Mặt bằng giá cả của thị trường nước ta vẫn còn thuộc “vùng trũng” của khuvực và thế giới. Do vậy, việc nó tăng nhanh để tiệm cận với mặt bằng giá cảthế giới là một phản ứng bình thường.

Tuy nhiên, cũng không thể bỏ qua những yếu kém chủ quan trong việc điều hànhđã đẩy lạm phát tăng nhanh.

Có lẽ, vì quá bức xúc, cho nên một quan chức cấp cao của Quốc hội vừamới đặt câu hỏi: “...chúng ta tăng trưởng để làm gì khi CPI cứ ở mức7-8%?”, hay đòi hỏi “...năm nay phải khác chứ!” Bởi lẽ, “có thời kỳ CPIở mức 19%, mà chúng ta còn hạ xuống được 7% và giữ ở mức này. Như vậy,lẽ ra con số này của năm 2010 phải thấp hơn mức 7%”.

Hơn thế, nếu xét rộng hơn, có thể thấy, “đối với các nước, khi CPI lênmức 2-3%, người ta đã phải tính toán về giá cả rồi. Nhưng bây giờ chúng tanói tăng 8% vẫn là hợp lý thì tôi không hiểu hợp lý như thế nào?”.

Sự bức xúc này không phải không có cơ sở, nhưng cũng không thể phủ nhậnnhững nguyên nhân khách quan khiến cho CPI của nước ta những năm gần đâytăng rất cao và rất khó lường.

Trước hết, theo các số liệu thống kê và ước thực hiện năm nay của QuỹTiền tệ quốc tế (IMF), nhịp độ lạm phát tính theo giá tiêu dùng bình quâncủa nước ta trong vòng bảy năm 2004 - 2010 cao ngất ngưởng ở mức 10,3%/năm,tuy chưa phải là kỷ lục, nhưng cũng gấp 2,7 lần so với bình quân chung củatoàn thế giới, gấp 5,3 lần của các nước phát triển và gấp 2,1 lần so với củacác nước đang phát triển ở châu Á.

Mặc dù vậy, nếu cho rằng đó là điều không bình thường, và do vậy, có thểkéo lạm phát xuống thấp, chí ít là ngang bằng với các nước đang phát triểnchâu Á (4,9%/năm), thì đó lại là điều duy ý chí, bởi ba nguyên nhân kháchquan và chủ quan chủ yếu sau đây:

Thứ nhất, do vẫn còn ở trình độphát triển kinh tế rất thấp và mặt bằng giá cả lại càng thấp hơn, cho nêngiá cả tăng nhanh là một hiện tượng hoàn toàn bình thường trong đời sốngkinh tế thế giới.

Các số liệu thống kê của Ngân hàng Thế giới (WB) cho thấy, với thu nhậpquốc gia (Gross National Income - GNI) bình quân đầu người 1.010 USD năm2009, cho dù đã “bước được một chân vào đại gia đình” các quốc gia có thunhập trung bình của thế giới, nhưng chưa bằng 1/3 mức thu nhập thực tế 3.400USD của nhóm này và 1/8 của toàn thế giới (8.751 USD), thậm chí chỉ bằng2,6% của nhóm các quốc gia có thu nhập cao, còn vị trí của chúng ta trong số213 quốc gia là thứ 172.

Thực tế đó có nghĩa là, “túi tiền” của dân nước ta vẫn còn rất “lép”.

Tuy nhiên, nếu tính theo sức mua tương đương (Purchasing Power Parity -PPP), hay USD quốc tế (International Dollar), vị thế này của dân cư nước talại được cải thiện rất đáng kể. Đó là, với 2.850 USD, thu nhập bình quân đầungười của nước ta gần bằng 45% của nhóm các quốc gia có thu nhập trung bình(6.340 USD), bằng 26,9% của toàn thế giới (10.614 USD) và 7,8% của nhóm cácquốc gia có thu nhập cao, tức là đều tăng gấp 2,82 lần, còn vị trí trong số213 quốc gia được cải thiện 12 bậc và leo lên vị trí thứ 160.

Khó tránh lạm phát cao kéo dài
Một yếu tố khách quan khác khiến lạm phát của nước ta tăng nhanh chính là lạm phát do cầu kéo mạnh lên

Những điều nói trên có nghĩa là, sức mua thực tế của mỗi USD trên thịtrường nước ta cao gấp 2,82 lần, trong khi của nhóm các quốc gia có thu nhậptrung bình chỉ là 1,86 lần, của toàn thế giới chỉ là 1,21 lần, thậm chí củanhóm các quốc gia có thu nhập cao bị “co lại” chỉ còn 95,6%.

Điều đó cũng có nghĩa là, tuy chưa đến mức kỷ lục, nhưng mặt bằng giá cảcủa thị trường nước ta vẫn còn thuộc “vùng trũng” của khu vực và thế giới.Do vậy, việc nó tăng nhanh để tiệm cận với mặt bằng giá cả thế giới là mộtphản ứng bình thường và lịch sử phát triển kinh tế của nhiều nước cũng chothấy điều này.

Các số liệu thống kê của các nước phát triển trong gần một thế kỷ qua chothấy, Australia chẳng hạn đã phải trải qua gần hai thập kỷ liên tục(1971-1990) lạm phát tới 6,0-15,3% mỗi năm, hoặc Hàn Quốc có tới 27 trong số30 năm thời kỳ 1953-1982 có mức lạm phát dao động trong khoảng 6,6-68,3%,còn nước Anh thì phải trải qua gần một thập kỷ rưỡi lạm phát ở mức 6,1-24,2%trong những năm 1970-1985...

Hoặc ở “thì hiện tại”, gắn liền với những thành tựu tăng trưởng kinh tếtrong hơn ba thập kỷ cải cách và mở cửa vừa qua, “sản phẩm phụ” mà TrungQuốc dù không muốn, nhưng buộc phải chấp nhận chính là lạm phát cao xấp xỉ12%/năm trong 10 năm 1987-1996. Đây chính là giai đoạn phát triển có ý nghĩaquyết định trong việc đẩy mặt bằng giá cả của Trung Quốc lên cao, khiến chosức mua tương đương của mỗi USD trên thị trường này “co lại” chỉ còn 1,85lần như hiện nay.

Thứ hai, nếu như mặt bằng giá cảthấp là yếu tố mang tính khách quan, vì nó phụ thuộc vào trình độ pháttriển, thì việc phụ thuộc hết sức nặng nề vào thị trường nguyên liệu thếgiới khiến quy mô nhập khẩu lạm phát tăng vọt và đẩy lạm phát trong nướctăng nhanh lại là nguyên nhân chủ quan.

Các số liệu thống kê cho thấy, “thủ phạm chính” khiến cho độ mở về nhậpkhẩu hàng hóa bình quân lên tới 82,4% trong bốn năm vừa qua so với “rổ GDP”chính là các nguyên, nhiên, vật liệu, bởi nhóm hàng này chiếm tới 64,5%. Cònnếu so với “rổ GDP” thì tỷ trọng của nguyên, nhiên, vật liệu nhập khẩu cũnglên tới 48,2%. Đây chắc chắn là tỷ lệ hiếm có trên thế giới.

Trong điều kiện như vậy, khi giá nguyên liệu thế giới bình ổn như một sốnăm trước đó thì lạm phát của nước ta tuy có tăng mạnh, nhưng cũng chỉ caogấp khoảng 1,5-2 lần so với mức bình quân chung của thế giới. Còn khi giánguyên liệu thế giới liên tục biến động như năm năm 2004-2008, quy mô sốtnóng giá cả thế giới nhập khẩu vào thị trường trong nước tăng vọt và tỷtrọng của nó so với “rổ GDP” cũng quá lớn, cho nên lạm phát cũng tăng mạnhcũng là điều hợp logic.

Hẳn nhiên, một nền kinh tế “méo mó” do đang còn ở trình độ thấp, nhưnglại trong giai đoạn phát triển nhanh là tất yếu khách quan, nhưng việc ồ ạtđầu tư vào khâu hạ nguồn và bỏ mặc khâu thượng nguồn, cũng như vô số cáckhâu trung gian trong hàng loạt các ngành công nghiệp và xa hơn nữa là việcxuất khẩu hàng loạt nguyên liệu thô trên quy mô lớn khiến hiệu quả rất thấplại là hành động của chính chúng ta. Rõ ràng, sự khập khiễng trong cơ cấucủa nền kinh tế do chính chúng ta góp phần tạo ra và khiến cho chúng ta phảitrả giá đắt.

Thứ ba, bên cạnh hai nguyên nhânnói trên, một yếu tố khách quan khác khiến lạm phát của nước ta tăng nhanhchính là lạm phát do cầu kéo mạnh lên.

Đó là, nhịp độ tăng GDP (tính theo USD giá thực tế) ước đạt trên 11%/nămtrong vòng 10 năm nay của nước ta cũng thuộc “tốp đầu” của thế giới. Trongđiều kiện vẫn còn ở trình độ phát triển rất thấp như đã nói ở trên, tức làdân ta vẫn còn rất “đói tiêu dùng”, thị trường trong nước tăng bùng nổ, dođó lạm phát do cầu kéo đang mạnh lên. Điều này cộng hưởng với hai yếu tốtrên càng đẩy lạm phát tăng cao.

Nói tóm lại, từ những yếu tố khách quan nói trên, có thể khẳng định rằng,yêu cầu kiềm chế lạm phát khó có thể thực hiện được trong những năm tới bởimặt bằng giá cả trong nước tăng lên nhanh để tiệm cận với mặt bằng giá cảkhu vực và thế giới theo nguyên lý “bình thông nhau” là một tất yếu kháchquan.

Theo Nguyễn Đình Bích
TBKTSG