1.Sau bao nhiêu lần khám kỹ lưỡng vẫn không phát hiện bất kỳ thứ gìbất bình thường trong tai tôi, ông bác sĩ nửa đùa nửa thật bảo tôibị “hội chứng trống”.
Tôi sẵn sàng đánhcược, rằng trong y điển nhân loại chưa từng xuất hiện căn bệnh cótên “hội chứng trống”. Bác sĩ bảo không cái gì không có lần đầu tiên,biết đâu sau này người ta còn lấy tên tôi để đặt tên căn bệnh.
Sự tình diễn ra rấtđơn giản. Trong một giấc mơ, tôi nghe thấy những tiếng trống. Cuộcđời con người có ai lại chưa từng nghe tiếng trống? Trống khaitrường, trống hội, trống đám, trống múa lân… Rồi những tiếng chátchát bum bum trong một sắp ca trù, những hồi tùng tùng trên sân khấutuồng… Vậy nên nếu tôi mơ thấy tiếng trống thì cũng chẳng có gì lạ.
 |
| Minh họa: Tuấn Anh |
Nhưng lạ là kể từ đó,tai tôi không ngừng vang lên những tiếng trống, thúc bách, dồn dậptừng hồi. Những tiếng trống quấy rầy, vô cùng khó chịu. Không điếc,không nghễnh ngãng, nhưng lời nói của người đối thoại luôn bị nhữngtiếng trống gây nhiễu, khiến tôi dầu tập trung hết mức, vẫn câu đượccâu mất.
Đặt lưng xuống giường,vừa thiu thiu tôi đã bị những tiếng trống đánh thức. Dễ hiểu là tôimỏi mệt và gầy đi nhanh chóng.
Một cách nào đó thìtôi đang bị tra tấn. Một cách nào đó…
Quê tôi là một làngquê nghèo. Một vài rẻo đất cằn, người ta thử cấy lúa. Nhưng nhữngcây lúa xác xơ không mọc lên nổi chứ đừng nói chi chuyện đâm bông.Thứ gọi là lúa ấy trâu chê bò chê, chúng thà gặm những bụi cỏ chỉcòn trơ gốc.
Người ta cũng thửnuôi gà, nhưng người còn không có cái ăn nói chi chuyện cái ăn chogà. Những con gà trụi lông, khi gặp gió thì lăn lông lốc.
Cho đến tận giờ tôivẫn không hiểu người làng tôi sống bằng gì. Tôi nhớ rõ, đến năm sáutuổi tôi vẫn chưa biết mặt hạt cơm. Cả làng không một mái ngói. Cảlàng hình như chưa bao giờ có tiếng cười. Người làng nói chuyện vớinhau chỉ thì thà thì thầm, đi dáng liêu xiêu, mặt cúi gằm.
Thế rồi không biếtngười ở đâu kéo về, mang theo cờ và trống. Người ta tập hợp bọn trẻcon chúng tôi lại, bảo đánh trống hô khẩu hiệu. Vui lắm, tôi chưabao giờ được nghe tiếng trống, chưa bao giờ được hét to. Người tađeo chiếc trống lên lưng tôi. Hễ tôi cử động, hai chiếc quai cứ xiếtlên vai, còn tang trống theo nhịp chân cứ thúc vào lưng.
Nhưng tôi không thấyrát, không thấy đau. Một đứa đi sau lưng tôi, cầm dùi trống ra sứcnện. Những tiếng tùng tùng dội thẳng vào tai tôi. Trên đời này khôngai lại đeo trống trên lưng. Có thể chiếc trống trên lưng báo hiệumột nghiệp chướng tôi sẽ phải gánh chịu.
Xen giữa những tiếngtrống là tiếng hô đả đảo. Đả đảo bọn địa chủ, bọn cường hào…
Đêm tối om om, mảnhtrăng non bị mây che khuất, le lói một thứ ánh sáng run rẩy. Con béNa sợ hãi nấp sau cái chum. Tôi vẫn sang nhà Na múc nước từ cái chumấy để uống. Thi thoảng nó vẫn chia cho tôi mẩu sắn. Con bé Na gầynhưng xinh, đôi mắt thật ấm áp.
Người ta bảo bố nó làđịa chủ, vì nhà nó có mảnh vườn. Mảnh vườn lèo tèo một hai cây ổi,cây bưởi, quả chua loen loét. Bố con Na đôi khi hái cho tôi một quảổi chín. Ông còn lấy hạt bưởi xâu cho tôi và Na mỗi đứa một xâu dàiđốt sáng những đêm tuổi thơ tối tăm của chúng tôi.
Các làng khác đều cóđịa chủ, làng tôi không thể không có. Nhiều hơn hàng xóm láng giềngmột mảnh vườn, thì rành rành là địa chủ.
Không biết đứa nàođầu têu ném đá vào nhà “địa chủ”, thế là những đứa khác thi nhaunhặt gạch đá ném theo. Những người lớn đứng cười ha hả, cổ vũ. Dùitrống nện liên hồi, tiếng trống khoan thẳng vào tai khiến tôi xâyxẩm, cơ hồ trời sập đất vỡ. Tiếng trống thúc giục, bọn trẻ con cànglúc càng hăng máu, gạch to gạch nhỏ thi nhau ném.
Những hòn gạch hòn đálàm vỡ cái chum. Tôi thoáng thấy bóng con Na chạy ra sau vườn. Saunày tình cờ gặp lại rồi yêu nhau, rồi thành vợ thành chồng, thấy tôichăm chăm nhìn vào cái sẹo trên trán mình, Na nhắc lại chuyện đêm ấyvà hỏi, tôi có ném đá vào nhà cô không? Rằng lúc ấy cô sợ chết khiếp.Rằng suốt đời cô vẫn chẳng thể hiểu tại sao những đứa bạn bỗng dưngtrở nên ác đến thế…
Còn cậu tôi, mộttrong bốn đại đội trưởng đầu tiên của liên khu, vào sinh ra tử chưatừng biết sợ mà những ngày ấy lại lo sợ thắt tim. Đêm khuya, cậu tôilấy cuốn từ điển Pháp - Việt trong ba lô lén ra vườn đào hố chôn.Cuốn từ điển dùng để học thêm tiếng Pháp ấy có thể là tang vật đểquy kết tội, nhẹ nhất là tư sản, nặng hơn nhiều là phản động hoặcgián điệp.
Sau này nhờ thôngthạo tiếng Pháp và tự học thêm tiếng Nga, cậu tôi xuất ngũ và trởthành một cán bộ xuất sắc ngành ngoại thương.
Khi nghe tôi kểchuyện cậu tôi, gương mặt Na buồn tê tái. Tôi luồn tay vào ngực Navuốt ve. Hai bầu vú của Na lọt thỏm trong lòng tay tôi, nhỏ như củađứa con gái mới lớn. Na bảo, có chi để ăn đâu mà mong vú lớn.
***
2.Thời gian trôi. Lũ trẻ chúng tôi lớn như thổi, thành những trailàng. Nhưng xác dù lớn thì cái đầu của chúng tôi vẫn con nít, ngâythơ ngờ nghệch, thậm chí đần độn, tối tăm. Không phải tất cả đều nhưthế, nhưng chỉ vài người còn lại thử hỏi làm được gì.
Na mất tăm từ cái đêmchúng tôi ném đá vào nhà cô. Nhiều người khác cũng bỏ làng, thahương. Làng chỉ còn mươi nóc nhà, co cụm.
Người ta lại về, lạidong cờ mở trống. Tôi lại lấy hết sức bình sinh nện dùi vào mặttrống. Tùng tùng - rộn rã, tưng bừng, náo nhiệt. Những hồi trống ầmầm dội vào tai tôi, vào tai dân làng. Không một thứ nhạc cụ nào cókhả năng kích động đám đông như trống. Làng tôi mau chóng thành lậphợp tác xã, để tiến lên ấm no hạnh phúc.
Rồi chiếu phim. Lầnđầu tiên, dân làng tôi xem phim. Những bông lúa một hợp tác xã bênTrung Hoa mập mạp, ken dày tới mức mấy đứa trẻ con ngồi lên vẫnkhông bị đổ. Những chiếc máy cày bên Liên Xô xới tung lớp đất nâu.Những cánh đồng lúa mì vàng rộng đến tận chân trời…
Sướng chi sướng lạ,chỉ cần vào hợp tác xã, dân làng tôi cũng sẽ như thế.
Suốt mấy ngày đêm dânlàng không ai ngủ, háo hức, chờ phép mầu. Và chỉ chờ, không độngchân động tay. Người này dựa dẫm, nhìn ngó người kia. Rồi lại chấmđiểm bình công, nhưng có gì để mà chia. Những củ khoai bằng ngónchân cái. Những củ sắn ốm như rễ cây.
Nghe chừng còn đóihơn trước. Lác đác người này bỏ làng người kia bỏ làng.
Đang loay hoay tìmlối thoát thì đoàn tuồng về tuyển sinh. Tôi nhắm mắt xin học nhạccông. Nửa nốt nhạc bẻ đôi còn không biết, nhưng cứ liều mạng. Ngườita hỏi tôi biết chơi nhạc cụ gì. Rồi người ta yêu cầu tôi chơi thử.
Trước mặt tôi, nhữngchiếc trống to nhỏ khác nhau, lạ lẫm. Bài gì ư? Giá như tôi biết!
Tôi cầm dùi trống, cứnhắm vào chiếc trống to nhất mà nện. Này thì địa chủ cường hào! Nàythì tiến lên hợp tác xã! Này thì cái làng chết tiệt của tôi!... Naơi, giờ này đằng ấy ở đâu?...
Tôi thoáng thấy nhữngcái đầu lắc qua lắc lại. Người lớn tuổi nhất đưa tôi một cái trốngnhỏ mà sau này tôi biết là trống cơm, giảng giải cho tôi mặt thổ mặtkim, kỹ thuật đánh chập, kỹ thuật vê rồi bảo tôi chơi thử. Tôi cốgắng làm theo ông, hy vọng. Tôi nghe ông bảo với những người khác,rằng tuy tôi chưa biết gì nhưng được cái sáng dạ. Thế là tôi trúngtuyển, nhờ lòng thương người của một người xa lạ.
Hai năm chương trìnhsơ cấp. Thêm hai năm nữa cho tấm bằng trung cấp. Vừa học vừa đi biểudiễn. Mỗi đêm diễn là một đêm hội, đông nghịt khán giả. Tiếng máyphát điện nổ xành xạch. Những ngọn đèn điện sáng trưng sân khấu.Tiếng loa phát thanh oang oang đánh thức các làng quê.
Người lớn trẻ em chennhau ngồi chờ. Các bà già vừa bỏm bẻm nhai trầu vừa kể tuồng tíchcho nhau. Lũ thanh niên mặt mũi trơ tráo, tay cứ rình rập tìm cáchsờ vú đứa con gái ngồi trước mình. Đám con gái mặt hướng lên sânkhấu nhưng hai mắt thì đờ đẫn, chả biết có nhìn thấy gì không.
Sau mỗi đêm diễn lànhững nồi cháo gà dân địa phương mời. Các cô gái vừa múc cháo chochúng tôi vừa lân la câu chuyện làm quen. Các cô nhìn chúng tôi vớiánh mắt đầy ngưỡng mộ. So với đám trai làng chân lấm tay bùn, chúngtôi thuộc một đẳng cấp khác, ăn trắng mặc trơn hào hoa nghệ sĩ.Những anh đóng kép, vào các vai Kim Lân, Nhạc Phi luôn được nhữngbát cháo đầy ứ thịt. Còn những thằng nhạc công chúng tôi khi diễnngồi trong cánh gà không ai nhìn thấy, cả khi múc cháo các cô cũngchẳng thèm nhìn.
Tôi biết thân phậnmình, có cái ăn đã là may lắm rồi. Thời ấy, tuồng đang trong thời kỳrạng rỡ. Mà ngoài tuồng chèo cải lương ra đâu có thứ gì để người taxem. Thầy giỏi, lại diễn nhiều, tôi tiến bộ rất nhanh. Năm này quanăm khác, tay trống của tôi thuộc hàng cự phách, xứng đáng là phó sưmỗi đêm diễn.
Tôi đã biết, tuy cùngbài bản nhưng các trường phái tuồng ít nhiều khác nhau. Cách diễnquyết định cách chơi nhạc. Các thầy Quảng Nam, Bình Định, Huế… đềuhài lòng với tiếng trống của tôi. Tôi lại học thêm nhị, sáo, kèn bóp.
Khi đã thành thạo mộtnhạc cụ, học sang nhạc cụ khác rất nhanh. Tôi không ngờ những thứhọc thêm sau này đã rất có ích cho cuộc đời mình...
***
3. Mở cửa một cái, mọi thứ ùa vào, không ngăn được. Phimảnh, ti vi, âm nhạc, internet, karaoke… ập lên, thống trị đời sống.Sân khấu lui về phía sau, chìm dần trong bóng tối. Sân khấu tuồng yhệt chợ chiều, lác đác vài mươi khán giả mỗi đêm, mà chỉ toàn nhữngngười già.
Nhà hát xoay đủ cách,biểu diễn trích đoạn cho khách du lịch nước ngoài, lặn lội vùng sâuvùng xa… Tiếng là biểu diễn tuồng nhưng thực chất là một chươngtrình tạp kỹ - một chút múa, một chút hòa tấu, một hai trích đoạntuồng…
Vắng khán giả, diễnviên nghệ sĩ chỉ làm cho xong, hát dối, múa dối.
Diễn Tạ Ôn Đình đágiáp nhưng đá không nổi, phải lấy tay hất giáp lên vai. Diễn HoàngPhi Hổ nhưng lại mang hia đế bằng, không xiến mà cũng chẳng lía được.May là tiền lương được bao cấp. Nhưng đồng lương bèo bọt ấy như muốibỏ bể. Đời sống nghệ sĩ ngày thêm khốn đốn.
Chỉ việc kiếm đủ tiềncho hai thằng con học thêm đã khiến vợ chồng tôi bạc mặt. Những hômkhông diễn, tôi rủ mấy anh em trong dàn nhạc đi thổi kèn đám. Tò tetí te, mỗi đám mỗi đứa lận lưng được vài chục ngàn.
Có dạo tôi còn chơiđàn bầu cho nhà hàng. Chơi xong nhà hàng này lại xách đàn chạy sangnhà hàng kia. Về đến nhà đã khuya lắc khuya lơ.
Tình cờ gặp lại thầySáu nghệ sĩ nhân dân. Thầy cười buồn bảo tôi, nếu thầy đứng bán đậuphụng rang trước rạp hát, liệu tôi có mua giùm không? Tôi nhìn mớrau muống, mớ cá vụn trên tay thầy, hiểu câu thầy vừa hỏi. Tôi nhìntấm thân già lụm cụm của thầy, hiểu thêm về nhân tình thế thái.
Nào đâu ông thái sưTạ Thiên Lăng áo mão cân đai uy quyền một thuở? Nào đâu ông vua Trụđằng đằng sát khí một thời? Sân khấu đã hạ màn, người nghệ sĩ tàidanh oanh liệt một thời giờ định đi bán đậu phụng rang!
Tôi cám cảnh thầy,tôi thương thân tôi. Thế hệ của tôi bất hiếu, không giữ nổi gia tàicủa cha ông! Tôi gượng cười bảo, thành phố cấm bán hàng rong rồi.Thầy gượng cười, bảo thầy chỉ đứng bán một chỗ chứ có đi bán rongđâu!
Tối về nhà, tự dưngnghe thoang thoảng mùi thơm. Na giải thích cho tôi đấy là mùi thơmcủa kem dưỡng da. Chao ôi, kem phấn làm sao chống lại tuổi già. Càngníu kéo lại càng mệt mỏi.
Tôi vuốt mái tóc đãchớm bạc của Na. Na hất tay tôi bảo già rồi, “tuồng” vừa vừa thôichứ!
Ừ, tuổi già đến rồi.Vợ ơi, tuồng ơi!
***
4.Trong một chuyến lưu diễn gần làng tôi, khi sân khấu hạ màn thì đãkhuya lắm. Tôi nảy ra ý định chạy về nơi chôn rau cắt rốn xem thửthế nào.
Những trận gió bấccuối mùa ào ạt thổi tới. Mưa nhỏ nhưng dày.
Không một ánh lửa.Không một nếp nhà. Không một bóng người.
Làng tôi đã biến khỏimặt đất này!
Chính trong đêm chạyvề làng đó, trong giấc ngủ mê mệt lúc gần sáng, tôi mơ thấy nhữngtiếng trống…
Truyệnngắn của Hoàng Trọng Dũng
TNO
