Tiếp tục câu chuyện “giá xăngVN cao hơn giá thế giới và điều chỉnh dồn dập”, chúng tôi đã có cuộc trao đổivới ông Ngô Trí Long, nguyên viện phó Viện Nghiên cứu thị trường giá cả. ÔngLong cho biết:

Tôi có nghe khẳng định của đạidiện Ủy ban Giám sát tài chính tiền tệ quốc gia về việc giá xăng VN cao hơn giáthế giới 5%. Tôi cũng đã xem kỹ khẳng định của cục phó Cục Quản lý giá NguyễnThanh Hương. Sau tết, ngay sau khi giá xăng tăng ngày 21-2, thói quen của ngườilâu năm nghiên cứu giá cả, tôi đã tính giá xăng của Mỹ.

Thời điểm đó, giá xăng của Mỹ là3 USD/gallon (1 gallon bằng 3,8 lít). Sau khi quy đổi ra tiền VN, nếu theo tỉgiá của thị trường tự do là 19.500 đồng/USD, giá xăng của Mỹ cũng chỉ 15.300đồng/lít. Giá của VN là 16.990 đồng/lít thì cao hơn giá xăng của Mỹ gần 2.000đồng/lít. Đây là một thực tế. Số liệu giá xăng của Mỹ bây giờ công khai trênmạng, chỉ việc tải xuống và tính.

Tôi nghĩ Cục Quản lý giá có thểso với nhiều nước như Lào, Campuchia hay Thái Lan nhưng theo tôi, Mỹ là một nềnkinh tế thị trường quan trọng, nên cần thiết phải so cả với Mỹ để dư luận đượcthông tin nhiều chiều, có thể đánh giá một cách khách quan hơn.

Thưa ông, theo cuộc họp mớiđây của các cơ quan có chức năng giám sát giá xăng dầu thì các doanh nghiệp đãtăng giá đúng?

Nếu theo cơ chế hiện nay thìdoanh nghiệp sẽ luôn đúng vì việc thay đổi giá theo quy định không có khó khăngì cho họ cả. Về nguyên tắc quản lý giá, giá cả chỉ do doanh nghiệp định đoạtkhi nó không phải là mặt hàng độc quyền vì đã có quy luật cạnh tranh chi phối.Nếu đã là mặt hàng độc quyền thì ở nền kinh tế thị trường nào nhà nước cũng phảiđịnh giá.

Còn độc quyền, Nhà nước phải quyết giá

Nhiều chuyên gia cho rằng cần phải thay đổi cơ chế điều hành xăng dầu hiện nay - (Ảnh: T.Đạm)

Hiện chúng ta muốn cho xăngdầu theo giá thị trường nhưng ngay nghị định 84/2009 do các cơ quan như BộTài chính, Bộ Công thương soạn thảo nó đã thực thị trường đâu? Được tự tănggiá đến 7%, từ 7% trở lên đến 12% thì chỉ tăng một phần, phần còn lại lấyquỹ bình ổn giá. Như vậy đâu có thực là thị trường?

Sẽ rất nguy hiểm nếu để doanhnghiệp độc quyền được tự quyết giá bởi nếu vậy quyền lực của họ rất lớn. Bởi khiPetrolimex với gần 70% thị phần quyết tăng giá hay giảm giá, những đơn vị khácsẽ buộc phải theo. Nếu bán giá cao hơn thì mất khách, bán thấp quá thì lỗ. Điềunày có thể khiến các doanh nghiệp nhỏ hơn lâm vào khó khăn và phá sản.

Thờigian qua, giá xăng dầu thế giới tăng không quá mạnh nhưng tại VN, trong nămtháng giá xăng đã tăng bốn lần. Vậy nếu tình trạng giá xăng dầu thế giới quaylại tình hình năm 2007-2008, lên đến 140 USD/thùng thì tình hình sẽ thế nào?Việc can thiệp của các cơ quan nhà nước có kịp thời nữa không? Nên theo tôi, đãlà độc quyền phải do Nhà nước quyết giá, không thể nửa vời vừa doanh nghiệpquyết, rồi các cơ quan nhà nước bám theo như hiện nay.

Với cơ chế độc quyền như hiệnnay, theo ông, phải làm cách nào để người dân có được giá xăng dầu thật sự hợplý?

Có hai hướng. Thứ nhất, theo tôi,phải sửa lại nghị định 84/2009 theo hướng không giao quyền quyết giá xăng dầucho doanh nghiệp. Vẫn còn độc quyền thì các cơ quan nhà nước phải là người quyếtgiá với nguyên tắc hài hòa lợi ích nhà nước, doanh nghiệp, người tiêu dùng. Nếuđã thị trường thì phải thị trường hẳn, chứ không nên nửa thị trường ở chỗ tăngquyền cho doanh nghiệp, nửa không thị trường ở chỗ giữ nguyên độc quyền doanhnghiệp.

Thứ hai, nếu muốn áp dụng việccho doanh nghiệp tự định giá thì nên áp dụng cơ chế phá độc quyền mà các nướcvẫn làm. Hoặc phải tạo đối thủ cạnh tranh đủ mạnh, hoặc chia nhỏ Petrolimexthành nhiều doanh nghiệp, sao cho mỗi doanh nghiệp này chiếm không quá 30% thịphần. Việc này thực chất không quá khó vì dù chia thì đó vẫn là doanh nghiệp nhànước. Chỉ khi không còn vị thế độc quyền, thật sự phải cạnh tranh thì doanhnghiệp mới thực có động lực giảm chi phí, giảm giá thành.

Một chuyên gia cao cấp từng làm việc ở Cục Quản lý giá: Nhà nước nắm thượng nguồn, thả tự do hạ nguồn

Chúng ta phải tách bạch giữa thượng nguồn với hạ nguồn như thế giới vẫn làm để quản lý hiệu quả. Xăng, dầu, khí là nguồn năng lượng Nhà nước phải nắm nhưng nắm ở thượng nguồn để điều tiết khi cần và để bảo đảm an ninh năng lượng cho đất nước. Chúng ta phải hình thành một cơ chế mới để quản lý và có đơn vị thay mặt Nhà nước quản lý và điều hành nguồn tài nguyên quốc gia này.

Tôi nghĩ chúng ta đủ nguồn lực để làm với vai trò chủ lực của hai đơn vị là Tập đoàn Dầu khí VN (Petro Vietnam) và Tổng công ty Xăng dầu VN (Petrolimex). Nói một cách nôm na như việc thành lập một ngân hàng năng lượng. Hai đơn vị này hiện sở hữu nguồn cơ sở vật chất, kho bãi hoạt động tương tự ngân hàng trung ương điều tiết thị trường tiền tệ, chỉ can thiệp khi cần thiết.

Chúng ta hiện đang lẫn lộn giữa thượng nguồn với hạ nguồn. Cổ phần hóa là tốt nhưng những ngành quan trọng, tài nguyên quốc gia thì Nhà nước phải nắm. Đừng ngộ nhận việc cổ phần hóa mà làm tràn lan. Các tập đoàn nhà nước lớn hiện nay mang tiếng của Nhà nước nhưng các công ty con thì đã và đang cổ phần hóa. Điều đó càng cho thấy phải tách bạch việc quản lý thượng nguồn và hạ nguồn, nếu không tài nguyên quốc gia sẽ thất thoát.

Còn phần hạ nguồn là các đơn vị kinh doanh bán lẻ, phân phối thì cổ phần hóa, cho tư nhân tham gia thoải mái. Với kiểu quản lý hiện nay, Petrolimex là đơn vị vừa đá bóng vừa thổi còi. Họ được sở hữu nguồn lực của Nhà nước quá lớn, hệ thống đại lý bao trùm thì làm sao có cạnh tranh thật sự. Tôi tin rằng một khi kênh phân phối được khơi thông, thị trường sẽ minh bạch hơn bởi có cạnh tranh.

Lê Nguyên Minh

Theo Cấm Văn Kình
Còn độc quyền, Nhà nước phải quyết giá