Khi những cơn nắng hè làm khô héo cỏ cây thì rau sam vẫn
mướt xanh pha sắc tím. Mưa giông đầu hạ làm cho rau thêm non tươi, mọng
nước, nhiều nhánh rau to bằng chiếc đũa ăn cơm.
Mỗi buổi ra đồng, sau thời gian chăm sóc lúa và hoa màu, các mẹ, các chị
cắp chiếc rổ tìm nhặt những nhánh rau non tơ. Trẻ thơ chăn trâu, bò
cũng lúi húi nhặt những ngọn rau mọng nước để nhận được cái xoa đầu của
mẹ, ánh mắt trìu mến của cha.
Rau sam có vị chua dịu xen lẫn vị mặn chứa nhiều vitamin và khoáng
chất bổ dưỡng được dùng làm thuốc điều trị một số bệnh và được người dân
quê chế biến các món ăn trong bữa cơm gia đình vào những ngày nắng hạn.
Loại rau này có thể chế biến nhiều món: xào, trộn dầu và dấm, nấu canh,
ăn kèm với lẩu… đơn giản lại ngon là món rau sam luộc.
Dùng tay ngắt những đoạn rau vừa ăn rồi rửa sạch, vớt ra rổ cho ráo
nước. Đun nồi nước trên bếp với vài hạt muối và ít dầu ăn cho đến khi
nước sôi thì cho rau vào. Dùng đũa đảo nhẹ cho rau chín đều rồi nhấc
xuống khỏi bếp, vớt rau ra đĩa, đặt vào mâm bên cạnh bát nước mắm giã
ớt, tỏi, đường và pha tí nước cốt chanh. Thêm ít mì chính vào nồi nước
luộc rau rồi múc ra bát thay cho món canh, bữa cơm dân dã nhưng không
kém phần ý vị.
Vài nhánh rau luộc chấm mắm cứ giòn tan trong miệng tạo cảm giác
thích thú cho người thưởng thức. Vị chua dịu của rau, của chanh xen lẫn
vị mặn của mắm hòa với hương vị cay nồng của ớt, tỏi cứ đọng mãi nơi đầu
lưỡi. Bát nước luộc rau phơn phớt tím với vị chua dịu tiết ra từ rau,
vị béo của dầu ăn cùng vị ngọt của mì chính như xua đi bao mệt nhọc giữa
trưa hè oi ả.
Rau sam được xem là món quà ưu ái của thiên nhiên dành tặng cho những
người dân quê nghèo. Món rau sam thường hiện diện trong bữa cơm đạm bạc
giữa ngày nắng hạn, khi các loại rau, trái “vắng bóng” vì không chịu nổi
những trưa nắng như đổ lửa. Những buổi sớm mai hay chiều mùa hạ, trẻ
quê thường lang thang trên đồng tìm rau để thêm chất xanh cho cả nhà.
Giữa chốn thị thành, những người con xa quê chợt bồi hồi khi gặp mớ rau
tươi xanh pha sắc tím nằm khiêm nhường bên các loại rau, trái khác. Hình
bóng ngày xưa chợt hiện về với những bữa cơm gia đình đầy ắp tiếng cười
nơi làng quê.
