GS Phạm Duy Hiển: Thiếu điện là lỗi của nền kinh tế

GS Phạm Duy Hiển đưa ra một gócnhìn khác về nguyên nhân thiếu điện trong mấy năm gần đây.

Thiếu điện là do nền kinh tếcó vấn đề

Nhiều người vẫn cho rằng, sự độc quyền của EVN lànguyên nhân chính dẫn tới thiếu điện và việc nhanh chóng thị trường hóa ngànhđiện là chìa khóa giải quyết vấn nạn trên. Nhưng nói như ông, có lẽ câu chuyệnphải được hiểu theo cách khác?

EVN được giao quản lý ngành điện nhưng giỏi lắm cũng chỉ lo được phần cung. Cònphần cầu là chuyện của Bộ Kế hoạch Đầu tư, Chính phủ và cả cỗ xe kinh tế. Cầuvượt quá khả năng cung, điện ắt phải thiếu. Cầu quá nhiều nên EVN không kham nổi.Dùng quá nhiều điện mà sản sinh ra ít của cải, kinh tế yếu kém, điện vẫn cứthiếu.

Trước hết, hãy nói chuyện cung. Cung thiếu, phải cúp điện vì trục trặc kỹ thuật,vì khô hạn gay gắt, hồ cạn nước, mà EVN lại không đủ dự phòng. Các nhà máy mới xâyluôn chậm tiến độ. Trong những đợt nắng nóng vừa qua, giá mà mấy nhà máy điệnchạy than ở Hải Phòng và Quảng Ninh vào đúng tiến độ từ hồi năm ngoái, dân tađâu phải khốn khổ.

Nhiệt điện Na Dương chậm tiến độ tới 4 năm (Ảnh: DĐDN)

Đấy là lỗi của EVN (có cả TKV), đúng là các tập đoànnhà nước này còn nhiều khiếm khuyết đáng trách. Nhưng có lẽ nội lực của EVN, vàcủa cả nước, chỉ có thế! Được biết, công suất điện lắp đặt trong giai đoạn2006-2010 chỉ đạt 66% kế hoạch so với Tổng Sơ đồ VI. Cho nên năm nào cũng cúpđiện, đâu chỉ riêng năm nay mà đổ lỗi cho biến đổi khí hậu toàn cầu.

Còn chuyện cầu. EVN đã từng làm mọi người sửng sốt khixin trả lại nhà nước 13 dự án điện trong kế hoạch 2010 - 2015. Lý do được mộtquan chức EVN tiết lộ là trong kế hoạch ấy không cần nhiều điện đến thế, xâythêm nhà máy sẽ lãng phí. Căn cứ vào đâu?

Muốn biết lãng phí điện nhiều hay ít, ta phải somình với các nước khác, nhất là các nước xung quanh. Dùng điện để sản sinh racủa cải, để nâng cao mức sống người dân, song tại sao cùng sử dụng 01 kWh ngườiViệt chỉ làm ra 01 đô la, còn người Philippines và Indonesia trên 2 đô la. Mà họđâu có thuộc đẳng cấp hiện đại hơn ta! Các nước tiên tiến khác còn làm ra nhiềuhơn 3-4 đô la?

Cả hai yếu tố cung - cầu nói trênđều có liên quan đến quy mô và tiềm lực nền kinh tế. Đòi hỏi cung vượt quá khảnăng của nội lực chẳng khác nào muốn con ếch trương bụng lên to bằng con bò (ngụngôn La Fontaine). Cũng vậy, “cầu” quá nhiều thì sẽ lãng phí, chẳng khác nào bơmnhiều thức ăn vào đứa trẻ đau dạ dày hòng vỗ béo nó.

Đương nhiên,xóa bỏ độc quyền EVN, đưa điện ra thịtrường tự do, sẽ tạo ra mặt bằng cung -cầu mới lành mạnh hơn. Nhưng việc nàyphải kèm theo thay đổi cả hệ thống, cóthị trường điện tự do mà các tập đoànnhà nước và nhà đầu tư nước ngoài vẫnđược bao cấp, ưu đãi dưới những hìnhthức khác nhau, các cơ quan nhà nước vẫnxài điện bằng “tiền chùa”, thì rất khóchờ đợi những đột phá lớn. Vả lại theolộ trình của Chính phủ, còn lâu mới cóthị trường điện tự do. 

Sau 5 năm nữa mới có các nhà cung cấpđiện độc lập, sau 10 năm nữa may ra mớibắt đầu có thay đổi trong khâu phân phối.Mà ở đây lại còn nhiều vấn đề kỹ thuậtkhông thể chủ quan, đốt cháy giai đoan.Vì những rắc rối này mà ở bangCalifornia (Mỹ) và New Zealand, sau khiđể thị trường điện tự điều tiết, giáđiện đã tăng vọt. Nghĩa là trong mườinăm tới tình hình vẫn không thể sáng sủahơn nếu không tìm lời giải khác.

Thêm một tiêu chí xây dựng lộ trìnhphát triển điện

Vậy lời giải nào, quan hệ cung - cầuthế nào thì vừa?

Ta lại phải xét thêm một tiêu chí nữathường được các nhà quy hoạch dùng làmcăn cứ để xây dựng lộ trình phát triểnđiện. Đó là, để GDP tăng thêm 1% điệnphải tăng thêm bao nhiêu %, con số nàyđược gọi là hệ số đàn hồi (HSĐH). Chínhhệ số này nói lên hiệu quả sử dụng điệncủa nền kinh tế. Nó càng bé, nền kinh tếcàng hiệu quả, đất nước càng hiện đại. 

Số liệu thống kê chính thức từ các tổchức quốc tế cho thấy trong giai đoạn2001-2006 tăng trưởng điện năng hàng nămcủa Việt Nam cao nhất vùng, 15%, trongkhi Trung Quốc 13%, Thái Lan 7%,Indonesia 7%, Ấn Độ 5% ... Chưa kể NhậtBản, chỉ có 0,6%, nhưng họ thuộc đẳngcấp hiện đại hơn, so với họ có thể sẽkhập khiễng. Theo Bộ Công thương, HSĐHcủa Việt Nam lớn hơn 2 đôi chút. Theocách tính này thì HSĐH của Trung Quốckhoảng 1,2-1,3, còn các nước khác đềuxấp xỉ hoặc bé hơn 1, nghĩa làđiện tăng ít hơn GDP.

Khát điện như Trung Quốc mà họcũng thấy rằng HSĐH suýt soát 1 là quá lãng phí. Nhận ra mối nguy, trong kếhoạch 2006-2010 họ kiên quyết giảm tốc độ tăng trưởng điện xuống trong khi vẫnbảo đảm tăng trưởng kinh tế mạnh. Riêng trong hai năm 2008-2009, lượng điệnthương phẩm của Trung Quốc chỉ tăng 6%/năm trong khi GDP tăng gần 10%/năm. Haicon số này ngược hẳn với ta: GDP tăng chưa đầy 6%/năm nhưng điện lại tăng đến13%/năm. 

Cũng nên nhớrằng Trung Quốc là công xưởng cho toàncầu. Chỉ riêng sản xuất nhôm, họ phảitiêu thụ một lượng điện nhiều hơn cảnước ta hiện nay!. Đó là chưa nói đếnthép, xi măng và bao nhiêu nguyên liệukhác, họ đều đứng đầu thế giới, và lượngđiện bơm vào từng ngành này còn nhiềuhơn gấp bội.

EVN bơm điện vào nền kinh tế chẳng khácnào đổ nước vào một thùng thủng đấy, đổmãi vẫn không đầy. Không sớm nhận ra mốinguy này, chúng ta phải bỏ ra bao nhiêutiền của để xây nhà máy điện trong bốicảnh thế giới đang đảo điên vì khủnghoảng năng lượng và biến đổi khí hậutoàn cầu. 

Cần nhất là thay đổi tư duy lãnh đạo

Theo ông, làm thế nào để giảm HSĐH:chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế thiên vềdịch vụ sẽ đòi hỏi thời gian rất lâu,thay đổi toàn bộ những máy móc công nghệlạc hậu liệu có khả thi? 

Điều quan trọng nhất hiện nay là tư duylãnh đạo phải thay đổi. Tăng điện nănghàng năm đến 15% để cho HSĐH lớn hơn 2có thể là chuyện bất khả kháng trongthời gian qua khi chúng ta mới bắt đầuphát triển kinh tế sau nhiều năm chiếntranh. Đây là biểu hiện rõ nhất của tìnhtrạng lạc hậu. Nhưng giờ đây khi đã vượtqua khỏi ngưỡng nghèo (thu nhập bìnhquân trên 1000 đô la/năm), ta phải cóbước ngoặt quyết định để chuyển sang quỹđạo chung của thế giới ở thế kỷ 21, sớmtừ giã lạc hậu và tiến lên hiện đại hóa.  

Lạc hậu không đáng sợ bằng lạc lõng, vìmãi hát bài ca “đường ta ta cứ đi” nhưlâu nay, ta sẽ lao nhanh xuống hố! Trongthời đại này xin đừng tuyên bố rằng nếutăng điện 15%/năm không đủ, ta phải lậpquy hoạch tăng trên 20%/năm. Thật là lạclỏng! Và thế là cơ quan chức năng phảilập lại dự báo, tăng vọt mức tiêu thụđiện năm 2020 lên gấp đôi so với Tổng SơĐồ VI, từ đó luận chứng cho việc đưa vàovận hành một lèo 13 lò phản ứng hạt nhânsau năm 2020, mỗi lò hơn 1000 MW. 

Kỳ tới: Thay đổi tư duy lãnh đạo đã đủ?

Theo Lương BíchNgọc - Hoàng Hạnh
Bee

TIN LIÊN QUAN