Trong mấy tuần trở lại đây,thị trường ngoại hối lại trở nên hết sức căng thẳng. Tỷ giá Đô la Mỹ/đồng ViệtNam trên thị trường tự do tăng liên tục, có lúc lên tới 21.200, cao hơn tỷ giátrần của Ngân hàng Nhà nước tới gần 9%.
Khi tỷ giá tăng vượt trần, một cách tự nhiên, người ta chăm chú theo dõi độngthái của Ngân hàng Nhà nước. Thế nhưng, đại diện cho Chính phủ phát biểu về vấnđề tỷ giá và lãi suất vào cuối tuần trước không phải là Thống đốc Ngân hàng Nhànước mà là Phó chủ tịch Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ Quốc gia,đồng thời là Chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính Quốc gia. Điều này phần nào phảnánh thẩm quyền hạn chế của Ngân hàng Nhà nước trong việc thiết kế và thực thichính sách tiền tệ.
Không chỉ bị giới hạn bởi thẩm quyền, Ngân hàng Nhà nước còn phải đối mặt vớimột số vấn đề có tính đặc thù của nền kinh tế, khiến cho các công cụ và hiệu lựccủa chính sách tiền tệ càng trở nên hữu hạn.
Đầu tiên là vấn đề “ba đồng tiền” - tiền đồng, vàng, và Đô la Mỹ (hay ngoại tệmạnh nói chung) - cùng song song tồn tại. Không chỉ là tiền, Đô la Mỹ và vàngcòn được coi là một kênh đầu tư (và đầu cơ) quan trọng. Mặc dù chúng chiếm tớikhoảng 40% tổng cung tiền (M2), nhưng Ngân hàng Nhà nước lại thiếu công cụ hữuhiệu để tác động tới hai bộ phận rất quan trọng này của M2.
Không những thế, khả năng chuyển đổi qua lại một cách tương đối tự do giữa bađồng tiền còn “mở toang” tài khoản vốn của Việt Nam mà về lý thuyết là nửa đóng(đối với dòng tiền ra), nửa mở (đối với dòng tiền vào). Bằng chứng là trong năm2009, do tỷ giá phi chính thức luôn cao hơn tỷ giá chính thức, người dân chuyểnsang mua vàng và Đô la khiến mục “sai số và bỏ sót” trong cán cân thanh toán lêntới hơn 12 tỉ Đô la Mỹ.
 |
| Trong khuôn khổ thể chế và bối cảnh nền kinh tế hiện nay, Ngân hàng Nhà nước dù muốn cũng không thể tự mình giải quyết bài toán tỷ giá |
Thứ hai là chế độ tỷ giá gần như cố định, chủ yếu nhằm hỗ trợ khu vực doanhnghiệp nhà nước vốn thâm dụng nhập khẩu và vay nợ nước ngoài cao. Hệ quả là Ngânhàng Nhà nước phải thường xuyên can thiệp vào thị trường ngoại hối để duy trì tỷgiá. Điều này tạo ra thêm một ràng buộc cho chính sách tiền tệ, đồng thời tiềmẩn rủi ro cho dự trữ ngoại hối.
Thứ ba là “bộ ba bất khả thi”: Nếu ngân hàng trung ương cố định tỷ giá, đồngthời mở cửa tài khoản vốn thì nó sẽ phải hy sinh tính tự chủ về chính sách tiềntệ. Khi ấy, cung tiền sẽ phụ thuộc vào tình trạng nóng lạnh của dòng vốn ra vàonền kinh tế (như trong giai đoạn 2007-2008), và trong trường hợp của Việt Nam,còn phụ thuộc vào mức độ chuyển đổi qua lại giữa ba đồng tiền.
Trong khuôn khổ thể chế và bối cảnh nền kinh tế hiện nay, Ngân hàng Nhà nước dùmuốn cũng không thể tự mình giải quyết bài toán tỷ giá. Nguyên nhân không chỉnằm ở giới hạn về thẩm quyền của Ngân hàng Nhà nước và hiệu lực của chính sáchtiền tệ, mà còn nằm ở chính cơ cấu của nền kinh tế.
Việt Nam đang đi theo mô hình tăng trưởng dựa vào đầu tư, tuy nhiên đầu tư lạikém hiệu quả, bằng chứng là ICOR tăng rất nhanh. Vì vậy, để đạt cùng một mụctiêu tăng trưởng, tỷ lệ đầu tư/GDP phải ngày một cao. Mấy năm gần đây, tỷ lệ nàylên tới trên 40% GDP, kéo theo chính sách tài khóa và tiền tệ mở rộng. Đầu tưnhiều nhưng hiệu quả kém khiến lạm phát trở thành nỗi lo thường trực.
Không những thế, vì hoạt động sản xuất và tiêu dùng ở Việt Nam phụ thuộc rấtnhiều vào nhập khẩu, đồng thời do tiền đồng thường bị định giá cao nên thâm hụtthương mại đã trở thành cái bóng đi theo tăng trưởng. Lạm phát cao, thâm hụtthương mại lớn, và dự trữ ngoại hối suy giảm khiến tiền đồng thường xuyên phảichịu sức ép giảm giá.
Chênh lệch giữa tỷ giá hối đoái chính thức và phi chính thức là một chỉ báo chonăng lực điều hành vĩ mô của các cơ quan điều hành trong Chính phủ. Khi điềukiện vĩ mô ổn định, niềm tin vào giá trị tiền đồng được duy trì, tỷ giá phichính thức sẽ hội tụ với tỷ giá chính thức. Việc điều chỉnh lãi suất cơ bản, quađó phát tín hiệu về xu hướng thắt chặt tiền tệ, đồng thời giúp nới rộng chênhlệch lãi suất giữa tiền đồng và Đô la Mỹ là một bước đi đúng hướng.
Tuy nhiên, dường như đó là tất cả những gì Ngân hàng Nhà nước có thể làm ở thờiđiểm hiện nay. Cũng như không thể vỗ tay ra tiếng nếu chỉ dùng một bàn tay,chính sách tiền tệ dù có giỏi xoay xở đến đâu nhưng không đi đôi với chính sáchtài khóa tương thích cũng sẽ chỉ như vỗ một bàn tay vào hư không mà thôi.
Theo Vũ Thành Tự Anh
TBKTSG
