Hiếm có nơi nào trên thế giới, ngay cả ở những nước chủ yếu sống bằng việc khaithác và xuất khẩu dầu mỏ, mà giá xăng dầu lại chứa nhiều ẩn số và cả nghịch lýnhư ở VN.
Mỗi khi giá xăng dầu tăng đều trực tiếp và gián tiếp khởi động một vòng xoáy lạmphát đan xen phức tạp và còn bị nhân bội bởi các chiêu tung tin đồn thất thiệtvà đầu cơ bùng phát. Giá xăng dầu còn phản ánh và cho thấy sự minh bạch, cũngnhư sự lành mạnh trong cơ chế thị trường của VN trong giai đoạn chuyển đổi; đồngthời còn là thước đo và ảnh hưởng đến uy tín, cũng như hiệu lực và hiệu quả quảnlý nhà nước về kinh tế - xã hội.
Gần đây, dư luận xã hội lại được dịp bàn luận rôm rả về nghịch lý cùng làPetrolimex, nhưng họ kêu lỗ và đòi Nhà nước bù lỗ hàng ngàn tỉ đồng khi cần giữhoặc tăng giá xăng dầu, và tự khoe lãi cũng tới cả ngàn tỉ đồng khi cần đánhbóng tên tuổi chuẩn bị cho đợt chào bán chứng khoán sắp tới...
Khoan hãy nói tới sự chính xác của các con số đang chờ giải trình và kiểm toán,cũng như “mẹo kỹ thuật”phù phép bằng nghiệp vụ kế toán siêu đẳng nếu có, mà ởđây ta thử tìm hiểu căn nguyên sâu xa đằng sau những tuyên bố lỗ - lãi đầynghịch lý như vậy, dù cùng một động cơ chính đáng và dễ hiểu là sao cho mình cólợi nhất như bao nhà kinh doanh thông thường khác...
Thực tế, do nhiều nguyên nhân, cho đến nay giá xăng dầu của VN vẫn chưa hoàntoàn mang tính thị trường do chưa có cơ chế cạnh tranh thị trường đầy đủ, cả vềbán buôn và bán lẻ. Sau Quyết định 187, Nghị định 54 và Nghị định 55/2007/NĐ-CP là Nghị định 84/2009/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu có hiệu lực từ ngày15/12/2009.
Theo Nghị định 84, DN có quyền tăng giá xăng dầu cứ 10 ngày/lần nếutăng dưới 7% và báo cáo sau, tăng từ 7 đến 12 % thì DN được quyền tăng giá bánlẻ 7%, cộng thêm 60% của mức tăng từ 7 - 12%. Khoản lỗ 40% còn lại, DN đượcquyền sử dụng Quỹ bình ổn giá để bù đắp theo hướng dẫn của Bộ Tài chính (chỉđược dùng quỹ bình ổn khi mức tăng giá trên 7%).
Và trường hợp giá thế giới tăngtrên 12% thì giá xăng dầu trong nước hoàn toàn do Nhà nước quyết định. Nghị địnhra đời được coi là bước tiến lớn trong việc quản lý thị trường xăng dầu khi cơchế giám sát minh bạch hơn và tạo sự chủ động cao hơn cho DN theo cơ chế thịtrường song không thể thiếu bàn tay hữu hình của Nhà nước.
 |
| (Ảnh minh họa: doanhnghiep24g.vn) |
Gần đây cho thấy có sự thỏa hiệp giữa các cơ quan quản lý nhà nước với các DNđộc quyền xăng dầu khi khẳng định cơ chế mới về quản lý giá xăng dầu; Theo đó,chấp nhận mức giá hiện tại sau cú sốc tăng giá tháng 3/2011 như giá nền, gốc đểso sánh và cho phép DN chủ động tăng, giảm giá xăng dầu theo sát động thái giáthị trường thế giới khi mức điều chỉnh không quá 5% giá gốc đó, còn nếu vượt mứctrên thì làm phương án trình cơ quan chức năng nhà nước xem xét, phê duyệt...
Đồng thời, giãn cách điều chỉnh không ngắn hơn 3 tháng/lần thay vì 10 ngày/lầnnhư quy định trong Nghị định 84, được coi là quá dày và dễ (dù chưa khi nào)bị DN lợi dụng.
Tuy nhiên, bất cập là ở chỗ, DN dễ dàng xé nhỏ mức tăng giá dưới 5% như kiểuquản lý giá sữa mà người ta đã chứng kiến trên thực tế những năm qua. Hơn nữa,chưa có cơ chế giám sát và chế tài buộc DN hạ giá khi giá thế giới giảm nhanhvà sâu. Ngoài ra, điều khiến dư luận vẫn ấm ức và chưa thỏa mãn là chưa có kiểmtoán giá xăng dầu, thậm chí chưa có cả việc minh bạch và công khai hóa các chỉsố thành phần giá xăng dầu.
Bộ cũng đã yêu cầu tất cả các DN đăng phần tínhtoán giá xăng dầu cơ sở của mình lên website của đơn vị. Cũng phải nói thêm đâylà mức giá cơ sở được tính trên quy định của Nghị định 84, và các yếu tố đầu vàođều do các cơ quan nhà nước ban hành, chứ không phải giá vốn của DN; giá vốn cóthể cao hơn hoặc thấp hơn xoay quanh giá cơ sở đó, phụ thuộc vào việc ký kếtthỏa thuận với nhà cung ứng và thời điểm giao hàng).
Chính sự thiếu tường minhcơ cấu giá xăng dầu này và sự chưa phân biệt hai loại hoạt động cho mục tiêukinh doanh với mục tiêu “nhiệm vụ chính trị” ổn định giá và bảo đảm an ninhnăng lượng, là nguyên nhân giải thích cho điều khó giải thích nhất là dù giá lênhay xuống thì DN đầu mối nhập xăng dầu luôn kêu lỗ, cơ quan chức năng thì luônchịu cảnh” trên đe dưới búa”, ngân sách nhà nước thất thu và người tiêu dùng thìcắn răng chịu đựng vì không còn lựa chọn nào khác.
|
Phải chăng tất cả lợi lộc độc quyền xăng dầu đều rơi vào túi các đại lý dù làtính chất nhà nước hay tư nhân thì cũng độc quyền không kém và đang ngày cảng mởrộng trên phạm vi cả nước. Theo Bộ Công Thương, TCty dầu VN - PVOil hiện chiếm25%, Saigon Petro chiếm 8%, còn Petrolimex chiếm khoảng 55% thị trường xăng dầucả nước.
Tóm lại, đằng sau giá xăng dầu là bức tranh về những triển vọng lạm phát, về sựminh bạch của môi trường đầu tư và cơ chế thị trường, cũng như của uy tín, hiệulực và hiệu quả quản lý nhà nước... Vì vậy, cần quan tâm đúng mức và sớm hoànthiện cơ chế quản lý giá xăng dầu theo đúng cơ chế thị trường, lành mạnh, phùhợp cam kết và thông lệ thế giới, góp phần tích cực kiềm chế vững chắc lạm phát,ổn định kinh tế vĩ mô...
Theo Nguyễn Minh
DĐDN
