Tiền ơi, xin chào mi….

Tôi lớn lên trong một giađình trung bình, không nhiều tiền bạc, nhưng có một tuổi thơ tương đối êmđềm dịu ngọt. Sàigòn những thập niên 50"s, 60"s trong các khu phố quanh vườnTao Đàn là những chuỗi ngày của bướm hoa và chim chóc. Rồi 3 năm trên nhữngđối thông vắng lạnh quanh Yersin Đà Lạt cũng là những hồi ức của nô đùa,khám phá đầy tiếng cười. Bạn bè chúng tôi chỉ có một món đồ chơi duy nhất làquả bóng cao su trúng được từ một giải thưởng ở trường. Tất cả đồ chơi cònlại đều do tài sáng tạo của chúng tôi bằng các vật dụng lượm lặt quanh nhà.Tôi hoa mắt khi dẫn con nhỏ lần đầu vào Toys"R"Us để hắn chọn quà.

Tư  duy về tiền bạc

Bước vào đại học, tôi say mêvới những văn phẩm nghệ thuật mang mầu sắc đấu tranh xã hội và hiện sinh từKafka, Camus, Kierkegaard ..Tôi có một thái độ rất thịnh hành ngày đó là coithường những doanh gia (gọi là trọc phú) và tiền bạc (như thầy giảng, khôngcó đồng tiền nào mà không dính đến tội ác). Rồi Kinh Thánh cũng khẳng địnhlà " người giàu vào thiên đường khó hơn con lạc đà đi lọt qua mũi kim". Cóthể nói là tôi không ưa tiền, nếu không phải là thù ghét.

Tuy nhiên, tôi khám phá  rấtnhanh một điều: tất cả những gì hay những người tôi yêu thương đều "cần" và"yêu" tiền.

Một lần tôi bày tỏ  hăng sayvới một cô bạn gái," có những thứ mà đồng tiền không mua được". Cô cười,"vậy là anh không biết shop (mua sắm)". Tôi cũng cảm nhận là sau những lầnthất bại trên thương trường, tôi vẫn được thỏai mái hơn khi còn chút tiền.Thật đúng như cô đào Zsa Zsa Gabor nói, " Khóc đâu cũng là khóc, nhưng tôithích khóc trong chiếc xe Rolls Royce".

Quyến  rũ của tiền bạc

Tôi bắt đầu đi vào một tháicực khác, có lẽ là "dark side" (phần đen) như truyện Star War. Tôi bắt đầusay đắm người vợ (tiền) mà mình đã không biết yêu khi cưới. Tôi yêu tiền nhưmột đứa bé lần đầu bước vào tiệm kẹo. Trong các lớp tâm lý sơ đẳng, sách vởdạy rằng con người bị chi phối và thúc đẩy bởi bốn động lực chính: quyềnlực, danh vọng, tiền bạc và "hóc môn" (hormones). Hóc môn là ăn, nhậu, sexvà thuốc. Mỗi người một kiểu, người thích món này hơn món khác, người thíchvài món, những anh chị mê cả bốn món thường vào tù rất sớm. Tôi thì chỉthích tiền.

Ảnh minh họa

Suốt thời trung niên, từnăm 30 tuổi đến gần đây, tôi thấy đồng tiền là tất cả. Nó cho tôi nhữngtác phẩm tuyệt vời như chiếc xe Lamborghini vàng tôi mua tặng mình nămsinh nhật 33 tuổi; như chiếc đồng hồ Oris Artelier vợ tôi mua cho haiđứa (his and her) trong một phút ngẫu hứng tại Monte Carlo; như chiếc duthuyền Feretti tôi chia sở hữu (share ownership) với 3 người bạn khác ởMiami; như cái condo nhỏ bé dễ thương cạnh bờ biển Puerto Viejo củaCosta Rica; như những bộ viết máy mang các tên huyền thọai như MontBlanc, Cartier, Montegrappa, Visconti...tôi dã tốn công sưu tập suốt 25năm.

Đồng tiền cũng cho tôi nhữngtrải nghiệm khó quên như chuyến du hành lạ lùng vào Tây Tạng huyền bí vàonăm 1979 (rất ít người được phép thăm); như chuyến leo núi ở Cerro Castorphía nam Argentina đầy mạo hiểm (súyt bị môt trận bão tuyết chôn vùi); nhưlần đi dã ngọai safari ở Kenya nóng bức với một người tình Rawandan đen hơnthan đá.

Tôi quên mất những mặt tráicủa đồng tiền để chỉ còn say đắm với lợi ích. Tôi cho rằng ba lợi ích lớnnhất của đồng tiền nhìn từ góc cạnh trí thức là tự do, thì giờ và nhântính.

Những người thực sự giàu ítkhi phải làm những gì họ không muốn. Họ cũng không bị buộc phải sống ở mộtnơi nào, với những người họ không thích hay chịu đựng những áp đặt ngượcđời. Họ cũng có nhiều thì giờ hơn để chăm chú vào trọng điểm công việc vì đãcó nhiều nhân viên phụ làm các việc lặt vặt. Nhờ vậy, họ có thời gian đểthưởng thức văn hóa nghệ thuật nhiều hơn. Nhờ đồng tiền, những người giàu cóthường rộng luợng quyên tặng cho những nạn nhân kém may mắn của xã hội. Họcũng không bị những mặc cảm thua kém chi phối, nên nhân cách họ thường cởimở và dễ thích hợp.

Giới hạn của tiền bạc

Nhưng thực tế thường phức tạpvà nhiều thách thức hơn lý thuyết. Tôi tin rằng có rất nhiều người giàu đạtđược những tự do, thì giờ và nhân cách do đồng tiền mang lại. Warren Buffettvà Bill Gates là hai thí dụ điển hình. Tuy vậy, phần lớn những người giàutôi quen biết, cũng như chính cái "tôi" đáng ghét lúc xưa, phải loay hoaytrong cái bẫy của nghịch lý.

Trước hết, hành xử  hàng ngàycùa chúng tôi bị giới hạn vào trách nhiệm phải có với cổ đông, với nhânviên, với khách hàng, với quyền lợi và thương hiệu của doanh nghiệp, và vớicả cộng đồng chung quanh. Chúng tôi không thể nói hay làm những gì có thểgây hại đến những đối tác này. Bản thân chúng tôi cũng không có quyền bịbệnh nữa. Tuy không như Steve Jobs đã làm cổ phiếu Apple giảm 8% khi tin ôngbị ung thư loan truyền, tôi và ban quản lý cũng phải dấu chuyện tôi phải mổtim (heart attack) vào năm 1999 để tránh ảnh hưởng xấu trên cổ phiếu củacông ty Hartcourt bé xíu.

Chúng tôi cũng bận rộn khủngkhiếp khi giàu có. Với những báo cáo, tin tức, Emails và điện thọai thườngxuyên, chúng tôi may mắn lắm mới có thì giờ nhàn rỗi để đọc hết một cuốnsách trên 500 trang. Những tiệc tùng lễ hội liên tiếp không cho chúng tôithời gian để thư giãn với gia đình bạn bè. Bao nhiêu liên hệ thân tình sâuxa đã bị sự giàu có chia cắt.

Rồi đến những họat độngxã hội thiện nguyện. Dù rộng lượng, nhiều người trong chúng tôi cũng khôngmuốn danh nghĩa hay tiền bạc bị lạm dụng cho những mục tiêu đen tối. Hơnnữa, khi mở lòng giúp với vài trăm dollars nghe thật dễ dàng; vấn đề trở nênphức tạp khi số tiền lên đến cả triệu dollar. Bộ phận kế tóan, thuế vụ, pháplý và PR phải nhẩy vào để khán duyệt và chỉ dẫn.

Những phúc lộc không tiền

Tôi vẫn yêu tiền. Dù nó mangđến hạnh phúc hay đau khổ, đồng tiền vẫn là người vợ, người tình và ngườibạn tuyệt vời. Nhưng tôi cũng không bao giờ quên những phúc lộc không cần cótiền, không cần mua hay thâu tóm. Chẳng hạn cuốn truyện The Catcher On TheRye và Dr. Zhivago tôi tình cờ đọc lại sau 40 năm, vào một buổi chiều đi lạcvào thư viện ở New Delhi. Tiếng cười trong trẻo của đứa con trai ở phòngcạnh bên khi hắn thì thầm với bạn gái qua điện thọai về chuyến đi chơi củahai cha con ở New York. Khuôn mặt rực rỡ của một người con gái tóc vàngtrong một buổi sáng mùa thu qua công viên Luxembourg nhìn lá vàng.

Tôi hiểu lời của Sartrerằng," Chúng ta nô lệ cho những gì mình sở hữu" (We are possessed by what wepossess). Và tôi vẫn xin được nói với tiền như một bài nhạc tình nào đó củaTrịnh Công Sơn," Dù đến rồi đi, tôi cũng xin tạ ơn người, tạ ơn đời, tạ ơnai...đã cho tôi còn những ngày ngồi mơ ước.. ."