Những câu thành ngữ quen thuộc nhưng bạn dùng vẫn sai

Rất nhiều câu thành ngữ, tục ngữ đã bị tam sao thất bản khiến cho nhiều người băn khoăn không biết mình có dùng sai hay không bởi vì tính truyền miệng của thể loại văn học dân gian này.

Rất nhiều câu thành ngữ, tục ngữ đã bị tam sao thất bản khiến cho nhiều người băn khoăn không biết mình có dùng sai hay không bởi vì tính truyền miệng của thể loại văn học dân gian này.

Thành ngữ là thể loại văn học dân gian nhằm đúc kết kinh nghiệm, tri thức của nhân dân dưới hình thức những câu nói ngắn gọn, súc tích, có nhịp điệu, dễ nhớ, dễ truyền. Đây là loại hình văn nghệ truyền miệng từ đời này qua đời khác. Trải qua bao biến thiên cuộc sống, trong thời đại ngày nay, ca dao, thành ngữ, tục ngữ vẫn còn vẹn nguyên giá trị răn dạy con người về cách đối nhân xử thế trong cuộc sống.

Tuy nhiên, cũng bởi vì tính truyền miệng của thể loại văn học dân gian này, rất nhiều câu thành ngữ đã bị tam sao thất bản khiến cho nhiều người băn khoăn không biết mình có dùng sai hay không, phải sử dụng câu nào cho đúng.

"Tai vách mạch dừng" hay "Tai vách mạch rừng"?

"Vách" là nói về những bức tường ngăn cách các buồng xung quanh ngôi nhà, nói tai vách là nhân cách hóa cái vách lên, nói ở đâu cũng có vách, có tai để nghe mình nói nên mình phải cẩn thận.

"Dừng" là một từ cổ chỉ những thanh tre nhỏ đan ken vào nhau để tạo thành xương vách (sau đó sẽ trát bùn lên) cho những ngôi nhà cổ thời xưa. Mạch dừng ở đây ý chỉ: dừng thì có khe, có mạch và cũng có thể lan truyền.

Những câu thành ngữ quen thuộc nhưng bạn dùng vẫn sai - Ảnh 1.

Kết hợp hai vế cho ta thấy, "tai vách mạch dừng" nghĩa là "vách có tai, dừng có mạch" đừng có nói linh tinh nếu không dễ bị nghe, bị lộ, bị lan truyền bởi người đời.

Như vậy, "Tai vách mạch dừng" mới là câu thành ngữ nguyên bản. Theo thời gian câu thành ngữ này được biến đổi, có nhiều dị bản nên mới chuyển thành "Tai vách mạch rừng".

"Chôn rau cắt rốn" hay "chôn nhau cắt rốn"?

"Rau" hoặc "nhau" là hai cách phát âm (hai biến thể ngữ âm) của cùng một từ chỉ bộ phận nối thai nhi với thành tử cung của mẹ qua dây rốn để cung cấp dinh dưỡng, bài tiết chất thải và trao đổi khí qua máu cho thai nhi.

Cuốn Thành ngữ học Tiếng Việt của Hoàng Văn Hành (Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, 2015) chấp nhận cả hai thành ngữ "Chôn rau cắt rốn""Chôn nhau cắt rốn".

Sách "Giải phẫu sinh lý", tập 2 của Bộ Y tế (NXB Y học, 1986) gọi bộ phận nêu trên là rau: "Thai phát triển do các tác động phối hợp của buồng trứng, của rau và của thùy trước tuyến yên" (tr. 93); "Bản thân rau thai cũng tiết ra progesteron và estrogen" (tr.94).

Từ điển tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học (do Hoàng Phê chủ biên, NXB Đà Nẵng và Trung tâm Từ điển học, 2005) có cả hai mục từ rau và nhau, nhưng cho rằng rau là cách phát âm của phương ngữ (tr, 706, 822).

Những câu thành ngữ quen thuộc nhưng bạn dùng vẫn sai - Ảnh 2.

Cả hai cách dùng "chôn rau cắt rốn" hay "chôn nhau cắt rốn" đều đúng

Nhà thơ Tố Hữu cũng từng viết:

"Ai về thăm bưng biền Đồng Tháp,

Việt Bắc miền Nam, mồ ma giặc Pháp

Nơi chôn rau cắt rốn của ta!"(Tố Hữu toàn tập, NXB Văn học, 2009, tr. 224)

Như vậy, cả hai cách dùng đều đúng, chỉ khác nhau ở cách gọi của các địa phương. "Chôn rau cắt rốn" một thành ngữ quá phổ biến, thậm chí còn được sử dụng nhiều hơn cả "chôn nhau cắt rốn", vì "rau" đi với "rốn" thì thuận miệng lẫn thuận tai hơn.

"Ướt như chuột lột" hay "ướt như chuột lội"?

Trong ngôn ngữ tiếng Việt, người ta có thể nói "rắn lột" (như tục ngữ ta có câu "Rắn già rắn lột"), nhưng loài chuột không có hiện tượng lột xác như loài rắn. Vậy tại sao có thể ví một người bị ướt sũng cả quần áo từ đầu đến chân với hình ảnh "chuột lột" được? Chuột lột thì có liên hệ gì đến sự ướt át?

Những câu thành ngữ quen thuộc nhưng bạn dùng vẫn sai - Ảnh 3.

Thành ngữ ban đầu trước khi bị tam sao thất bản này chính là "Ướt như chuột lội". Lội chứ không phải lột. Trong tiếng Việt, lội đồng nghĩa với bơi. Ướt như chuột lội được ví hình ảnh một người (đi mưa hoặc ngã xuống nước) bị ướt, quần áo sũng nước dính chặt vào người với hình ảnh một con chuột bị sa xuống nước và lội (tức bơi) từ dưới nước lên, bộ lông ướt sũng dính bết vào mình mẩy.


Theo Helino




Gửi bài tâm sự

File đính kèm
Hình ảnh
Words
  • Bạn đọc gửi câu chuyện thật của bản thân hoặc người mình biết nếu được cho phép, không sáng tác hoặc lấy từ nguồn khác và hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về bản quyền của mình.
  • Nội dung về các vấn đề gia đình: vợ chồng, con cái, mẹ chồng-nàng dâu... TTOL bảo mật thông tin, biên tập nội dung nếu cần.
  • Bạn được: độc giả hoặc chuyên gia lắng nghe, tư vấn, tháo gỡ.
  • Mục này không có nhuận bút.