Các học giả quốc tế cho rằng thất bại của ASEAN trong
việc đưa ra tuyên bố chung sau Hội nghị ngoại trưởng sẽ khiến việc đàm
phán bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông với Trung Quốc khó khăn hơn.
Thất bại trong việc cùng đưa ra một thông cáo chung là chưa từng có tiền lệ trong lịch sử các cuộc họp cấp bộ trưởng của ASEAN, ông Carlyle Thayer, một chuyên gia về các vấn đề ASEAN tại đại học New South Wales (Australia), nói.
Thayer cũng cho rằng thất bại trong việc soạn thảo thậm chí chỉ một tuyên bố cơ bản đã làm dấy lên thêm những câu hỏi cốt yếu cho Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á.
Trong ảnh là tàu Ngư Chính 310 của Trung Quốc đang hỗ trợ 30 tàu cá nước
này xâm phạm vùng biển ở quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Ảnh: Xinhua
"ASEAN lâu nay vẫn đóng vai trò là tấm lá chắn cho sự tự chủ khu vực của Đông Nam Á, cố gắng đóng vai trò lớp bảo vệ để chống lại sự thâm nhập của những đại cường", Thayer nói. "Việc ASEAN không thông qua được thông cáo chung chỉ ra rằng Trung Quốc đã tìm được cách phá vỡ tính bền chặt và gây ảnh hưởng với một quốc gia cụ thể".
Chuyên gia Thayer cho rằng vấn đề này có thể làm lộ ra sự rạn nứt giữa một bên là các nước ASEAN có tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc và một bên là những nước phụ thuộc vào thương mại với Trung Quốc. Campuchia nhận được hàng trăm triệu USD vốn vay ưu đãi và đầu tư từ Trung Quốc.
"Việc đàm phán về một bộ quy tắc ứng xử (trên Biển Đông - COC) hoàn chỉnh với Trung Quốc sẽ khó khăn hơn. Tôi thấy thật đáng kinh ngạc là các bộ trưởng ngoại giao ASEAN đã không thể đạt được một vài công thức có thể làm hài lòng tất cả các bên", Thayer nói.
Nhiều học giả khác cũng chia sẻ quan điểm với ông Thayer về sự kiện lần đầu tiên xảy ra trong lịch sử các hội nghị ASEAN.
"Các quốc gia Đông Nam Á cần phải có một quan điểm chung", Dan Blumenthal, giám đốc nghiên cứu châu Á tại Viện Doanh nghiệp Mỹ (AEI), nói. "Bất cứ lúc nào họ không làm như vậy, chiến thắng sẽ thuộc về Trung Quốc".
Nói về triển vọng đàm phán giữa ASEAN với Trung Quốc về một bộ quy tắc có tính ràng buộc hơn quy định ứng xử giữa các bên trong tranh chấp Biển Đông, các nhà phân tích cho rằng Hiệp hội cần phải nhất trí nội bộ cao, thì mới có thể bắt tay vào đàm phán.
Bất đồng của ASEAN về thông cáo chung "có thể làm tăng những triển vọng để đạt được một bộ Quy tắc Ứng xử", ông Robert C. Beckman, giám đốc Trung tâm Luật Biển tại đại học Quốc gia Singapore, nhận xét. "Nhưng điều quan trọng là liệu ASEAN có thể đạt được sự nhất trí hoàn toàn và duy trì đoàn kết về các nguyên tắc trong những cuộc thương lượng với Trung Quốc hay không", Beckman nhận định.
Sau những ngày làm việc khẩn trương, đại diện nước chủ nhà là Campuchia cho biết các thành viên ASEAN đã nhất trì về những điểm cơ bản trong đề xuất dự thảo COC. Mỹ cũng kêu gọi các bên nên thảo luận về COC, 10 năm sau khi Tuyên bố về ứng xử trên Biển Đông (DOC) được đưa ra. Tuy nhiên Trung Quốc không hề tỏ ý mặn mà đàm phán, mà chỉ cho biết sẽ bắt đầu "khi điều kiện chín muồi".
Để đạt được sự đồng thuận trong ASEAN về vấn đề Biển Đông có thể sẽ có nhiều khó khăn và nhiều khả năng đòi hỏi Mỹ phải đưa những nước gần gũi với Trung Quốc, ví dụ như Campuchia, vào cuộc. "Nếu Trung Quốc tiếp tục gây ảnh hưởng với Campuchia, chúng ta cần phải làm mọi điều chúng ta có thể để chấm dứt tình trạng đó", ông Blumenthal của Viện Kinh tế Mỹ nói.
"Mỹ sẽ rất thất vọng vì ASEAN không thể đi tới thống nhất về vấn đề này", Ian Storey, một nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ở Singapore, nhận xét. "Nhưng, tất nhiên, họ (nước Mỹ) không thể nói điều đó một cách công khai, sau khi đã nỗ lực để tất cả các bên cùng ngồi lại với nhau".
Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton không nhìn nhận việc ASEAN không đưa ra được thông cáo chung là điều thất bại hoàn toàn.
"Đó là một tín hiệu cho thấy sự phát triển của ASEAN, khi khối này đang đương đầu với những vấn đề rất hóc búa ở khu vực", bà Clinton nói. "Họ (các nước ASEAN) không còn lảng tránh nữa, họ đang đi thẳng vào các vấn đề khó khăn".
Một loạt hội nghị cấp cao được tổ chức tại Phnom Penh những ngày qua với vấn đề thu hút chú ý nhất là tranh chấp trên Biển Đông. Hội nghị bộ trưởng ASEAN lần thứ 45 kết thúc mà không có một thông cáo chung nào được đưa ra, do 10 nước thành viên không thể thống nhất về cách tiếp cận đối với vấn đề Biển Đông. Đây là sự việc lần đầu tiên xảy ra trong suốt lịch sử tồn tại của khối này.
Biển Đông, nơi án ngữ tuyến đường vận tải hàng hóa quan trọng bậc nhất thế giới và được cho là có nguồn tài nguyên khoáng sản và hải sản dồi dào, đang chứng kiến các tuyên bố chủ quyền chồng lấn nhau giữa Trung Quốc và một số thành viên ASEAN, trong đó có Việt Nam.
