"Với giáo viên vùng cao, nói đến bỏ biên chế cũng không nên"

Trên trang cá nhân, nhà báo Trần Đăng Tuấn - Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ trò nghèo vùng cao - vừa nêu ý kiến về ý tưởng "không còn cơ chế công chức, viên chức đối với giáo viên". Dưới đây là góc nhìn của ông về vấn đề này.


Tôi không muốn nói điều này, vì ít nhiều nó sẽ tổn thương những người tôi quý trọng. Nhưng cần phải nói.

Tôi đã gặp nhiều người rất trẻ, quê ở đồng bằng, lên tận những bản xa xôi làm giáo viên. Rất thiếu thốn, rất cực khổ. Nhất là các cô giáo trẻ. Không những thiếu thốn về điều kiện sống, mà còn dễ lỡ làng cả hạnh phúc riêng tư. Có câu "Chim khôn, chim đậu cành mai- Gái khôn gái đậu cầu vai biên phòng..." là nói về những cô giáo may mắn có hạnh phúc lứa đôi với chiến sỹ biên phòng. Nhưng không phải ai cũng được thế. Có những vùng, chỉ các đồn biên phòng mới có những chàng trai người Kinh. Do khác biệt văn hoá, việc thành đôi với trai bản địa là rất hiếm.

Tại sao họ vẫn lên và ở lại, có khi hàng chục năm, có khi là mãi mãi?

Nếu nói do hoài bão, do tấm lòng với trẻ vùng cao, như là trong các bài ca, trong các áng văn, thì cũng không sai. Sau những ngày tháng cực khó khăn ban đầu, họ dần gắn bó với trẻ, họ yêu thương, họ thích nghi dần.

Nhưng phải nói thật là họ khi đi lên vùng rừng xa núi thẳm, phần quan trọng là do được vào biên chế. Thiệt thòi nhiều, nhưng đổi lại có một vị trí và công việc ổn định. Rồi đa số họ hy vọng được dần luân chuyển về những vùng trung tâm hơn. Lý thuyết thì từng có chế độ nam 5 năm, nữ 3 năm ở vùng sâu thì được luân chuyển về quê hương tiếp tục làm giáo viên. Nhưng chế độ ấy ít khi thành hiện thực.

Ở quê họ luôn không thiếu giáo viên. Nhưng sau nhiều năm ở bản, dịch chuyển dần về các thị trấn, trung tâm của tỉnh, tiện đường về quê hơn, đã là may mắn.

Thời gian gần đây, do giao thông miền núi tốt hơn nhiều, sự cô đơn ngăn cách giảm đi, số giáo viên cuối tuần về nhà ở thị trấn tăng lên. Nhưng vẫn còn cơ cực lắm, nhất là với giáo viên quê ở tận các tỉnh đồng bằng và chưa lập gia đình.

Giáo viên người dân tộc ngày một nhiều lên, nhưng như chúng tôi thấy, gánh nặng chủ yếu nghề dạy học vùng cao hiện nay vẫn trên vai giáo viên người gốc miền xuôi lên công tác. Nhiều nơi, 100% giáo viên Mầm Non là người gốc xuôi. Ở tiểu học tỷ lệ này cũng nhiều nơi gần như vậy.

Tôi không có ý kiến về việc chuyển sang tự chủ nhân sự, bỏ chế độ biên chế với những trường học công lập ở thành phố, khu vực đông đúc dân cư. Dù rằng việc đó cũng rất cần thận trọng. Nhưng trong tương lai còn rất dài, có biên chế nhà nước là một bù đắp với người lên bản làng xa dạy học. Họ đã chịu quá nhiều thiệt thòi rồi, nếu không trong biên chế, mọi cái do Hiệu trưởng quyết định, hãy đặt mình vào vị trí họ mà cảm nhận. Sắp xếp ai đi bản nào đã là một quyền rất lớn của Hiệu trưởng. Đa số các Hiệu trưởng là những người còn hy sinh nhiều hơn, và thương đồng nghiệp. Nhưng nếu quyền giữ hay sa thải cũng do Hiệu trưởng quyết định, thì ở đâu thiếu chút công tâm, ở đó có bi kịch của những giáo viên rời quê hương lên vùng cao.

Có thể nói nhiều về chất lượng giáo dục. Nhưng ở nhiều bản làng xa xôi, chất lượng hiện nay là vấn đề trẻ có đi học không và có người vững tâm dạy trẻ không.

Những đêm đông, cô đơn bên bếp lửa, trong những căn phòng chi chít khe hở lạnh, giáo viên cắm bản sẽ nghĩ gì khi biết bất cứ lúc nào cũng có thể lại tay trắng về quê, nơi từ đó họ ra đi với nguồn động lực là gian khó nhưng thành người của nhà nước, không phải lo mất việc?

Tôi biết mọi cái còn ở ý định, còn ở thử nghiệm. Nhưng với giáo viên vùng cao, tôi cho rằng hiện giờ- và rất lâu nữa- chuyện bỏ biên chế chỉ nói đến cũng không nên. Không được. Và thí nghiệm thế nào ở các thành phố là việc của Bộ Giáo dục, nhưng Bộ trưởng nên nói rõ ràng một điều: Những vấn đề này chưa đặt ra, và sẽ không đặt ra trong không chỉ một nhiệm kỳ Bộ trưởng Bộ Giáo dục, với khu vực dạy học vùng cao, vùng sâu, vùng xa. Cho đến lúc việc phục vụ trong quân đội cũng theo hợp đồng tự nguyện, khi đó hãy nói đến chuyện bỏ biên chế giáo viên vùng đó.