Bắc-anh vũ, Nam-chìa vôi: 2 loài cá 'đắt xắt ra miếng' được bảo tồn

Bây giờ, lượng cá chìa vôi tự nhiên trên sông Nhà Bè (TP.HCM) đã khan hiếm do hoạt động đánh bắt ráo riết của người dân. Loại cá đặc sản này ngành chức năng và nhiều người có ý thức bảo vệ nhằm tôn vinh giá trị đích thực của thiên nhiên. Có hai loài cá ngon, hiếm và chỉ sinh sống ở môi trường nước nhất định, hiếm khi xuất hiện nơi khác là cá anh vũ và cá chìa vôi.

Cá anh vũ sống ở khúc sông Hồng thuộc địa phận Bạch Hạc (Phú Thọ), nơi giao nhau của sông Lô, sông Đà và sông Thao. Cá chìa vôi sống ở vùng nước xoáy, nơi hợp lưu của sông Sài Gòn và sông Đồng Nai, nơi còn gọi là vùng nước “chè” vì có cả dòng nước mặn, nước lợ và nước ngọt.

KS. Nguyễn Hữu Thanh của Trung tâm Quốc gia giống hải sản Nam Bộ cho biết, trên cả nước chỉ có vùng sông Nhà Bè có cá chìa vôi. Nó chỉ chọn vùng ranh giữa hai con sông làm nơi sinh sống, nên càng trở nên khan hiếm.

Cá chìa vôi có dạng hình cầu, thân dày, vảy vàng óng, vây lưng phát triển thành đoạn xương cứng chắc, dài và chìa lên trên giống như cây dùng quệt vôi ăn trầu nên được gọi là chìa vôi - đây cũng là vũ khí tự vệ của cá. Con nặng nhất được bắt năm 1997 là 14 kg.

Hiện có nhiều quan điểm khác nhau về “họ” và “bộ” của cá chìa vôi.

Trong Sách đỏ Việt Nam có ghi danh họ cá chìa vôi (Syngnatidae) gồm 8 loài cá được bảo vệ; tuy nhiên có ý kiến cho rằng loài cá chìa vôi Nhà Bè lại không nằm trong họ Syngnatidae mà thuộc bộ cá vược - Perciformes - họ Ephippidae, giống Proteracanthus, loài Roteracanthus sarissophorus (Cantor, 1849). Các nhà khoa học hiện đang nghiên cứu làm rõ!

Ông Nguyễn Xuân Nghị, nông dân ở thị trấn Phú Xuân cho biết, trước đây, việc săn bắt cá chìa vôi cũng được chuẩn bị rất công phu, từ trang bị xuồng, lưới và cả lương khô cho người đi “săn”. Cá nặng từ 1,5 kg trở lên có giá rất cao. Nhiều năm trước đây, ở Nhà Bè có quán Sông Quê, Vườn Xoài, Sông Trăng... là địa điểm thu mua cá chìa vôi để chế biến các món gỏi, cháo...Người sành ăn có thể bỏ ra bạc triệu để được thưởng thức món bao tử cá chìa vôi luộc hoặc hấp.

Đến đây vào thời điểm này, có chăng chỉ là những con chìa vôi bé tẹo, cân nặng không quá 1 kg nhưng giá cũng thuộc loại “khủng”. Vì giá cao nên nhiều người không gọi cá chìa vôi mà thường gọi là “cá vàng”.

Vì quanh năm sinh sống ở vùng nước chảy xiết, nên thịt cá chìa vôi vừa ngọt vừa săn chắc, nhai rất đã răng. Thịt cá chìa vôi không tanh như cá lóc (vì chúng sống ở vùng nước xiết nên được cọ rửa thường xuyên chăng?) nên đem nấu cháo không cần bỏ quá nhiều gừng, có quán còn không bỏ, giữ được vị tự nhiên, lại không bị nát mà chúng còn có sụn, nhai sựt sựt lại càng ngon, dân sành ăn rất thích.

Những lát cá chìa vôi xắt ngang thớ như thịt thăn heo trộn với hành tây, củ kiệu, ngó sen non, cà rốt và đậu phộng rang. Bên trên là hành khô, ớt lát, ngò tươi; bên cạnh là đĩa bánh phồng tôm vàng rộm.

Cái bí quyết của món này chính là ở chỗ dùng gia vị bóp gỏi và cách pha nước chấm của chủ quán. Chẳng thế, khách đưa miếng gỏi cá vô miệng mà tịnh không nghe mùi tanh của cá.

Miếng cá giòn dặm rồi đậm dịu lưỡi tan cùng thoáng chua giòn của ngó sen và bùi ngậy của đậu phộng, hấp dẫn, lôi cuốn, ăn qua là nhớ mãi.

Những năm gần đây, cá chìa vôi bị đánh bắt quá nhiều, dần trở nên khan hiếm. Bây giờ trên thị trường một ký cá chìa vôi có giá từ 1,4 tới 1,6 triệu đồng, nhiều khi vọt lên 2 triệu lúc hiếm hàng. Vì thế, giá mua vô của nhà hàng cũng dao động chừng 800 ngàn tới 1 triệu đồng một ký cá.

Sách đỏ Việt Nam có ghi danh họ cá chìa vôi, trong đó có 8 loài cần được bảo vệ. Thông tư số 02 ngày 20/3/2006 hướng dẫn thực hiện Nghị định 59 của Chính phủ về điều kiện sản xuất, kinh doanh một số ngành nghề thủy sản, ghi tên 21 loại thủy sản bị cấm đánh bắt, trong đó có cá chìa vôi.

Trên các diễn đàn câu cá ở TP.HCM, nhiều người đi câu hay đóng đáy đưa ra quy ước ngầm, nếu bắt được cá nhỏ dưới 1 kg là thả chúng lại với dòng sông. Đây là điều cần tuyên truyền, nhân rộng ý thức bảo vệ cá quý.

Các nhà khoa học ở Trung tâm Quốc gia giống hải sản Nam Bộ thuộc Viện nghiên cứu nuôi trồng thủy sản 2 đang sưu tầm và thuần dưỡng cá chìa vôi.

KS. Nguyễn Hữu Thanh cho biết, hiện trung tâm đang nuôi vỗ 60 cá thể và tiến hành các thí nghiệm cần thiết để cho đàn cá sinh sản nhân tạo và được ươm nuôi...
 

Theo KHPT