao đỡ nổi. Thuật ngữ trên ám chỉ sức mạnh của sựđoàn kết tất thắng kẻ đơn độc lẻ loi cho dù kẻ đó có tài, có sức mạnh đến đâu.
4. Điệu hổ ly sơn (đưa cọpra khỏi núi): Núi rừng là nơi cư trú an toàn và là địa bàn cọp mặc sức thao túnghoành hành. Đem cọp cách ly khỏi núi rừng đem về nơi đồng bằng sẽ bị lúng túngkhó khăn, không hậu thuẫn để bị sa hầm sẩy hang.
 |
5. Hổ đội lốt thầy tu: Ám chỉ kẻ thiếuchân thật khoác áo người tu hành làm điều bạongược, độc ác, tương đương với câu: "miệng nammô, bụng một bồ dao găm". Ý nói kẻ độc ác nhưnghay nói lời đạo đức để lừa dối.
6. Họa hổ, họa bì, nan họacốt; Tri nhân tri diện bất tri tâm (Vẽ hổ, vẽ da hổ, xương khó vẽ; Biếtngười, biết mặt, khó biết lòng): Thuật ngữ này nói lên, nếu chỉ nhìn cốt cách bềngoài, khó biết được lòng dạ bên trong.
7. Cáo mượn oai hùm: Dotruyện ngụ ngôn Hồ ly giả Hồ uy. Hổ là chúa sơn lâm, đi đến đâu muôn thú đềukhiếp oai. Một hôm, hổ bắt được Hồ ly toan ăn thịt. Hồ ly dọa hổ: "Chạm đến talà phạm thượng! Nếu không tin, theo ta coi ai là chúa sơn lâm. Tôi đi tới đâumuôn thú đều cúi đầu sợ uy. Tôi đi trước anh đi sau sẽ rõ". Hổ tin lời Hồ ly, đimột vòng khu rừng. Đến đâu muôn thú đều hoảng sợ bỏ trốn. Hổ không biết chúng sợmình, lại nghĩ chúng sợ Hồ ly. Thế là Hồ ly thoát chết.
8. Hùm chết để da, người tachết để tiếng: Da cọp rất quý hiếm, người xưa dùng làm trang phục, cho cáctướng hoặc để trang trí trong dinh thự. Vì vậy, nếu như con hổ chết còn để lạitấm da quí thì con người khi chết đi làm sao để lại danh tiếng của mình.
9. Thả cọp về rừng: Chỉhành vi vô tình tiếp tay cho kẻ ác.
10. Vuốt râu hùm, xỉa răngcọp: Hành động liều mạng. Gặp cọp đã là nguy cơ mà còn dám liều mạng vuốtrâu, xỉa răng cọp, không khác nào coi thường mạng sống...
Ngoài ra, cọp cũng còn đi vào cadao, tục ngữ của dân gian, về ca dao ta có: Nam thực như hổ, nữ thực như miêu";"Cọp Khánh Hòa, mà Bình Định"; "Cọp dữ không ăn thịt con"; "Dữ như cọp cái";"Nanh hùm, nọc rắn"; "Hai cọp không sống một rừng"; "Không vào hang cọp làm saobắt được cọp"; "Đã lỡ leo lên lưng cọp"; "Tửu nhập tâm như hổ nhập lâm"...
Theo Đăng Bảy
