Không thể đặt câu hỏi "Picassohay Van Gogh giỏi hơn?", vì mỗi người tiêu biểu cho một trường phái riêng biệt.Tương tự, không thể nói "Tiqui-taca" hơn "Total Football" bởi lịch sử cần đượcsoi xét bằng con mắt đồng đại. Nhưng có thể khẳng định, giờ là thời củatiqui-taca, khi mà nhờ vào lối chơi ấy, Tây Ban Nha đã đăng quang từ Euro 2008cho đến World Cup 2010.

Bài viết dưới đây không đi sâuvào phân tích chiến thuật, mà chỉ muốn xác nhận một điều rằng, "Tiqui-taca" đãđược nâng lên thành một trường phái có chỗ đứng trang trọng trong lịch sử bóngđá thế giới.

Hơn 60 năm kể từ sau khi chấm dứtChiến tranh thế giới thứ 2, chiến thuật trong bóng đá đã có những bước tiến vượtbậc, gắn liền với những dấu mốc lịch sử nhất định, mà cụ thể là các kỳ WorldCup.

Ngày hội bóng đá lớn nhất hànhtinh chính là nơi xác lập và định hình những sơ đồ chiến thuật có tính chất nềntảng của bóng đá hiện đại. Từ MW của Sir Herbert Chapman ở Arsenal những năm1930, đội tuyển Đức của Sepp Herberger và ngôi sao Fritz Walter đã nâng nó lênmột tầm cao mới để làm nên "điều kỳ diệu ở Berne" năm 1954 tại Thụy Sĩ.

Nhưng thực ra, MW khi ấy cũng đãlỗi thời trước sơ đồ 4-2-4 của "Mighty Mayar" (tức đội tuyển Hungary), mà ví dụđiển hình nhất là chiến thắng 6-3 của Hungary trước ĐT Anh ngay tại Thánh địaWembley ngày 26/11/1953.

Cũng chính tại World Cup"54,Hungary đã đè bẹp Đức tới 8-3 ở vòng bảng, và thất bại của họ trong trận chungkết chủ yếu là do các trụ cột đều đã bị chấn thương. Những năm 1950 chính làthời kỳ đỉnh cao của 4-2-4, bởi sơ đồ ấy đã được các nghệ sĩ bóng đá Brazil, vớiPele, Garrincha, áp dụng và làm mưa làm gió ở Thụy Điển năm 1958.

Thời của Tiqui-taca

Tây Ban Nha đăng quang World Cup 2010 bằng sức mạnh của Tiqui-taca

Sự thống trị của người Brazil vàsơ đồ 4-2-4 thậm chí còn kéo dài tới tận năm 1962, và chỉ tắt dần ánh sáng ở Anhnăm 1966, nhường chỗ cho sơ đồ 4-4-2 của đội tuyển nước chủ nhà do Sir AlfRamsey dẫn dắt. Sơ đồ này vẫn còn tồn tại cho đến tận ngày nay, với những biếnthể trên hàng tiền vệ (hình giẻ quạt, hình thoi, hình kim cương...).

Italia năm 1982, rồi cả Brazilnăm 1994 đều dùng sơ đồ đó để đi tới chiến thắng, dĩ nhiên là với cách sắp xếphàng tiền vệ khác nhau (như với Brazil năm 1994 là sử dụng 2 cặp tiền vệ phòngngự).

Sơ đồ 4-3-3 được một số đội tuyểnáp dụng sau đó, như Brazil năm 1970, Đức năm 1974 (có thể đổi thành 3-5-2), hayArgentina 1978 cũng được phát triển từ 4-4-2 mà ra, cũng chỉ khác nhau cách sắpxếp hàng tiền vệ. Nếu Brazil sử dụng số 10 điển hình thì Đức ưu tiên một trungvệ quét hay phát triển hơn nữa là một libero.

Đến những năm 1970, một luồng giómới (đúng ra là lốc) đã thổi đến, thực sự làm chấn động làng túc cầu, đánh bạtmọi trường phái khác. Ấy là thứ bóng đá Tổng lực của người Hà Lan. Chỉ có điều,sự lãng mạn ấy đượm chút màu buồn khi Cruyff và Rensenbrink không thể với tớingôi cao nhất. Nhưng dù vậy, một trường phái mới cũng được xác lập.

#

Thế nhưng, Total Football khó cóthể được nhân rộng bởi những yêu cầu khắt khe về mặt con người. Vì thế, nhữngnăm 1990 là thời thịnh hành của 3-5-2 (biến thể là 3-4-1-2, 3-5-1-1), nhất làkhi cả Argentina lẫn Đức đều sử dụng sơ đồ ấy trong trận chung kết Mexico"86.Năm 1990, lại vẫn là Đức và Argentina với 3-5-2, chỉ khác là kẻ thắng - ngườibại bị đảo ngược. Nhưng ngày nay, 3-5-2 gần như đã tuyệt chủng, bởi 4-2-3-1 đãlên ngôi.

Quả thực, không phải tới kỳ WorldCup 2010 ở Nam Phi, 4-2-3-1 mới trở nên thịnh hành, mà nó đã được đội tuyển Phápcủa Aime Jacquet áp dụng thành công ở France"98, rồi Italia nối tiếp ở World Cup2006. Sơ đồ đó cũng sản sinh ra những mẫu cầu thủ được gọi là số "9 rưỡi", chơingay sau lưng trung phong cắm duy nhất. Những số 9 rưỡi tiêu biểu là Baggio,Djorkaeff hay Totti.

12 năm sau kỳ World Cup ở đấtPháp, chiếc Cúp thế giới lại được khắc thêm một cái tên mới toanh là Tây BanNha. Cũng vẫn với sơ đồ 4-2-3-1, nhưng cách vận hành thì lại hoàn toàn khác.

Trọng tâm không được đặt vào số 9rưỡi, mà là số 8, với những mẫu cầu thủ nhỏ con, khéo léo với tôn chỉ "tôi kiểmsoát bóng là tôi tồn tại". Với lối chơi đó, TBN đã lên ngôi ở Euro 2008,Barcelona đã thống trị mọi giải đấu ở cấp CLB trong năm 2009, và giờ là chiếnthắng thuyết phục của La Furia ở World Cup 2010.

Ngần ấy danh hiệu đủ để khẳngđịnh rằng Tiqui-taca đã phát huy được tính ưu việt của mình. Một lối chơi, mộtphong cách, một tư duy chơi bóng muốn được nâng lên thành một trường phái thì nócần được kiểm nghiệm bằng những danh hiệu cụ thể, ở tầm thế giới. Mà Tiqui-tacathì giờ đã có đủ, nếu không muốn nói là thừa đủ.

Theo Thùy Vy
Thể thao & Văn hóa