Bạo lực học đường, chính người lớn cần học những kỹ năng đồng hành cùng con

Gần đây, những vụ bạo lực học đường nghiêm trọng liên tiếp xảy ra, gây chấn động dư luận. Dù cần các nghiên cứu đáng tin cậy để xác định bạo lực có đang tăng hay giảm, thực tế cho thấy đây là một hiện tượng đang diễn ra và đòi hỏi những nỗ lực can thiệp, cải thiện tình hình một cách thấu đáo, khoa học.

Tuy nhiên, liệu việc cố gắng "xóa sổ" hoàn toàn bạo lực có phải là một mục tiêu thực tế và hiệu quả?

Hành vi gây hấn (aggression) có nguồn gốc sâu xa từ quá trình tiến hóa và tồn tại như một chiến lược sinh tồn. Gây hấn đã ăn sâu vào gene của chúng ta, là một phần của cuộc sống, xuất hiện trong cả thế giới tự nhiên.

Các nghiên cứu về tiến hóa cho thấy, gây hấn là một phần bản năng của con người, hình thành để giúp cá thể sinh tồn. Trong quá trình tiến hóa, con người phát triển chiến lược gây hấn để giành vị thế, nguồn lực, bảo vệ bản thân, thỏa mãn nhu cầu sáng tạo, hay thậm chí trong việc cạnh tranh để giành bạn đời.

Nhìn từ góc độ này, gây hấn là một phần không thể tách rời khỏi con người và sự sống. Chúng ta không thể loại bỏ hoàn toàn, mà phải tìm cách ứng phó phù hợp với đặc điểm sinh học này. Cố gắng xóa bỏ 100% bạo lực là mục tiêu thiếu thực tế.

Tuổi teen: Điểm hội tụ rủi ro gây hấn

Hiểu được bản chất tiến hóa của gây hấn giúp giải thích tại sao lứa tuổi teen trở thành giai đoạn có nguy cơ cao, khi các yếu tố sinh học và môi trường hội tụ.

Mặc dù hành vi gây hấn có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi nào, từ trẻ nhỏ (ghen tỵ, chia bè phái) đến người lớn nhưng lứa tuổi teen là giai đoạn nguy cơ cao do nhiều yếu tố.

Môi trường sống: Trẻ lớn lên trong gia đình có bạo lực, chứng kiến các hình mẫu sử dụng bạo lực, hoặc mang nhiều cảm xúc thất vọng, tức giận, dễ hình thành phản ứng gây hấn.

Yếu tố sinh học và đặc điểm phát triển: Biến động hormone khiến các em nhạy cảm, dễ cảm thấy bị bẽ mặt, nổi nóng, muốn thử phá vỡ các giới hạn, thích rủi ro... Tuy nhiên, ở độ tuổi này, não bộ các em chưa phát triển toàn diện để điều tiết cảm xúc tốt và biết đánh giá hậu quả của hành vi. 

Khi gene, môi trường gia đình tiêu cực và hormone thay đổi cộng dồn, nguy cơ bộc phát mạnh mẽ càng cao, giải thích cho những vụ việc nghiêm trọng gây sốc gần đây. Dù dư luận bức xúc, chúng ta vẫn cần làm việc trực tiếp với từng trẻ để hiểu nguyên nhân sâu xa.

Chuyển đổi tư duy: Từ kiểm soát sang phục hồi và ứng phó

Phản ứng phổ biến trước bạo lực là gia tăng tâm lý sợ hãi, lo lắng của nhà trường và cha mẹ, dẫn đến xu hướng áp dụng chính sách "Không dung thứ" (Zero Tolerance), tăng cường kiểm soát và trừng phạt. Tuy nhiên, kinh nghiệm quốc tế cho thấy cách tiếp cận này không giúp giảm hành vi gây hấn, thậm chí còn tăng nguy cơ trẻ vi phạm phải vào vòng lao lý.

Thực tế, thay vì tập trung kiểm soát tuyệt đối, việc hướng tới phát triển năng lực phục hồi và ứng phó cho trẻ được đánh giá là chiến lược hiệu quả hơn với 6 cấu phần:

Khả năng phục hồi về cảm xúc: Nhận diện và điều tiết cảm xúc, không để bị phụ thuộc vào lời chê bai hay xúc phạm của người khác.

Kỹ năng giải quyết vấn đề trong quan hệ xã hội: Giúp trẻ giải quyết xung đột bằng sự linh hoạt, phù hợp từng tình huống.

Khiêm tốn và hài hước: Biết chấp nhận điểm yếu, tự tin vào điểm mạnh và sử dụng hài hước để hóa giải căng thẳng, giảm nguy cơ leo thang bạo lực.

Phản ứng quản lý với gây hấn: Với những hành vi nhẹ, trẻ cần phản ứng linh hoạt, thông minh thay vì trả đũa ngay, tránh làm mọi việc căng thẳng hơn.

Kỳ vọng thực tế về sự chấp nhận xã hội: Hiểu rằng không phải ai cũng yêu quý mình, giúp trẻ bình thản và tìm kiếm, xây dựng mối quan hệ tích cực khác.

Khả năng phục hồi khi gặp nghịch cảnh: Nhìn xung đột xã hội như cơ hội rèn luyện kỹ năng, phản ứng linh hoạt và trí tuệ thay vì chỉ đánh lại hay né tránh.

Hợp tác gia đình - nhà trường: Chìa khóa hiệu quả

Việc cố gắng kiểm soát hoàn toàn bạo lực tạo thêm căng thẳng không cần thiết giữa giáo viên và phụ huynh. Giáo viên đối mặt với áp lực giảng dạy, chỉ tiêu thi cử, quản lý sĩ số lớp đông (30-50 học sinh), mỗi em lại mang câu chuyện riêng. Mong đợi môi trường học đường không có bạo lực thường không thực tế và có thể dẫn tới tâm lý lo lắng, sợ hãi, kiểm soát. Cách tiếp cận này không giúp giảm bạo lực.

Ngược lại, khi cả hai bên hướng tới mục tiêu xây dựng năng lực ứng phó và phục hồi cho trẻ, dựa trên thừa nhận rằng gây hấn là một phần cuộc sống, họ sẽ bình tĩnh hợp tác, hỗ trợ cả những trẻ gây tổn thương và trẻ bị bắt nạt, tạo ra môi trường đồng hành hiệu quả.

Vì vậy, cần can thiệp theo mức độ:

Chưa gây thương tổn về cơ thể: Tập trung xây dựng năng lực phục hồi, ứng phó, giúp trẻ phòng ngừa tình huống nghiêm trọng hơn.

Gây thương tổn về thể chất, nguy hiểm: Cần can thiệp sớm để bảo vệ trẻ, đồng thời xây dựng năng lực phục hồi và ứng phó cho trẻ. 

Khi con liên quan bạo lực, dù là thủ phạm, nạn nhân hay chứng kiến, cha mẹ cần tìm hiểu nguyên nhân để đồng hành và hướng dẫn trẻ giải quyết vấn đề tích cực hơn. Trẻ đặc biệt (tự kỷ, chấn thương tâm lý) cần hỗ trợ chuyên môn sâu, không thể áp dụng cách thông thường.

Nguyên tắc cốt lõi: Hiểu lý do để đồng hành, khả năng ứng phó với bạo lực là sự mềm dẻo, linh hoạt tùy bối cảnh - biết cách hóa giải căng thẳng bằng trí tuệ, không chỉ là đánh lại hay né tránh.

Đã đến lúc, chính người lớn cần học những kỹ năng này để đồng hành cùng con, xây dựng thế hệ biết ứng xử linh hoạt, thông minh, sẵn sàng đối mặt và phục hồi trước khó khăn của cuộc sống.

Khoảng trống giáo dục và cảnh báo từ loạt vụ bạo lực học đườngCó nhiều giáo viên tâm huyết, trăn trở khi học trò có thái độ hư, hỗn nhưng không dám chấn chỉnh vì sợ bị coi là vi phạm đạo đức nhà giáo. Không ít thầy cô chọn cách im lặng để “yên thân”.

Theo Vietnamnet