Người phụ nữ đồng lúa huyện Tây Hòa (Phú Yên) thường đỏng đảnh với những chàng trai, nhất là những người khách lạ lần đầu đến đây bằng câu ca dao: Sá gì một lỗ cẳng trâu/ Một con cá nhét, anh câu mấy cần?
Câu thơ có nhiều nghĩa khác nhau tùy theo đối tượng và từng người cảm
nhận. Tuy nhiên, ngoài phép ẩn dụ, hình ảnh con cá nhét được nhắc đến
còn để chỉ sự bình dân cũng như khẳng định giá trị của một đặc sản là
con cá nhét thơm ngon nổi tiếng nơi có đồng lúa xanh ngát giữa miền
Trung thân thương này.
Sở dĩ có nhiều phù sa tươi tốt, nhiều món ngon vì đây là nơi hội tụ của
các con sông Ba, sông Đồng Bò, sông Bánh Lái, sông Bầu Quay, sông
Trong... Các con sông vắt mình qua những cánh đồng cho nhiều loại cá đặc
sản như cá sặc, cá đá, cá tràu…, mà ngon nhất, tuyệt vời nhất là món cá
nhét (có nơi còn gọi là cá chạch) vùng lưu vực sông Bánh Lái. Chính vì
thế đi đâu làm gì thì thôi chứ về Phú Yên, tôi cùng mấy người bạn thân
lại rủ nhau lên các xã Hòa Đồng, Hòa Mỹ (Tây Hòa) để thay thực đơn bằng
các món nấu từ loại cá này.
Theo người dân địa phương thì cá nhét vùng sông Bánh Lái trú nhiều ở
những đoạn sông có nhiều bùn. Từ sông chúng có thể ra ao đồng, sống dũi
dưới lớp bùn cho phù hợp với thời tiết. Cá nhét da trơn như lươn, màu
nâu xám, đầu nhọn, đuôi dẹt có nhiều chấm bông, con lớn nhất khoảng bằng
ngón tay cái người lớn, dài khoảng 20cm.
Sau khi bắt về, người chế biến ngâm nước xả bùn, làm cho sạch nhớt,
sạch ruột, thường để nguyên con rồi chế biến. Trên danh mục ẩm thực của
cả nước, cá nhét nướng chấm cơm mẻ, xào sả ớt, um chuối chát, nấu lẩu,
nấu cháo, canh chua, kho tộ… là những món ngon nhất.
Những lần gặp nhau quý hóa, mấy người bạn của tôi cho rằng, các món trên
rất ngon nhưng chế biến hơi lâu, cầu kỳ, vả lại chẳng lẽ mình cứ ăn
hoài món cũ, phải có cái gì lạ miệng chứ. Vậy là anh xắn tay vào bếp,
làm tốc hành món cá nhét nấu lá gừng vườn nhà. Chỉ trong chốc lát, nồi
nước sôi lên, thế là phần cá làm sạch, ướp cá với các loại gia vị (không
thể thiếu hành củ băm và ớt vì cá tanh) được bỏ vào.
Đợi cho cá chín rồi cho vào một nắm lá gừng non xắt nhỏ. Khi nồi cá sôi
lên lần nữa thì thêm ít ớt và tiêu bột, thế là có một nồi cá nhét nóng
thơm ngon đặc biệt.
Cá nhét ngon, món nấu lá gừng ăn nóng lại càng đậm đà hơn. Đặc biệt,
loại cá này khác lươn ở chỗ, xương mềm nên người ăn có thể nhai luôn
xương mới cảm hết độ ngọt của nó. Nếu thích, ta có thể gắp từng con cá
dằm vào đĩa nước mắm ngon có ớt cho mặn miệng, nhất là những con mập ú,
bụng chứa đầy trứng ngót làm sao.
Khi ăn ta nhận được vị béo, bùi, dai, ngọt của cá quyện vào mùi thơm của
lá gừng, vị cay của ớt, mùi nồng của tiêu thật ấn tượng. Có thể ăn cá
nhét nấu lá gừng với cơm hoặc bánh tráng nướng kèm ngồi lai rai với anh
em bằng hữu cả buổi mà lòng vẫn cứ thấy mơn man, lâng lâng chẳng muốn
về. Kỳ lạ, những hương vị đồng quê dân dã ấy có một sức mạnh thôi thúc
những người đi xa luôn nhớ để trở về.
Ngoài chất lượng thơm ngon nức tiếng, theo Đông y, cá nhét có vị ngọt,
tính bình không độc, bổ khí huyết, chống lão suy, tráng dương, trợ lực,
thanh nhiệt, phòng trừ thấp, trị ra mồ hôi trộm, giải say rượu, chữa
viêm gan mật, suy gan, vàng da, mẩn ngứa…
