Thứ Bảy, 22/01/2011 - 16:06

Bí ẩn Cụ Rùa Hồ Gươm

Cụ Rùa hiện đang sống tại HồGươm bao nhiêu tuổi? Họ hàng của Cụ đang ở đâu? Lần giở lại những câu chuyện,những bí ẩn quanh số phận và cuộc đời của Cụ Rùa Hồ Gươm.

Rùa Hồ Gươm là giống mới?

Theo các nhà khoa học ở Việt Namcó 2 loài rùa khổng lồ là Pelochelys cantorii và Rafetus swinhoei.

Loài Pelochelys cantorii có nhữngđặc điểm như mai dẹp, tròn, có chiều dài lớn hơn chiều rộng chút ít. Đầu màu xámcó các đốm thẫm nhỏ, cằm màu trắng đục. Chân và cổ màu xám xanh ở phía trên, màukem ở phía dưới. Trên cổ có các gờ da nổi lên. Chân có màng bơi, có các u nhỏhình vảy xếp dọc theo mép dưới của chi trước. Con đực nhỏ hơn con cái nhưng cóđuôi dài và dày hơn. Trọng lượng cơ thể đạt 30-60 kg, chiều dài mai có thể đạttới 100 cm. Hiện đang có một tiêu bản rùa loài này ở Cúc Phương (Ninh Bình) cóchiều dài mai là 50cm phân bố ở vùng Bắc Trường Sơn, Nghệ An.

Tiêu bản Cụ Rùa hiện đang trưng bày tại đền Ngọc Sơn (từ năm 1968)

Rùa Rafetus swinhoei là loài maidẹp có hình dạng thuôn gần giống hình chữ nhật. Mai màu xanh nâu hoặc nâu đen.Loài này sống phân bố ở Phú Thọ (Hạ Hòa), Hà Nội (Hồ Gươm), Hà Tây (Bằng Tạ),Hòa Bình (Lương Sơn), Thanh Hóa (sông Mã). Trọng lượng từ 24-175 kg, chiều dàimai (kể cả diềm da) từ 30-110 cm. Như vậy có thể thiên về kết luận Rùa Hồ Gươmthuộc loài Rafetus swinhoei - tạm gọi là rùa khổng lồ? Ông Tim McCormack, Điềuphối viên chương trình Bảo tồn rùa châu Á, cho biết, loài Rafetus Swinhoei đượcphân bố trải dài từ Trung Quốc xuống Việt Nam theo lưu vực sông Hồng. Từ năm2004, chương trình Bảo tồn rùa châu Á đã tổ chức nhiều chuyến khảo sát tìm kiếmnhững cá thể rùa quý hiếm ở Việt Nam. Sau nhiều nỗ lực nhóm đã thu thập đượcnhững tiêu bản còn sót lại, một hộp sọ rùa tại tỉnh Phú Thọ và tiêu bản nguyênmột cá thể tại tỉnh Yên Bái. Qua phân tích, những cá thể rùa này đều thuộc loàiRafetus Swinhoei.

Ông Lê Đức Minh, Trung tâm nghiêncứu Tài nguyên - Môi trường thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội, cũng cho rằng, sôngHồng chính là hành lang di chuyển của loài Rafetus Swinhoei. Theo suy đoán mangtính khoa học, vài trăm năm qua, Rùa đã theo đường sông Hồng để phát tán vào cácao, đầm, hồ quanh đó. Năm 2008, Trung tâm đã lấy mẫu ADN của rùa Đồng Mô để tiếnhành phân tích. Kết quả bước đầu cho thấy cá thể này là loài Rafetus Swinhoei vàcó khá nhiều điểm giống với Cụ Rùa Hồ Gươm.

Tuy nhiên, công trình nghiên cứucủa Viện Khoa học - Công nghệ Việt Nam cho ra một kết quả khác khi công bố rùaHồ Gươm thuộc loài giải Thượng Hải, 1 trong số 5 loài của họ ba ba. Kết quảnghiên cứu của Viện Khoa học - Công nghệ cũng cho kết luận rùa Hồ Gươm và nhữngmẫu xương rùa thu thập được tại sông Mã (Thanh Hóa), Lương Sơn (Hòa Bình), Ba Vì(Hà Tây), Hạ Hòa (Phú Thọ) đều cùng thuộc loài giải Thượng Hải.

Mặc dù vậy, Phó Giáo sư - nhà rùahọc Hà Đình Đức vẫn luôn khẳng định rằng, rùa Hồ Gươm là một giống hoàn toànmới. Từ năm 1995, ông Đức đã cất công đi tìm tài liệu về loài rùa Rafetusswinhoei, đồng thời làm việc với nhiều giáo sư của các trường đại học nổi tiếngtrên thế giới. Sau khi so sánh đặc điểm hình thái của rùa Hồ Gươm với Rafetusswinhoei, Phó Giáo sư Đức đã kết luận rùa Hồ Gươm không phải là Rafetusswinhoei. Ông khẳng định: “Đây là loài rùa mới”. Xung quanh ý kiến này còn córất nhiều câu hỏi nêu ra xem ra khó giải thích, chẳng hạn như vì sao Cụ Rùa lạicó trọng lượng lớn như vậy?

Theo ông Đức, Cụ Rùa hiện tạiđang sống tại Hồ Gươm đã ngót ngét 700 tuổi, và là một loại chỉ duy nhất có ở HồGươm nên được ông đặt tên quốc tế là Rafetus Leloi (Rùa Lê Lợi - PV). Theo quảquyết của ông, hiện tại, Hồ Gươm chỉ có một Cụ Rùa. Và số phận những ông bà, anhem của Cụ Rùa hiện tại thực hư ra sao còn là một câu chuyện đầy bí ẩn.

Thông điệp gì từ nhữnglần Cụ Rùa nổi?

Nhiều nhà khoa học từ vài nămtrước đã bắt đầu quan tâm đến “ngôn ngữ giao tiếp” của Cụ Rùa Hồ Gươm qua nhữnglần Cụ nổi lên khỏi mặt nước và thậm chí là dạo chơi quanh hồ. Phó Giáo sư HàĐình Đức còn bỏ công “đếm” từng lần Cụ Rùa nổi. Trước đây ông Đức từng thống kêcó tới 37 lần Cụ Rùa nổi liên quan đến các sự kiện của bản thân “Cụ” hoặc Thủđô. Ông Đức từng phát biểu: “Phải có sự giao tiếp nào đó, sự truyền phát và thunhận thông tin nào đó, Cụ Rùa mới xuất hiện vào đúng những ngày đặc biệt nhưvậy”.

Năm 2010 kỷ niệm 1000 năm ThăngLong - Hà Nội có lẽ là năm Cụ Rùa nổi nhiều nhất từ trước tới nay. Tuy nhiên,nếu không kể đợt Cụ Rùa nổi rất nhiều những ngày vừa qua (mà ĐĐK đã phản ánh) dobị Rùa tai đỏ tấn công, thì những lần Cụ Rùa nổi có vẻ đều gắn với một sự kiệnvăn hóa, lịch sử quan trọng. Trong số mấy chục lần mà ông Đức bỏ công thống kêcó thể kể đến những trường hợp: Ngày 26-12-1991, ông Đức được Truyền hình Hà Nộimời ghi hình bài nói chuyện về bảo vệ rùa Hồ Gươm. Đúng 10h sáng hôm đó, Cụ Rùanổi lên và bài phát biểu tối hôm đó của ông Đức đã được phát lên cùng với cảnhquay minh họa Cụ nổi một cách sống động.

Ngày 10-3-1992, Sở Giao thôngCông chính Hà Nội tổ chức cuộc họp bàn phê duyệt Phương án nạo vét Hồ Hoàn Kiếmtại 14 Phan Đình Phùng. Đúng sáng sớm hôm đó, Cụ Rùa nổi và các đại biểu đã đượcxem những bức ảnh “Thời sự”, ngay trước giờ khai mạc hội nghị. Đúng một năm saucuộc họp bàn phê duyệt Phương án nạo vét Hồ Gươm, ngày 10-3-1993, Cụ Rùa lại nổilên lần nữa. Trong dịp Hội thảo quốc tế về Tuần lễ Bảo tồn và Tôn tạo Hà Nội lầnthứ nhất diễn ra từ ngày 14 đến ngày 20-11-1993, ngày 19-11-1993, Cụ Rùa bò lênnằm trên gò Tháp Rùa. Đầu cụ ngẩng cao hướng về phía đặt tượng Vua Lê. Rất nhiềungười đã ghi lại khoảnh khắc quý giá này. Sáng ngày 26-8-1999, Cục Thông tin cơsở, Bộ Văn hóa - Thông tin, tổ chức bàn giao mặt bằng Khu di tích tưởng niệm VuaLê cho Ban quản lý Dự án đầu tư xây dựng, Sở Văn hóa - Thông tin Hà Nội, Cụ Rùanổi lên từ 10h30 đến 12h30.

Rồi nữa một sự kiện gây xúc độngcả nước, đó là vào 0 giờ 0 phút ngày 1-1-2000, khi hàng vạn người dân Thủ đô tụtập quanh Hồ Gươm để cùng thế giới đón chào Thiên niên kỷ mới, đúng lúc pháo hoabắt đầu bắn thì Cụ Rùa liên tục nổi lên mặt nước. Trong hoàn cảnh đó, không ítngười đã rơi nước mắt.

9h00 sáng 27-9-2000, UBND TP.HàNội tổ chức lễ khánh thành Khu tưởng niệm Vua Lê bên Hồ Gươm, Cụ Rùa bò lên nằmgối đầu vào kè đá dưới đám rễ si bên chân đảo Ngọc. “Cụ” nằm suốt từ 8h20 đến10h20, trước sự chứng kiến của nhiều quan chức Hà Nội.

Trong năm 2006, đúng vào ngàykhai mạc Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X (18-4) và ngày bế mạc Đại hội (26-4),Cụ Rùa đều nổi lên. Tháng 11-2006, trong những ngày Hà Nội đang tổ chức nhiềuhoạt động đón mừng hội nghị APEC và sự kiện Việt Nam gia nhập WTO, Cụ Rùa liêntiếp nổi, bơi sát bờ, trước sự chứng kiến của đông đảo người dân Thủ đô và dukhách quốc tế.

Ngày 10-10-2009, đúng dịp kỷ niệm55 năm ngày Giải phóng Thủ đô và 999 năm Thăng Long - Hà Nội, mọi người lại códịp trông thấy Cụ Rùa thảnh thơi bơi lội đĩnh đạc, tự tin dưới chân cầu Thê Húcdẫn vào đền Ngọc Sơn.

Còn năm vừa qua, năm 2010, Cụ nổinhiều lần, trong đó sáng 1-10, đúng giờ khai mạc Đại lễ 1.000 năm Thăng Long –Hà Nội, Cụ Rùa đã nổi trong sự xúc động của hàng triệu trái tim người Việt đanghướng về Đại lễ.

Thật khó lý giải với những lần“trùng lặp” khi Cụ Rùa nổi gắn với những sự kiện, nhiều ý kiến cho rằng đó làThần và chỉ có Thần mới linh ứng như vậy... Có thể nói, những “hoạt động” của CụRùa dường như có một quy luật nào đó mà chúng ta không thể nhận biết. Từ lâurồi, bao đời nay vẫn thế. Cụ Rùa đã gắn với tâm linh của nhiều thế hệ ngườiThăng Long - Hà Nội, người Việt Nam nhưng đó không phải là ảo mà là một Cụ Rùathật, một sinh vật sống - linh vật đang tồn tại và còn mãi trường tồn trong cảmnhận và sự mường tượng của người Việt Nam.