Chất cực độc có mặt trong nguồn nước sạch Hà Nội?

Người dân sốngtrong lưu vực mấy trăm cây số dọc sông Đà, cả người Hà Nội lọc nước mặt sông Đàvề làm nước ăn uống sinh hoạt còn đang phải đối mặt với một hiểm hoạ đáng sợhơn: Đà Giang bị nhiễm độc thuỷ ngân và cyanua.

Nhìn những đống đấtđá chất ngất như bãi chiến trường tan hoang giữa lòng sông Đà, ai cũng phải đaulòng. Con sông dữ dằn, ghềnh thác, thơ mộng “như nỗi niềm cổ tích ngày xưa”trong văn của Nguyễn Tuân, bây giờ chỉ còn trong… sách vở và ký ức.

Bạn đồng hànhcủa phu vàng

Ai cũng biết thuỷngân và cyanua là những chất cực độc. Tuy nhiên trong đào đãi vàng sa khoáng, nólại là những phụ gia không thể nào thiếu để phục vụ việc lọc tìm các mảy vànglẫn trong đất đá. Cyanua dùng để ủ vào trong hầm chứa đất có quặng vàng, ngâmtrong 15 ngày trước khi đốt, bới tìm vàng. Nước từ các hầm ủ này rỉ ra cỏ, trâubò ăn vài ngọn cỏ đủ lăn ra chết. Suốt thời gian rất dài, trước thông tin vềviệc nước sông Đà sẽ dâng lên do thuỷ điện, người ta xâu xé sông Đà để đào vàng,thử hỏi bao nhiêu độc tố đã thải ra sông Đà?

Có thể thấy rất nhiều người cùng các thùng hoá chất, nhiên liệu vẫn “cố thủ” trên con tàu “hết hạn giấy phép hoạt động đã... vài trăm ngày”, họ vẫn cày xới và “đầu độc” sông Đà suốt đêm ngày. Ảnh: Lãng Quân

Hiện nay, theo thừa nhận của lãnh đạo huyện Mường Tè làcó ít nhất 30 tàu vàng khổng lồ, tiền tỉ đang ngự trên sông Đà. Theokiểm đếm sơ bộ bằng mắt thường khi đi dọc sông Đà (nhiều đoạn sông khônghiện ra trước tầm mắt người đi đường bộ), chúng tôi thấy ít nhất là 40tàu riêng ở khúc sông Đà chảy qua Mường Tè. Nếu mỗi tàu, một ngày hoạtđộng liên tục tiêu hết vài trăm lít dầu, thì thử hỏi số dầu thừa dầucặn, dầu thải, dầu rơi rớt trên sông Đà đáng sợ đến mức nào. Bên cạnh đólà những thùng lọc, máng lọc có thuỷ ngân và cyanua.

Bàcon ven sông bây giờ hầu như bỏ nghề đánh cá, bởi dòng nước độc đã tiêu diệt vãncá tôm. Những cán bộ huyện Mường Tè và cán bộ biên phòng quản lý địa bàn đềuthừa nhận: Các bưởng lọc vàng bằng thuỷ ngân! Khi nhà báo đột nhập các “biệt thựtiền tỉ” (máy đào vàng) gào thét đào bới giữa sông Đà, thì người quản lý cũngthừa nhận họ dùng thuỷ ngân để lọc vàng. Tất cả các nhà khoa học mà chúng tôitham khảo ý kiến, cũng đều cho biết “nó không lọc bằng thuỷ ngân hay cyanua thìlọc bằng gì được nữa”. Vậy thì, ai sẽ kiểm soát việc đầu độc sông Đà bằng nhữnghoá chất đáng sợ bậc nhất kia?

Lãnhđạo Sở Tài nguyên - Môi trường Điện Biên từng trả lời báo chí xung quanh các tàuđào vàng trên sông Đà thuộc địa bàn tỉnh mình quản lý: Rằng, chưa có nghiên cứuvề mức độ này. Mà nói thẳng ra: Đến việc UBND tỉnh Lai Châu có Quyết định 119,cấm toàn bộ hoạt động khai thác vàng sa khoáng trên địa bàn, trong đó có sông Đà(kể cả các tàu do Bộ Tài nguyên - Môi trường cấp phép - ông lãnh đạo huyện MườngTè nhấn mạnh!) nhưng suốt đêm ngày các tàu vàng khổng lồ vẫn cứ gào rú đinh tainhức óc, khói toả mịt mờ (nghĩa là ai cũng có thể phát hiện ra).

Tỉnhvẫn cố tỏ ra “đau đầu”, huyện vẫn thành lập đoàn kiểm tra đi suốt đêm ngày đểngăn chặn và xử lý (như lãnh đạo huyện Mường Tè báo cáo). Ngăn cái tàu lớn, cáisai lớn như thế còn chưa ngăn được, nói gì đến việc kiểm tra xem họ có xả thuỷngân ra sông không, rồi có đảm bảo các yếu tố môi trường hay không.

Thậmchí, các bưởng vàng bỏ tiền tỉ đổ xuống “đầu tư” bới móc sông Đà tìm vàng kia,họ làm gì với dòng sông, cũng chẳng ai biết. Cụ thể: Đến việc người dân xãMườngTè kiến nghị đòi quyền lợi vì không hiểu ai cho phép cho các tàu vàng “nhảy dù”vào xã mình đào bới, ngoạm cả ruộng, sạt cả đất của dân, cũng không ai giảiquyết thấu đáo. Cuối cùng họ chơi “bài cùn” đứng trên bờ khua dao quắm mà chửi,vác búa chặt đứt cáp của chủ tàu vàng thì dân bưởng mới “xuống nước” đền bù và“vỗ về” bà con cho mình làm tiếp.

Việccác chủ tàu vàng, nhiều người nghiện hút, không biết chữ (theo tiết lộ của lựclượng biên phòng, đơn vị quản lý nhân khẩu các đối tượng này khi đào vàng ở giápbiên) làm ăn kiểu “luật rừng”, bừa phứa đào bới và xả độc ra sông Đà là không cógì đáng... ngạc nhiên.

Mộtlãnh đạo Trung tâm Con người và thiên nhiên (Liên hiệp các Hội khoa học và kỹthuật Việt Nam), sau khi xem ảnh và clip về các tàu vàng chi chít trên sông Đàvà thực trạng “đổ” thuỷ ngân xuống nước mặt sông Đà, đã cảnh báo: Người dân lưuvực ăn nước sông Đà, người Hà Nội dùng nước mặt sông Đà cần cẩn trọng.

Aibảo là không độc hại? Lượng thuỷ ngân đó, dù lắng ở đâu, tự phân huỷ ở đâu thìnó vẫn tồn tại và sẽ ngấm ngầm gây hại. Kể cả các hồ như thuỷ điện Hoà Bình,thuỷ điện Sơn La có giúp lắng lọc độc tố, thì độc tố nó vẫn nằm trong hồ và cưdân miền Tây Bắc phải gánh chịu. Mà hồ thuỷ điện có lúc xả nước, có lúc xả cảđáy nước, thuỷ ngân vẫn về xuôi chứ chạy đi đâu?

Một phu vàng bỏ chạy khi thấy chúng tôi chụp ảnh từ xa, bên cạnh anh ta là các thùng hoá chất nguy hiểm và dầu máy "đầu độc" sông Đà.

Đợi nhiễm độc rồi thì… còn nói chuyện gì nữa!

Vềvấn đề này, ông Nguyễn Thành Luân - Phó Giám đốc Trung tâm Quốc gia nước sạch vàvệ sinh môi trường nông thôn (Bộ NN&PTNT) - nói: “Nếu trả lời khẳng định có haykhông, thì phải có phân tích cụ thể. Nhưng, việc đào vàng thải môi trường nhưthế, chắc chắn là độc hại. Tuy nhiên, nguồn nước đó thải ra sông Đà rồi, thìtrong quá trình chảy nó cũng có thể tự phân huỷ trong dòng sông, còn cái hàmlượng ấy sau đó có ảnh hưởng đến sức khoẻ con người không, có vượt qua cái giớihạn cho phép không thì cần phải có phân tích cụ thể”.

“Aicũng hiểu, từ Mường Tè về đến Hà Nội, nước sông Đà đã phải qua đường sông khádài. Tuy nhiên, không có “thế giới đáng sợ” của những cái máy đào vàng khổng lồ“thải” thuỷngân kia thì vẫn tốt cho môi trường và sức khoẻ người dân hơn là...có nó?”. “Tất nhiên! Nếu tình trạng này kéo dài, hoặc tăng số lượng máy đào vànghay lượng thải độc hại có thuỷ ngân, cyanua và dầu máy ra môi trường thì chắcchắn sẽ bị ảnh hưởng. Chắc chắn việc đào vàng trên diện rộng, đào bới dòng sôngvà xả thải như vậy sẽ gây ô nhiễm và sẽ bị ảnh hưởng đến chất lượng nước ông Đà.

Nhưnghiện tại có thể nguồn gây ô nhiễm đó chưa vượt qua giới hạn cho phép, hoặc ônhiễm ở mức độ còn có thể xử lý được. Ví dụ thế. Nhưng ngay cả khi như thế, thìbáo chí cũng cần lên tiếng tâm huyết và đầy đủ để bảo vệ nguồn nước, chứ còn đợiđến lúc nguồn nước thô của sông Đà đã ô nhiễm rồi thì cải tạo là rất khó” - ôngLuân trả lời.

Xửlý thuỷ ngân và cyanua sẽ cực kỳ tốn kém

ÔngNguyễn Văn Tốn - Tổng Giám đốc Công ty cổ phần nước sạch Vinaconex, đơn vị trựctiếp quản lý Nhà máy xử lý nước mặt sông Đà (cung cấp 210.000m3/ngày đêm) chođông đảo ngườidân Hà Nội sử dụng - nói: “Hiện chúng tôi chưa phát hiện hoá chấtgì ảnh hưởng đến khu vực chúng tôi lấy nước mặt sông Đà. Tôi nói là có thể ởthượng nguồn có hiện tượng nhiễm độc thuỷ ngân và cyanua kể trên. Nhưng hàmlượng có thể chưa nhiều do thuỷ ngân đó đã bị pha loãng bởi lưu lượng nước rấtlớn của sông Đà. Nó có thể dưới tiêu chuẩn cho phép của Bộ Y tế. Nếu hàm lượngnày cao lên thì rất nguy hiểm”.

“Nhưng nếu chúng ta cứ ngồi chờ đợi lúc hàm lượng thuỷ ngân từ thượng nguồn đổvề nó “vượt quá tiêu chuẩn cho phép” thì bấy giờ cực kỳ nan giải?”. “Đúng thế!Hiện chúng tôi lấy nước cách chân đập hồ thuỷ điện Hoà Bình khoảng 13km theochiều nước chảy sông Đà. Chúng tôi muốn kiến nghị: Cơ quan chức năng, nếu cấpphép cho đào vàng, cơ sở đào vàng đó phải làm sao khống chế, kiểm soát được vấnđề chất thải ra môi trường. Cái quan trọng là việc cấp phép phải đi đôi với việcquản lý các cơ sở khai khoáng đó một cách nghiêm ngặt.

Chúngtôi muốn kiến nghị cơ quan nhà nước, nhất là cơ quan cấp phép cho cơ sở khaithác vàng, cần kiểm soát xả thải sao cho nước thải đạt tiêu chuẩn. Các cấp chínhquyền cần quan tâm đúng mức vấn đề này, không sớm thì muộn cũng cần phải ngănchặn thực trạng trên. Giả sử hàm lượng thuỷ ngân cứ tăng đến độ vượt mức chophép, thì chúng tôi buộc phải có phương án thay đổi kịp thời để đảm bảo chấtlượng nước cho người tiêu dùng Hà Nội. Như thế thì cực kỳ tốn kém và phức tạp” -ông Tốn nói.

Theo Laodong