Việt Nam nhập siêu từ Trung Quốc là câu chuyện kéo dài từ 10 năm nay, thậm chítốc độ nhập siêu từ thị trường này đang ngày càng tăng nhanh. Phải chăng khôngcó lời giải cho bài toán này?

So liệu thống kê từ Tổng cục Hải quan cho thấy, nhập khẩu từ Trung Quốc tăngnhanh, thể hiện sự mất cân bằng ngày càng tăng trong quan hệ thương mại Việt- Trung. Nếu như năm 2006, kim ngạch thương mại hai nước mới chỉ trên 10,4tỷ USD thì hết năm 2009 tổng giá trị thương mại hai chiều giữa hai quốc giađã đạt trên 26,2 tỉ USD (chiếm khoảng 17% tổng kim ngạch XNK của Việt Nam,nhưng chiếm chưa đến 1% tổng kim ngạch XNK của Trung Quốc).

Xu thế khó cưỡng

Hệ quả là nhập siêu từ Trung Quốc trong tổng nhập siêu năm 2009 của Việt Nam đãlên tới hơn 90%. Năm 2009 - năm bị ảnh hưởng nặng bởi suy thoái kinh tế toàn cầu,mức nhập siêu từ Trung Quốc của Việt Nam cũng đã lên tới 11,53 tỷ đô la. Trong 2quý đầu năm nay, nhập siêu của Việt Nam từ Trung Quốc vào khoảng 6,23 tỷ USD,tăng 27,6% so với cùng kỳ năm 2009 và xấp xỉ mức nhập siêu của cả nước tínhtrong cùng thời kỳ. Theo đánh giá của Bộ Tài chính, đây là con số rất đáng báođộng.

Đáng lưu ý, cơ cấu hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc đang được điềuchỉnh theo hướng hạn chế dần việc xuất khẩu nhóm hàng nguyên liệu, nhiên liệu vàkhoáng sản thô. Song, đây lại là nhóm hàng chiếm tỷ trọng trung bình khoảng 55 -60% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường này.

Nhập siêu từ Trung Quốc: Đến cây tăm cũng phải nhập
Thuyền chở cao su phế liệu xuất sang Trung Quốc trên sông Ca Long

Ở nhóm hàngxuất khẩu có thể đẩy mạnh và hiện chiếm tỷ trọng trung bình từ 15 - 20% tổng kimngạch xuất khẩu sang Trung Quốc - nhóm nông, thủy sản - thì sức cạnh tranh củahàng hóa Việt Nam so với hàng của chính Trung Quốc và các quốc gia trong nhómASEAN 6 (Thái Lan, Malaysia...) lại yếu.

Việc xuất khẩu nhóm hàng này mang tínhmanh mún, thời vụ và phụ thuộc hoàn toàn vào nhu cầu của đối tác, mặc dù tiềmnăng của Việt Nam còn lớn. Việt Nam lại chưa có cách thức tổ chức thị trường mộtcách bài bản để tập trung vào xuất khẩu một số sản phẩm có thế mạnh.

Trong khi đó, Trung Quốc từ trước đến nay vẫn chiếm thế thượng phong về xuấtkhẩu các thiết bị, nguyên vật liệu thiết yếu phục vụ cho sản xuất ở Việt Nam, chưa kể đến các mặt hàng tiêu dùng.

Việc cắt giảm thuế quan đối với Danh mục hàng hóa thông thường (bao gồm hơn7.000 sản phẩm) từ năm 2005 đến nay theo Hiệp định Tự do thương mại ASEAN -Trung Quốc, trong khi danh mục này chủ yếu là các sản phẩm công nghiệp mà TrungQuốc có thế mạnh, càng khiến cho cơ hội tiêu thụ hàng hóa Trung Quốc tại ViệtNam tăng lên.

Nhập siêu từ Trung Quốc: Đến cây tăm cũng phải nhập

Ngược lại, về phía Việt Nam, tỷ trọng xuất khẩu nhóm hàng này từViệt Nam sang Trung Quốc rất thấp so với tương quan của các nước khác trong khuvực. Thống kê của Bộ Công Thương cho thấy, tỷ trọng xuất khẩu của nhóm hàng côngnghiệp, linh kiện, thiết bị của Việt Nam chỉ đạt 8,7% trong tổng kim ngạch xuấtkhẩu sang Trung Quốc, trong khi con số này của Philippines là 88,78%, Malaysialà 70% và Thái Lan là 52,5%.

Ngoài ra, do hàng Trung Quốc có giá thành thấp,chất lượng vừa phải, nên việc lựa chọn hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc gần nhưlà không thể cưỡng lại được đối với nhiều doanh nghiệp, do vốn đầu tư thấp vàthời gian thu hồi vốn nhanh, lợi nhuận cũng cao hơn.

Cần thêm những "hàng rào" hiệu quả

* Kể từ khi quan hệ hợp tác thương mại nội khối ASEAN+3 bắt đầu được triển khai từ năm 2000, kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc vào Việt Nam đã tăng gấp 24,4 lần trong 10 năm, từ 673 triệu USD năm 1999 lên 16,44 tỷ USD năm 2009. Trong khi đó, nhập khẩu hàng Việt Nam của Trung Quốc chỉ tăng tương ứng khoảng 6,6 lần, từ 746 triệu USD lên 4,91 tỷ USD.

* Chỉ tính riêng trong năm 2009, kim ngạch nhập khẩu nhóm hàng máy móc, thiết bị, dụng cụ, phụ tùng từ Trung Quốc của Việt Nam đã đạt 4,16 tỷ USD trong tổng số 12,67 tỷ USD tổng nhập khẩu của nhóm hàng này.

Như đã nêu, nhập siêu từ Trung Quốc đang chiếm tới hơn 90% tổng nhập siêu củaViệt Nam. Như vậy, có thể nói, nếu giải được bài toán nhập siêu từ Trung Quốc,Việt Nam có thể giải quyết được bài toán nhập siêu hiện đang là nhiệm vụ quantrọng trong công tác điều hành XNK hàng hóa. Nhận thức được vấn đề này, từ năm2007, Bộ Thương mại (cũ) đã có Quyết định 23/2007/QĐ-BTM phê duyệt đề án pháttriển XNK hàng hóa với Trung Quốc giai đoạn 2007 - 2015 với mục tiêu là giảm tỷtrọng nhập siêu từ Trung Quốc.

Tuy nhiên, sau hơn nửa chặng đường thực hiện đềán, theo đánh giá của Vụ Tài chính ngân hàng (Bộ Tài chính), các giải pháp trongđề án tuy đã rất cụ thể, đồng bộ, nhưng lại thiếu các giải pháp cụ thể mang tínhthực tiễn! Kết quả, mục tiêu của đề án là giảm tốc độ nhập siêu từ Trung Quốc đãkhông đạt được.

Các giải pháp khác tiếp tục được đề xuất. Tuy vẫn theo hướng hạn chế nhập khẩuvà thúc đẩy xuất khẩu, song với góc nhìn từ cơ quan quản lý tài chính, Vụ Tàichính Ngân hàng đã đưa ra nhiều giải pháp liên quan đến thuế quan như: rà soátcác chính sách hiện hành trong khuôn khổ của WTO để thiết lập hàng rào mậu dịchmột cách hợp lý; kiểm soát chặt chẽ hàng tiểu ngạch, đặc biệt là hàng nhập lậu…

Cơ quan này cũng cho rằng nên hạn chế nhập khẩu các hàng hóa, sản phẩm kém chấtlượng thông qua việc thiết lập hàng rào tiêu chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn hàng hóavới nguyên vật liệu, máy móc thiết bị, hàng tiêu dùng..., đặc biệt là máy móc,thiết bị lạc hậu, gây ô nhiễm môi trường và các sản phẩm tiêu dùng.

Bên cạnh đó, để có thể đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa sang Trung Quốc, Bộ CôngThương cần lập một bộ phận nghiên cứu toàn diện về thị trường Trung Quốc để cậpnhật thường xuyên chính sách  thương mại của thị trường này về nhu cầu nhập khẩuhàng hóa; chính sách hỗ trợ xuất khẩu…

Tăm tre cũng phải nhập

Không chỉ nhập khẩu theo đường tiểu ngạch, trong thời gian gần đây, tăm tre đã và đang trở thành mặt hàng nhập khẩu theo đường chính ngạch với số lượng ngày càng tăng.

Phần lớn mặt hàng tăm tre nhập có xuất xứ Trung Quốc đại lục và Đài Loan. Chỉ trong 6 tháng đầu năm nay, tăm tre nhập khẩu từ Trung Quốc về TPHCM khoảng 286 tấn, trị giá gần 40.000 USD. Thống kê riêng tại Hải quan cửa khẩu cảng Sài Gòn khu vực 1 cho thấy, trong 6 tháng đầu năm nay, mặt hàng này đã được nhập khẩu qua cảng Cát Lái ước lên tới 714 tấn, với kim ngạch tương đương 99.679 USD.

Nguyên nhân quan trọng nhất là giá tăm tre nhập khẩu rẻ hơn nhiều so với tăm tre sản xuất trong nước. Hiện giá mặt hàng này khoảng 2,6 triệu đồng/tấn (chưa có thuế), chỉ bằng một nửa giá tăm trong nước. Mặt khác, sản phẩm nhập khẩu đa dạng chủng loại, bao bì đóng gói đẹp mắt, phù hợp với nhu cầu nhiều đối tượng. Hiện thuế nhập khẩu áp dụng đối với mặt hàng này từ Trung Quốc là 10%, Đài Loan là 25%.

Theo Nguyễn Hà
Doanh nhân