Việc mua ngoại tệ ở thị trường tự do nhanh chóng và dễ dàng, khác hẳn ở ngânhàng. Thị trường tự do, dường như có khả năng đáp ứng đủ nhu cầu ngày càng tăngvà có lúc, đi trước dẫn dắt tỷ giá ở ngân hàng.
Người dân đã quen với các tiệm thu đổi ngoại tệ thay vì ngân hàng. Cũng thườngcó những hiện tượng, sau những cơn sóng giá ở thị trường chợ đen, tỷ giá chínhthức có những điều chỉnh phù hợp hơn.
Chợ đen đối trọng ngân hàng?
Một chiếc xe hơi đỗ xịch trước một tiệm vàng kiêm thu đổi ngoại tệ trên đường LêThánh Tôn, TP.HCM, một cô gái bước xuống xách theo một túi tiền. Cô chấp nhậnmua 50.000 USD với giá 19.680 đồng, bà chủ tiệm nhận tiền và giao hàng ngay màchẳng buồn hỏi giấy tờ thủ tục như ở ngân hàng. Vài phút sau lại có người nhậnkiều hối mang lại bán vài trăm đồng đôla Singapore, bà tính giá và mua vào.Những giao dịch này ngày nào cũng diễn ra nhộn nhịp.
Ở một phòng giao dịch ngân hàng liền kề, một phụ nữ hỏi mua vài trăm USD để đidu lịch, nhân viên ngân hàng từ chối với lý do không có sẵn tiền. Lại một ngườikhác gõ cửa gửi tiết kiệm vài trăm đồng bảng Anh cũng bị từ chối. “Ngân hàngkhông nhận tiết kiệm đồng tiền này. Nếu anh muốn ngân hàng sẽ giữ giùm, khônglãi”, nhân viên trả lời. Lý do không lãi được giải thích là nếu có lãi ngân hàngkhông có nguồn bảng Anh lẻ để trả lãi!
Trừ vài ngoại tệ được sử dụng phổ biến tại Việt Nam như USD, euro, đôla Úc…nhiều ngân hàng hầu như không nhận gửi tiết kiệm, thậm chí không thu đổi nhữngđồng ngoại tệ khó được sử dụng thanh toán ở Việt Nam như yen Nhật, nhân dân tệ,đôla Úc, đôla Singapore… Cá nhân mua ngoại tệ ở ngân hàng khi được phép vẫn gặpkhó khăn. Ngược lại, các tiệm vàng, tiệm thu đổi ngoại tệ sẵn sàng thu đổi, muabán.
Lượng ngoại tệ thị trường tự do tới nay đáp ứng được cho cá nhân và doanhnghiệp lớn đến mức, một doanh nghiệp có thể mua được vài triệu USD để thanh toánlại cho ngân hàng, theo như ông Lê Xuân Nghĩa, phó chủ tịch uỷ ban giám sát tàichính quốc gia, cho biết.
 |
| Ngay cả với những ngoại tệ mạnh như đôla Úc, đôla Canada, euro, nhiều ngân hàng cũng chỉ nhận giữ giùm người gửi, không có lãi (Ảnh: Lê Quang Nhật) |
Dù theo luật, khi có tranh chấp phải giải quyết tại toà án thì hợp đồng giao kếtthanh toán bằng ngoại tệ có thể bị tuyên vô hiệu, thị trường giao dịch ngoại tệ,khá sôi động và đây có thể là nguồn cung ứng ngoại tệ cho hầu hết giao dịch trênthị trường, từ xuất nhập khẩu, mua bán bất động sản, cho đến giao dịch dân sựnhư thuê nhà, mua bán xe, du học...
Pháp lệnh ngoại hối 2005 cấm cá nhân giao dịch bằng ngoại tệ, nhưng cũng chophép cá nhân làm tài sản cất giữ, gửi rút tiết kiệm bằng ngoại tệ. Mà đã là tàisản, gửi rút tiết kiệm bằng ngoại tệ thì người ta có nhu cầu đi mua hoặc bán.Nhưng giao dịch bằng ngoại tệ lại không được phép, hoặc được phép thực hiện khicó mục đích và các giấy tờ chứng minh.
Đất sống của chợ đen
Những khó khăn về thủ tục trong giao dịch với ngân hàng, là một trong những lýdo để thị trường tự do có đất sống, và dần dần trở thành một đối trọng với ngânhàng trong việc là nơi cung cầu ngoại tệ, dẫn dắt giá cả thị trường.
Theo TS Lê Thẩm Dương, khi nền kinh tế lạm phát thì giá trị đồng nội tệ sụt giảm,người dân thường lấy phương tiện thanh toán quốc tế làm chuẩn. Thông thường,buôn bán với nước nào thì dùng đồng tiền nước đó, nhưng đa số vẫn dùng đồng USDđể thanh toán, là nguyên nhân đôla hoá nền kinh tế Việt Nam lâu nay.
Theo TS Lê Thẩm Dương, dần dần thị trường tự do cũng trở thành một phần của nềnkinh tế, không chỉ là ngoại tệ, mà còn trong nhiều lĩnh vực khác từ tín dụng,huy động… nhất là trong tình trạng nền kinh tế tiền mặt như Việt Nam. Và ở mộtphương diện nào đó, nó đã bù đắp một phần thiếu hụt ngoại tệ cho ngân hàng. “Nhànước nào cũng muốn xoá nhưng nó vẫn tồn tại như một quy luật. Nó tồn tại vì nócó cầu thật và cung thật”, TS Dương nói.
Khó trách ngân hàng khi họ không mặn mà với các dịch vụ nhằm kéo người dân vềvới họ. Lãnh đạo một ngân hàng giải thích, hiện nhu cầu vay ở ngân hàng chủ yếulà USD, euro, tiền đồng và vàng, hầu như chẳng có ai vay các đồng ngoại tệ khác,trừ ở ngân hàng có giao dịch thanh toán quốc tế mạnh và đa dạng như Vietcombank,Eximbank… “Ngân hàng không thể mở dịch vụ tiết kiệm khi không có nhu cầu”, ôngnói.
Vậy có phải pháp lệnh không theo kịp sự phát triển của thị trường? Theo TS Dương,tuy có pháp lệnh nhưng khả năng thực thi kém thì không giải quyết được vấn đề.Ngân hàng Nhà nước đã nhiều lần chấn chỉnh, siết chặt lại hoạt động kinh doanhngoại tệ ở thị trường tự do song nếu chỉ dừng lại ở mức quy định mà không giảiquyết được nhu cầu chính đáng trong thanh toán, giao dịch thì thị trường như vậyvẫn có đất sống.
Theo Hồng Sương
SGTT
