Ở quê tôi, thời trước, nông dân dùng giống địa phương dài ngày như Ba Trăng, Tàu Núp, Nhe… nên mỗi năm chỉ làm 2 vụ lúa, thu hoạch vào tháng 3 và tháng 8 (âm lịch). Chúng tôi rất khoái bắt ếch tháng 3 và bắt cá vào tháng 8.
Vào tháng 3, đồng lúa đã bắt đầu chín vàng, nhà nhà, người chuẩn chẻ
lạt, kêu công… đi gặt lúa. Thường trước khi bông lúa chắc hạt, người ta
tháo nước ra khỏi ruộng để ruộng khô thu hoạch lúa cho dễ dàng.
Nước cạn dần, các loài côn trùng như châu chấu, cào cào… các loại ốc, cá
nhỏ như cá cấn, cá mại… phơi mình trong những ô nước nhỏ còn sót lại
dưới các gốc lúa. Các chú ếch từ các bờ mương, bờ hồ… “hành quân” về
ruộng tha hồ ăn đầy bụng, toàn những món ngon và bổ dưỡng.
Được thưởng thức dễ dàng những món ăn “trời cho” này, lũ ếch quên cả
“đường đi lối về”, ở lại trong những cái hang dã chiến làm tạm trên mé
bờ, mặt ruộng. Vì vậy, khi bà con gặt lúa thường bắt được những chú “ếch
đùn” béo tròn quay.
Người bắt chỉ quơ ngọn một gốc lúa buộc vào eo ếch và bẻ cây bụi cặm gần
chỗ buộc ếch để làm dấu sau dễ tìm. Sau buổi gặt, đòn gánh lúa trên vai
toòng teng vài ba chú ếch đùn là có bữa cơm trưa với món canh ếch nấu
măng, nấu đu đủ xanh… tuyệt vời.
Với lũ học sinh vừa học vừa chăn trâu, bò… như chúng tôi, tháng 3 vào
mùa gặt là cả một niềm vui vì đồng ruộng đã gặt xong trống trơn, trâu
bò tha hồ gặm cỏ, không còn phải chăn dắt ở những nơi chật hẹp.
Chúng tôi mỗi đứa mang theo một giỏ tre và tỏa ra tìm tòi trên những đám
ruộng vừa gặt xong để bắt ếch đùn. Bắt ếch đùn rất dễ vì thấy được cái
hang đùn đất tạm bợ của nó, chỉ cần dùng tay moi đất lên là bắt được.
Sau mỗi buổi chăn bò, mỗi đứa có thêm vài chục con ếch đem về nhà nhốt
trong lu, ảng ăn dần hoặc mẹ tôi mang ra chợ bán. Nhiều hôm cao hứng,
bắt được ếch nhiều, chúng tôi lựa những con lớn góp lại, bọc đất sét
chung quanh ếch và gom rạ lại nướng cùng với khoai.
Khi chín, đập đất ra, mùi ếch nướng hòa quyện với mùi khoai lang nướng
phả ra thơm nức mũi. Chúng tôi chia nhau chấm với muối tiêu, ăn rất ngon
và “nghe” thi vị lạ thường.
Rồi, mùa bắt ếch đùn qua mau, khi nông dân cày ải ruộng để phơi đất cho
vụ mùa sau. Trên luống cày, nắng nóng chói chang, thức ăn hết dần, lũ
ếch kéo nhau trở lại “quê xưa”. Việc bắt ếch dành cho những tay bắt ếch
“đẳng cấp”. Lúc này, ếch đã tìm được nơi trú ngụ trong các lùm cỏ cây
rậm rạp, hoặc chui vô hang sâu.
Dân bắt ếch chuyên nghiệp dò theo dấu vết tìm đào những hang ếch có
lượng ếch ở nhiều, có khi bắt được vài chục con trong một hang. Cha tôi
kể rằng, có những hang ếch hàng trăm con, đó là những hang ếch do rắn
mai gầm nuôi để ăn nhớt của ếch. Bắt những hang ếch như thế này rất khó,
người bắt có thể bị rắn độc cắn chết như chơi.
Cánh đồng đã cày ải đang khô khốc mà gặp trận giông to và mưa rào đổ về,
cánh đồng đọng nước, ban đêm người ta nghe tiếng ếch nhái kêu râm ran
và tha hồ đi bắt ếch.
Ếch bị cảnh khô hạn lâu mà gặp mưa rào thì kéo ra nhiều vô kể, chúng
thường kết đôi với nhau nên người ta dễ dàng chụp được ếch “rạp”, chụp
một thành hai cho mau đầy giỏ. Tuy nhiên, bắt được nhiều nhất là vào
những đêm mưa đầu tiên.
Dân quê, cho rằng thịt ếch là một trong số các loại thịt ngon nhất nên
gọi ếch là “gà đồng”. Thịt ếch nấu canh thơm, đu đủ, măng… ngon đáo để.
Các món ngon từ ếch như: xào lăn với sả, băm nhỏ xào với lá gừng xúc
bánh tráng nướng, nấu cháo, làm mì quảng... đều là những món ăn dân dã
khoái khẩu. Đặc biệt, ở vùng cao, đồng bào dân tộc Cơ Tu chế biến món ăn
rất đặc biệt từ ếch là: Ếch núi nướng trong ống lồ ô.
Cách làm như sau: ếch núi bắt về, không lột da, mổ bỏ ruột và rửa sạch
để ráo, ướp gia vị như muối, tiêu, sả, đọt thiên niên kiện… bỏ vào ống
lồ ô, dùng lá thiên niên kiện đậy kín miệng ống, sau đó nướng ống cháy
sém trên than hồng.
Khi ăn, chỉ việc tách ống lồ ô ra, một mùi thơm tỏa ra ngào ngạt, món
này ăn nóng với bánh tráng nướng thì khỏi phải chê. Gần đây, người Kinh
cũng “biến tấu” món ếch nướng từ ống lồ ô này bằng món ếch um với đọt,
cọng, lá non thiên niên kiện.
Món này vừa lạ vừa thơm, vừa trị được nhiều bệnh, ăn vào là thấy khỏe ra
vì “thiên niên kiện” còn có nghĩa là: “ngàn năm tráng kiện”; còn thịt
ếch thì bổ dưỡng, thanh nhiệt, giải độc.
Ngày nay dù ăn bao nhiêu sơn hào hải vị, nhưng tôi vẫn nhớ lại món ếch
nướng, khoai lang nướng trên cánh đồng làng quê thời thơ ấu và mỗi đêm
tháng 4 nghe tiếng mưa giông ào ào qua khu phố trọ, lòng tôi lại bồi
hồi, rạo rực… Những kỷ niệm êm đềm, thi vị cùng đám trẻ quê rủ nhau bắt
ếch đồng xa. Những hình ảnh ấy hòa quyện với tiếng ếch râm ran đã đi
theo tôi suốt cả cuộc đời.
