Khó khăn thanh khoản: Cái cớ có còn hợp lý?

Kết quả thành công từ cáccuộc đấu giá trái phiếu tại một số NHTM lớn đã cho thấy các NH này chẳng hềcó dấu hiệu nào cạn tiền. "Khó khăn thanh khoản" chỉ là một bức bình phong,hay một cái cớ để các NH này chưa giảm lãi suất cho vay nhưng xem ra cái cớđó không còn hợp thời và vấn đề đặt ra là có chăng các ngân hàng đang sửdụng nguồn tài chính vào việc khác.

Ai đang khó khăn?

Ông Bùi Kiến Thành - mộtchuyên gia kinh tế của Việt Nam, người đã nhiều lần trong quý 4 năm 2011 nêura các cơ sở và kiến nghị về giải pháp hạ lãi suất, mới đây đã lại một lầnnữa phải nhắc lại đề nghị khẩn thiết này. Một cụm từ mang tính hình ảnh rấtsống động mà ông phác ra: "Ruộng khô lúa cháy, sao không bơm nước vào?".

Lãi suất cho vay 20-30% nhưhiện nay đang là "vũ khí hủy diệt" đối với hàng loạt doanh nghiệp. Với vũkhí này khu vực sản xuất, nông nghiệp và xuất khẩu - thường đóng góp một tỷtrọng lớn cho GDP và nền kinh tế Việt Nam - đã và đang trở nên hoang hóa sauchuỗi thời gian duy trì mặt bằng lãi suất cho vay treo cao.

Những xác nhận đơn lẻ từ mộtsố NHTM nhỏ đã cho thấy từ giữa năm 2011 đến nay, quả thực đã tồn tại tìnhtrạng mà Thống đốc NHNN xem là "khó khăn thanh khoản".

Việc chưa thể hạ lãi suấtdo thiếu thanh khoản mà Thống đốc NHNN nêu ra có thể là lý do duy nhấthợp lý, xét theo hoàn cảnh và các điều kiện tài chính hiện nay. Tuy vậy,khi nêu ra lý do này, ông Nguyễn Văn Bình đã chỉ đề cập một cách chungnhất chứ chưa "minh bạch hóa" về thực trạng các NHTM khó khăn thanhkhoản cụ thể như thế nào.

Bởi thế, dư luận cũng chỉđược "định hướng" và nhắc lại những gì mà thống đốc NHNN đã nói, chứ khôngthể biết rõ cái được gọi là "khó khăn thanh khoản" đã và đang rơi vào nhómNH nào - số NH nhỏ cần được "tái cấu trúc", hay cả nhóm G12, thậm chí lànhóm G5?

Thanh khoản có thực sự khókhăn?

Trong loạt bài "Trần lãi suất14%: Công cụ của "Trò chơi thanh khoản" và "Trò chơi thanh khoản: Lộ diệnnhóm lợi ích NH?", chúng tôi đã phân tích về một trò chơi đã được thiết kếvà tổ chức thực hiện một cách bài bản, tinh vi, với mục tiêu cuối cùng nhằmbuộc những NHTM yếu ớt phải lệ thuộc vào "bầu sữa" tài chính của NHNN, và từđây nếu không thoát ra được sẽ phải sáp nhập, hay nói cách khác là "tái cấutrúc". Trong kế hoạch này, trần lãi suất huy động 14% đóng vai trò quan yếunhất.

Muốn thực hiện được kế hoạchsáp nhập 3 NHTM nhỏ ở bước đầu trong  tháng 10/2011 và từ 5-8 NHTM tronggiai đoạn 2 vào nửa đầu năm 2012, NHNN phải có một nguồn lực tài chính mạnh.

Rõ ràng là với vai trò một cơquan nắm giữ và điều phối nguồn lực vốn dồi dào, NHNN không thể thiếu tiền.Chẳng hạn, việc cơ quan này tái cấp vốn 70.000 tỷ đồng cho một số NHTM vàotháng 5/2011, và cho vay hỗ trợ 71.000 tỷ đồng cho các NHTM vào gần Tết 2012để tạm thời giải quyết khó khăn thanh khoản, đã minh chứng cho việc thanhkhoản không phải bao giờ, không phải đối với NHTM nào cũng là "vấn đề khókhăn".

Một khi trần lãi suất huyđộng 14% vẫn được duy trì, lãi suất cho vay không có lý do gì để giảm vềđúng vùng 17-19%. Hơn nữa, với việc lãi suất huy động tái diễn tìnhtrạng vượt trần tại khá nhiều NHTM từ tháng 11/2011 đến nay thì hiểnnhiên lãi suất cho vay càng có cớ để duy trì mặt bằng trên 20% của nó.

Trong khi đó, một hiện trạngquá rõ ràng mà toàn bộ giới sản xuất kinh doanh và các cơ quan quản lý nhànước liên quan đều nhận biết, là từ giữa năm 2011 - khi bắt đầu xuất hiệncon số 49.000 DN lâm vào vòng phá sản và giải thể, cho đến nay tình hìnhhoạt động của các DN còn tệ hơn khá nhiều.

Hình ảnh "ruộng khô lúa cháy"mà chuyên gia Bùi Kiến Thành mô phỏng không phải là một sự ép buộc khiêncưỡng đối với thực trạng. Sau hai lần Thủ tướng Chính phủ yêu cầu NHNN cóbiện pháp giảm ngay lãi suất, cũng như lời cam kết trước toàn bộ các thànhviên Quốc hội về "chỉ cần lạm phát giảm dưới 1% là có cơ sở để giảm ngay lãisuất" của Thống đốc NHNN Nguyễn Văn Bình, những tưởng thời gian cuối năm2011 các DN sản xuất đã có được một nguồn vốn trợ lực để tạm hồi sinh, cótiền trả lương và phần nào tái sản xuất cho vụ Tết.

Nhưng cái giả định chính đángấy đã hoàn toàn không xảy ra, bất chấp dư luận và công luận liên tiếp phảnánh về các khó khăn chống chất và tình trạng "chết lâm sàng" của nhiều DN.Trong khi đó, NHNN vẫn ưu tiên hỗ trợ vốn 71.000 tỷ đồng cho các NHTM củamình và vẫn ung dung mô tả kế hoạch tái cấu trúc NH trong tương lai.

Vai trò ngân hàng lớn

Vậy một khi NHNN không thiếutiền, một bộ phận NHTM nhỏ thực sự thiếu tiền nhưng lại nằm trong diện chịuchi phối bởi "trò chơi thanh khoản".

Những xác nhận gần nhất củamột số NHTM nhỏ đã cho thấy tình trạng tréo ngoe đến bĩ cực: NHTM lớn khôngcho NHTM nhỏ vay vì sợ bị rủi ro (?). Trong thời gian gần đây, hiện tượnglãi suất liên NH giảm nhẹ không có nghĩa là thanh khoản đã được giải quyết,mà do các NHTM nhỏ không thể vay được như nhu cầu của họ, bởi thế chẳng cólý do gì để lãi suất liên NH nâng lên.

Đây quả là một nghịch lý rấtkhó hiểu, nếu so sánh giai đoạn hiện nay với giai đoạn tháng 10 năm ngoái,khi NHNN còn đang thực hiện kế hoạch sáp nhập 3 NHTM Ficombank,TinNghiaBank, SCB. Khi đó, một tín hiệu "đánh lên lãi suất" của NHNN đã đượckhởi phát, khi cơ quan này nâng lãi suất liên ngân hàng lên mức 16%. Sau đó,tuân theo "hiệu lệnh" này, trong thị trường liên NH đã diễn ra một sự hỗnloạn khi lãi suất cho vay của NH lớn đối với NH nhỏ vọt lên đến 25%, thậmchí có thời điểm đến 30%.

Nhưng khác với tháng 10/2011khi lãi suất liên NH cao vọt mà vẫn có dòng tiền dịch chuyển khá mạnh giữaNH lớn đến NH nhỏ, vào thời gian này sự dịch chuyển ấy lại yếu hơn khánhiều. Tình trạng lắng đọng của dòng tiền hiện nay lại càng củng cố thêm cơsở cho nghi vấn: NH nhỏ thiếu thanh khoản, nhưng tiền không đổ ồ ạt vào NHnhỏ, vậy tiền đi đâu?

Một hiện tượng đáng chú ýkhông kém là vào trước Tết, đã xuất hiện thông tin về khó khăn thanh khoảnkhông chỉ rơi vào các NH nhỏ mà còn cả với một số NH lớn. Nếu các NHTM lớnđã đã thực sự cạn tiền - điều cực kỳ nguy hiểm đối với huyết mạch tài chínhquốc gia, thì ngay bây giờ có giảm lãi suất cho vay xuống còn 14-15% cũngchẳng có kết quả gì, vì các DN sẽ không thể "tiếp cận được nguồn vốn vay giárẻ".

Nhưng kết quả thành công từcác cuộc đấu giá trái phiếu trong thời gian từ trước Tết đến nay tại một sốNHTM lớn đã cho thấy các NH này chẳng hề có dấu hiệu nào cạn tiền. Nói cáchkhác, "khó khăn thanh khoản" chỉ là một bức bình phong, hay một cái cớ đểcác NH này chưa giảm lãi suất cho vay, trong khi có thể âm thầm sử dụngnguồn tài chính của mình vào việc khác.