Điện ảnh Việt Nam chưa thể làm được phim lịch sử!

- Theo ông thì vì sao bộ phim lại chọn phương thức “Trung Quốc hóa” từ biên kịch,đạo diễn, bối cảnh, trang phục đến diễn viên quần chúng? Với vai trò cố vấn, ôngcó tiếng nói gì khi bộ phim được tiến hành không?

- Trước đây, ngay từ năm2005, tôi được Xưởng phim Truyện Việt Nam mời làm cố vấn văn hóa cho bộ phimLý Công Uẩn (bộ phim khôngđược dựng nên công việc đình lại). Tuy nhiên trước đó, đoàn làm phim cũng sangTrung Quốc tìm bối cảnh, trang phục, đạo cụ, trường quay và sau này cả phim vềTrần Thủ Độ cũng thế.

Vấn đề này nói lên chúng tathiếu điều kiện làm phim lịch sử: trường quay, phục trang, phương thức làm phimlịch sử nên xu hướng cộng tác với Trung Quốc là một hiện thực bấy giờ, không chỉriêng hãng Trường Thành.

Trước khi sang Trung Quốc,tôi tham khảo ý kiến họa sĩ Lương Xuân Đoàn là có đi hay không. Ông Đoàn nói:Không đi thì phim vẫn quay, nên vẫn đi để xem giữ được hình ảnh văn hóa Việt Namtrong phim hay không? Và chúng tôi đã rất khó để giữ hình ảnh Việt Nam khi làm ởTrung Quốc như vậy.

Thực ra, bộ phim được hãngTrường Thành làm: diễn viên Việt Nam, đạo diễn Trung Quốc, thiết kế trang phụclà cô Đoàn Thị Tình, nhưng may trang phục lại ở xưởng may Trung Quốc, diễn viênquần chúng Trung Quốc, bối cảnh là trường quay Hoành Điếm và vùng lân cận. Banđầu, phía Trung Quốc (đạo diễn và họa sĩ thiết kế) mời chúng tôi đi chọn bốicảnh, đạo cụ… và họ không có can thiệp vào việc đó mà chỉ giúp sao cho mình chọnđược đúng ý. Nhưng vấn đề ta ở đất Trung Quốc chọn những gì của Việt Nam là rấtkhó. Phần lớn chúng tôi chọn kiến trúc và đạo cụ phong cách Tần - Hán, có tínhthô phác, nhưng trên thực tế quy mô vẫn đồ sộ, xa lạ với ta và không làm thế nàokhác được.

Về phục trang được thiết kế ởViệt Nam nhưng những người thiết kế căn cứ vào tài liệu cha ông để lại. Nhưngtài liệu cha ông ta lại sao chép quy chế về trang phục của Trung Quốc, cho nênkhi người thợ Trung Quốc may, họ bảo rằng cái gốc này của Trung Quốc thì tốtnhất cứ làm theo như cũ. Có rất nhiều bộ trang phục may như truyền thống của họvà họ không chịu thay đổi. Tất nhiên có một số trang phục may đúng yêu cầu củata. Nhưng nếu may đúng như Trung Quốc thì mặc được, diễn được, may như ta thiếtkế vừa khó mặc, vừa khó diễn vì người thiết kế không hiểu kết cấu của trang phụcxưa, đặc biệt là áo giáp.

Người ta thiết kếáo giáp sai, mặc xộc xệch và có thể làm thương diễn viên (cái này tôi sẽ trìnhbày trong một nghiên cứu sâu hơn). Ở đây, tôi suy nghĩ vấn đề: tại sao cha ôngta cố gắng học tập Trung Quốc mà vẫn làm ra phong cách Việt Nam, còn chúng tabây giờ muốn tránh xa ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc mà làm ra cái gì cũnggiống Trung Quốc?

Nhân vật Lý Công Uẩn lúc nhỏ

Thời gian qua, một loạt bộ phim lịch sử Việt Nam ra đời đều vướng vào vấn đềphục trang, bối cảnh góp phần tạo nên “sự giả” trong phim, ĐTTTL cũng khôngtránh khỏi, ông có thể giải thích về điều này?

- Người đạo diễn Trung Quốcchủ yếu chỉ huy về diễn xuất. Còn các khâu phục trang, đạo cụ, bối cảnh, hóatrang, họ giao phó gần như tuyệt đối cho các bộ phận chuyên môn và họ gần nhưkhông can thiệp. Các bộ phận chuyên môn lại có tiếng nói độc lập và có quyềnnhất định đối với bộ phim. Ví dụ, thợ may Trung Quốc có một hội đồng riêng vàhội đồng quyết định như thế nào thì người may phải theo họ chứ không làm theongười đặt hàng. Làm không đúng với trang phục truyền thống, họ từ chối vì họ chorằng đó là xuyên tạc lịch sử. Nếu không, anh phải thiết kế hoàn toàn mới.

Quan niệm củangười làm phim Trung Quốc là phim thị trường, phim lịch sử cổ trang không phảinhấn mạnh lịch sử mà phải nâng lên trên mức nghệ thuật để hấp dẫn người xem miễnlà nội dung lịch sử không thay đổi cho nên quần áo phải đẹp, đầu tóc nhiều kiểu,phim phải có tình yêu, võ thuật ly kỳ, họ không chấp nhận việc làm một bộ phimkỷ niệm chiếu xong rồi cất đi. Quan điểm này trùng với một công ty điện ảnh tưnhân ở ta.

Một vấn đề nữa, khí hậu TrungQuốc rất lạnh, cuối năm 2009, đầu năm 2010, nhiệt độ tụt xuống 0 độ, ăn mặc sơsài nhiều diễn viên ốm, và thực tế nhiều diễn viên đã ốm. (Dường như diễn ở bấtkỳ đâu, cũng không thể thuyết phục được diễn viên Việt Nam cởi trần đóng khốibôi răng đen). Lúc đầu, chúng tôi cũng thảo luận có bôi răng đen hay không, bênTrung Quốc bảo có hóa chất để làm nhưng phần đông bên ta lại không đồng ý.

- Ông từng nói, “làm phim lịch sử thì sự thật chỉ chiếm 60 - 70%, còn lại là hưcấu”, nhưng hư cấu không có nghĩa là “sạn” trong phim?

- Ở Trung Quốc, lịch sử đượcghi chép chi tiết, chính xác, văn hóa các thời kỳ để lại đầy đủ, sách để nghiêncứu cũng phong phú. Tôi thấy, mỗi một bộ phận phục vụ cho việc làm phim đều cósách nghiên cứu riêng, sách về áo giáp, quan chế, võ thuật, hóa trang… người đạodiễn chỉ việc tra ra và trên cơ sở đó họ làm. Còn chúng ta thì tay không.

Khâu nghiên cứu văn hóatruyền thống của ta không có một quyển sách nào cho các nhà làm phim cả. Tôi vídụ trong phim có một màn múa, chúng tôi không biết đưa ra lối múa nào của ViệtNam vào đời Lý. Trong chạm khắc đời Lý, có hình ảnh những vũ nữ Chàm tấu nhạc vàmúa, những vũ nữ này chỉ đeo trang sức. Nếu dựng điệu múa đó lên thì những ngườitrong nước chắc chắn sẽ kêu và thực tế không làm được. Còn những tư liệu phíađoàn làm phim mang theo là vài điệu múa của cung đình nhà Nguyễn.

Tất cả điều nàycho thấy hiện nay điện ảnh Việt Nam chưa thể làm được phim lịch sử. Cứ mong ướcđể làm bằng được, hoặc sẽ rất sơ sài, hoặc phải chịu ảnh hưởng văn hóa TrungQuốc. Cho nên tôi nghĩ rằng bộ phim này đúng là một bài học để thấy rằng chúngta về lâu dài cần chuẩn bị cho tương lai trường quay, phục trang, đạo cụ, ngựachiến, áo giáp và sách công cụ. Còn nếu không làm được như vậy, đừng nói chuyệngì đến phim lịch sử cả.

- Vậy ông có thể giải thích thêm về vấn đề ông từng nêu, “Làm phim lịch sử cổtrang chứ không phải làm phim lịch sử hiện thực”?

- Có thể nói điện ảnh là mộtnghệ thuật, còn phim tư liệu thì phải khác, nó có xu hướng đi theo khảo cổ học.Đã là nghệ thuật thì phải có sáng tạo, ngay cả những bộ phim lịch sử tốt nhấttrên thế giới cũng không đảm bảo được 100% giống như thực tế lịch sử. Trong mộtbộ phim lịch sử, đạt được 60 - 70% hiện thực lịch sử là nhiều.

Ví dụ như bộ phim Nàng DeaJang Geum của Hàn Quốc thànhcông vì tạo ra được tinh thần văn hóa người Hàn Quốc chứ phim đó chỉ có ba loạitrang phục: của vua, của quan, của dân và giống nhau. Chúng ta nên đi theo xuhướng này, vừa tiết kiệm tiền và trọng tâm là tinh thần văn hóa chứ không phảilà các chi tiết lịch sử văn hóa.-  Hiện tại trang phục và bối cảnh của ĐTTTL đang bị yêu cầu làm lại, theo ông,cách giải quyết tốt nhất là gì?

- Tôi nghĩ rằng nên dũng cảmchấp nhận sự thật để xây dựng hình ảnh văn hóa Việt Nam cho chân xác hơn.

Xin cảm ơn ông!

TheoViệt Quỳnh
TTVH

TIN LIÊN QUAN